|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 29. 01 December 1923 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
NAMA 28. HASTINGS. Tihema 1, 1923.
TE TOA TAKITINI
NGA PORA KIEKIE TAWHITO.
ETE hunga e nama nei ki Te Toa Takitini, tukuna mai ra he
mihi ma koutou ki ta koutou tamaiti. Kanui tana kaha
ki te kopikopiko atu ki o koutou marae. Ahakoa ua,
ahakoa marangai, hei aha ma te tamaiti nei, i te kaha o tona
aroha ki ona rangatira. Engari kua komuhumuhu mai te
tamaiti nei ki a au. Ina tana kupu: "E papa, kua. tawhito
rawa nga kakahu i homai nei e aku rangatira moku. Kua kore
ahau i mahana. Kua heke toku iho te ua ki taku kiri i te pirau
o taku pora kiekie. "
E nga rangatira, arohatia ra te tangi a te tamaiti nei. Tukuna
mai he mea hei whakamahana i a ia, kei whakama i te tawhito
rawa o te kakahu i uhia ai ki a ia.
He wa pai te Kirihimete me te Nu Ia hei whakakakahutanga
i ta koutou tamaiti ki etahi kakahu whakapaipai. Kia ora
katoa.
—Na te Etita.
MERE KIRIHIMETE, HAPE NU IA!
ki a koutou katoa e manaaki mai nei i
Te Toa Takitini.
He mea Panui e Rev. F. A. Bennett, Ke mea ta e Cliff Press,
Queen Street, Hastings, H. B.
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 6/6 i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
2 TE TOA TAKITINI. Tihema 1923.
TE MIHANA WHAKAORA.
KEI te mau tonu te manaakitanga a te Atua ki nga Mihana
Whakaora e whakahaeretia nei e Te Hikihana. Ko te
purapura o te ora a te Atua e tiria haeretia nei. kei te
tipu tonu i roto i te tinana i te wairua o te hunga i tae nei ki
nga Mihana. I whakaatu ano hoki a Te Hikihana ko etahi e
ora whakarere, ko te nuinga ano ia ka ata piki haere mai te
ora. Ko etahi tena e tae ki te toru ki te wha marama, katahi
ano ka tino whiwhi ki nga manaakitanga a te Atua. Kei te
turoro tonu te ahuatanga mo tona mate, ara kei te ahua tonu
o tona wairua. Ka tuku whakarere atu ia i tona wairua ki te
Atua, ka tere ano te tau iho o nga manaakitanga a te Atua ki
tona tinana.
Kia makuku te purapura, ka pai ai te tipu. Ko te purapura
a te Atua e tiria nei. me whakamakuku ki te Ripeneta, ki te
Whakapono, ki te Inoi.
Kia mahara ano hoki nga turoro kua whakawhiwhia nei ki nga
manaakitanga mo te tinana mo te wairua ranei, kia whai
mahi koutou ki te Atua. Kaua hei waiho mangere te manaa-
kitanga a te Atua. Whakamahia hei honore hei kororia mo te
Atua.
Kia pai Io whiriwhiri i te whakahoki mo te patai nei: He
aha koe i hiahia ai kia whakaorangia koe? Kaore mo nga
huarahi pohehe, engari "kia whai mahi ai koe ki te Atua. "
MIHANA KI ROTORUA.
KUA tuturu te ra mo te Mihana ki Rotorua hei te 18 me
te 19 o Tihema nei. Ko te Mihana whakamutunga tenei
a Te Hikihana ki Nu Tireni nei. Engari ko nga whaka-
haere o te Mihana Whakaora ka mau tonu i Nu Tireni nei. Ko
te haere mai a Te Hikihana he whakahou i tenei mana e moe
nei i roto i te Hahi. Kaore te mana e riro i a Te Hikihana.
Ko te mana no te Atua, ko te kai-pupuri i taua mana ko te Hahi
o te Karaiti. No reira kaua hei pouri te hunga kua kore i tae ki
nga Mihana a Te Hikihana. Kia mutu te hui a te Pihopa me
nga Minita i te 11 o nga ra o Tihema, ka rangona ai nga tangata
me nga pariha e whakahaeretia ai nga karakia whakaora turoro.
Ko te Mihana i Rotorua ka whakahaeretia ki te whare-karakia
o nga Maori i Ohinemutu. E 600 nga turoro kua whiwhi ki o
|
|
3 3 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI. 3
ratou tikiti. I roto i tena 600 e 200 nga Maori. Ahakoa kua
kati te whakaputa tikiti, kei te haere tonu mai nga tono mo
etahi tikiti, ara a te iwi Maori.
Kua tae te tono ki a Te Hikihana kia whakaaetia mai kia
toru nga ra. Kaati. ma koutou e titiro i nga pepa pakeha te
whakaaetanga, te korenga ranei.
Kia kaha te manaaki i tenei Mihana whakamutunga a Te
Hikihana. Ko matou ko nga mea kua kite, e mohio ana. he
mahi whakamiharo he mahi na te Atua.
ETAHI WHAKAORANGA.
KANUI nga turoro Maori kua ora i o ratou mate. Haunga
hoki te pakeha kei te rangona nga manaakitanga mo
ratou.
I Heretaunga nei etahi merekara.
(1) He wahine tera, ko tona mate he pakarutanga toto. Ka
wha marama e takoto ana, me te mahia e te takuta. I te
taumaha o tona mute kaore i taea te mau ki te Whare-
karakia. I tae mae a Te Kikihana ki tona whare. Ka
mutu te inoi a Te Hikihana, ka mutu hoki tona mate.
Kua maranga inaianei, a kua pai rawa atu.
(2) He kuia tera kua pararaiha te taha maui katoa, ringa-
ringa me te waewae. He mea mau atu i runga i nga
tuuru hurihuri ki te Whare-karakia. Te mutunga o te
karakia ka maranga ki runga. Inaianei kei te haere ia i
runga i ona waewae ake mo te maero, rua maero atu i te
ra.
(3) He tangata tera i tapahia e te takuta i a Pepuere ka huri
nei. Kaore rawa te tapahanga ra e hono. No te Mihana
kua hono.
(4) He tangata tera no Taupo i tae mai ki te Mihana. Ko
te mate he turi. 1 muri iho i te Mihana ka tae mai ki a
au. whakaatu mai ai kua rongo ana taringa. Katahi ano
ka rongo i te haruru o te motoka, ka rongo hoki i toku
reo.
(5) He kotiro no Ngati Porou, kua roa e mate ana, kua tata
ki te 2 tau. Takoto ai i te Hohipera i Turanga. He kohi
pea i te iwi o te waewae, a nawai ra. ka poto taua wae-
wae i tetahi o nga waewae. No te Mihana i Turanga i
haere atu i runga i nga turupou. Te putanga mai ki
waho, haere atu ana. kaore he turupou. Kei te ora kei
te haere ki te karakia.
(6) He tamaiti tane tera. Ko te mate kei tetahi o nga wae-
wae, i kainga ko te iwi o te waewae. Ko tana waewae he
maaro tonu, kaore e rite te hikoi ki te mea ora. toro
maaro tonu ai ki te hikoi. No te Mihana ki Turanga, e
ki ana ia, i te wa i pa ai nga ringa o Te Hikihana me te
Atirikona, ka rongo ia ki tetahi mea matao e heke iho
ana i tona upoko ki roto i tona tinana. No tona putanga
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923,
tona haere kua rite ki te waewae ora. Kei te ora tonu
inaianei.
(7) He wahine Ringatu no Ngati Porou, ka 20 tau e pangia
ana tona tinana e te mate. No te hokinga atu i te Mihana
i Turanga, kua ora tona mate, a e ora tonu mai nei.
(8) He tangata tera no Te Tai-rawhiti, e haere ana ki te
Mihana ma uta, engari na te nui o te ua, na te marangai,
kaore i puta ma uta. Ka haere tima ana, he nui rawa
tona mate. Te mahi he inoi. Tae pai atu ana ki Tu-
ranga, hoki pai mai. He kai te mahi i runga tima. Kua
tino ora tona mate tinana, me tona mate haere tima.
Kaore e taea te whakaatu nga turoro katoa i ora.
Mehemea tera tetahi tangata e hiahia ana ki te whakaatu mai
i tona ahua, tukuna mai ki ta tatou pepa.
NGA MIHANA O TENEI MARAMA.
Dunedin, Tihema 4, 5, and 6.
Timaru, Tihema 11 and 12.
Rotorua, Tihema 18 and 19.
" Inoi koutou tetahi mo tetahi. "
NGA WHENUA MAORI I URU POHEHE I NGA
HOKO ATE KAWANATANGA ME ERA ATU
WHAKAHAERENGA.
Na H. Poananga, LL. B.
HE nui nga whenua i uru pohehe ki nga hoko ate kawana-
tanga i nga wa o namata—i te wa e ora ana nga kauma-
tua, e toitu ana te whenua. He nui ano nga whenua
Maori i riro pohehe i etahi atu whakahaerenga kaore nei i
whaiwahi atu te iwi-kainga.
I enei wa, kei te hoki whakamuri nga whakaaro—kei te kimi
i nga huarahi e taea ai te whakaora mete whakatika i nga waahi
e tika ana kia peratia. He roa te waahi i tawhaitia ai e nga
whakaaro mete kaha tangata—ko nga huarahi korehurehu ana
ki te titiro, pouriuri ana i te tupuranga ate tumatakuru. Ko
etahi i tutuki ki te taumata i tumanakotia ai, ko etahi takoto
noa i te wa-auware. ko etahi kei roto tonu ite ururuatanga ote
tumatakuru e tawhai ana.
Kua awhinatia ete kawanatanga nga mate o nga whenua
Maori i kitea e tika ana kia peratia. Ko te take a Ngaitahu ki
te Waipounamu kua awhinatia, pera hoki te take ate hunga no
ratou a Aorangi a Patutahi a Puketitiri me era atu whenua.
Kua tutuki enei. ki te taumata i tumanakotia ai. Ahakoa whaka-
hokia a wairuatia mai enei whenua, e ngaringari—he kore te
kore rawa. Tera atu ano etahi whenua i mate i nga huarahi
pera kei te whakahaeretia inaianei.
He mate enei i huaranga i nga pohehetanga ote kawanatanga
me ona apiha whakahaere, a ko te rongoa kei roto" ano ite ringa
o te kawanatanga (ina hiahia ia). Tera atu ano etahi mate ki
nga whenua Maori i hua mai i runga i etahi whakahaerenga
|
|
5 5 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI. 5 kaore nei te kawanatanga mete iwi-kainga i whaiwhai atu. Kei whea nga rongoa mo tenei ahua mate—kei whea te taumata hei tau-whainga atu ma te whakaaro, hei wewete atu i nga pouritanga E mohio ana etahi o tatou i te wa i pakangatia ai a ratou keehi i roto i te Hupirimi Kooti i whakataua ai kua mana kore ratou ki o ratou whenua i temea kua nuku atu i te 20 tau te pakeha e noho pohehe ana i runga i aua whenua, a i roto i aua tau kaore ratou nga pakeha i utu reti, i tonoa ranei kia utu reti, i whakararurarutia ranei mo ta ratou noho pohehe i reira. Ko te Ture nei i hua mai i Ingarangi e huaina ana tona ingoa ko te " Statute of Limitations " a kei te pa taua Ture ki nga whenua o Niu Tireni—whenua Maori whenua pakeha. Kaore nga tikanga o tenei Ture i araia i nga Ture Whenua Maori, timata mai i te tau 1894 tae mai ki enei ra, kaore ano hoki i araia e era atu Ture o Niu Tireni timata mai i te Ture Whaka- nohonoho Whenua o Niu Tireni 1864 tae mai ki enei ra. Na runga ano i te Ture i paahitia i Ingarangi, e kiia ana te ingoa ko te " Nullum Tempus " ka meingatia kia kaua taua Ture 20 tau noho pohehe e pa mai ki te karauna. Ko te take tenei i whaka- taua ai i te keehi a Hohepa Wi Neera raua ko te Pihopa o Poneke i meingatia ai e kore e pa mai taua Ture 20 tau ki nga whenua papatipu, itemea no te karauna te mana ki runga i nga whenua pera i mua atu o te putanga o nga karauna karati. I nga keehi i pakangatia i roto i te Hupirimi Kooti me te Kooti Piira i muri mai tae mai ki te tau 1920 ka nui nga whenua kua karati tia kua whakataua ranei ete Kooti Whenua Maori ki nga tangta i kitea no ratou te whenua kua riro i runga i taua noho pokanoa mo nga tau e 20. I enei wa. kei te nui tonu nga whenua kua karatitia. a he pakeha kei runga inaianei e noho ana. Ko etahi o aua whenua kua hokona, ko etahi kaore. Ko etahi o nga tangata no ratou aua whenua kua hoko, ko etahi kaore. Kua mate te hunga kaore i hoko, ora iho ko nga uri ko nga whanaunga tata ranei. Ko etahi o aua uri me aua whanaunga tata i mohio kaore o ratou matua i hoko, ko te nuinga pea kaore i mohio. Ka tika nga uri i tere te whakatikatika. Marama rawa ake etahi, kua wa ke te po—kua roa ke te pakeha ki runga i te whenua noho ai, kua kaha hoki ia ki te ki. "" E ta. kua inana kore koe ki te whenua, kua 20 aku tau ki runga i te whenua nei noho ai a kaore au i whakararurarutia. " I runga i te Ture ka mana kore te iwi-kainga. ka riro ke to whenua i te tangata kore nei ona take. He take whanui tenei e pa ana ki te Iwi-Maori ki te To- miniona hoki—he take e tika ana kia whawhatia inaianei, a he take hoki e tika ana kia kaua e waiho kin roa ana te toronga o nga pakiaka o tenei Ture ki nga morehu whenua. Kei te titiro whakamua atu tenei ki nga wa e heke mai nei. E rua nga Maori, he tuakana he teina. Kotahi i tukua e nga matua ki nga mahi a te pakeha, ko tetahi i noho ki runga i nga whenua. Ka mate nga matua ka whakataua nga whenua kia raua. Kua
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923.
nuku atu i te 20 tau i noho ai tetahi i te pakeha a e noho ana
hoki tetahi i runga i nga whenua. I runga ite whakaaro Maori
kaore i tonoa kia utu reti te mea i runga ite whenua e noho ana,
i whakararurarutia ranei. E kore au e ki ka whakaaro rereke te
mea i runga i nga whenua. Ko te patai ia e penei ana, ka pa
ano ranei te Ture nei mo te take penei? Mehemea ki te kore,
he ahei i kore ai? He aba hoki i mana ai ki nga pakeha noho
pohehe, a i kore ai e pa ki nga ahuatanga penei? Ko te patai
tuarua, he aha te hiahia o te iwi mo tenei Ture—he whakaae
he whakakore ranei? Mehemea he whakakore, me pewhea?
Ka ahei nga whenua pakeha me nga whenua o nga Maori i
rehita ia ratou hei pakeha kia murua kia hokona hoki i runga
i te pekeraputanga i runga ranei i nga tikanga hei whakaea i
nga nama ate tangata nona te whenua, hei whakaea ranei i nga
nama o te tupapaku nona te whenua. He Ture enei kua whaka-
rapopototia ki nga Ture pakeha o Niu Tireni, a i kaupapa mai
aua Ture i Ingarangi. Ko nga tikanga o enei Ture kua araia e
te Ture Whenua Maori 1909 me ona menemana a e kore hoki
e ahei kia pa mai ki nga whenua Maori. Itemea kua araia nei
enei Ture e kore hoki ianei e taea te arai te Ture 20 tau noho
pohehe, ina hangaia tetahi rarangi ki te Ture Whenua Maori
e pera ana te tikanga?
I te tau 1920 ka pakangatia tetahi take i te Kooti piira i runga
i taua Ture, te whenua no te Wairoa. Haki Pei. Ko te whaka-
tau a nga tiati e wha e mea ana kua mana kore te hunga ao
ratou te kainga i runga i nga tikanga o taua Ture. E penei ana
nga kupu whakamutunga a te Taute—he kupu e eke ana ki nga
whakaaro e hiahiatia nei. " E pouri ana ahau itemea e kore e
taea e ahau te ki kaore i te mana nga tikanga o te Ture (Statute
of Limitations) ki tenei whenua. E pouri ana ahau i runga i
toku kite iho he lake tenei e pa ana ki te katoa, a he take hoki
e pa ana ki te Iwi-Maori ki te Tominiona hoki, a he take e tika
anu kia meingatia kia kaua e pa mai nga tikanga o tenei Ture
ki nga whenua penei te ahua.
Mehema pea i takoto bo arai mo te Ture Noho pohehe, ka
rereke te whakatau.
Kua eke tenei ki to wa o te tau e puta ai nga mihi mo te
Kirihimete me te Tau Hou. e hari ai te ngakau e hira ai te nui o
te koa. Ka eke tenei ki te taumata, wawata ai nga whakaaro ki
nga ahuatanga o nga mea e takoto mai nei i mua i te aroaro, a
e titiro whakamuri ai hoki ki nga takahanga waewae, ki nga
tahipatanga o te tapuwae me nga mamaetanga mo nga whana-
unga kua riro i te huarahi whanui. E te iwi, tena koutou.
Ahakoa e nui ana te hari inaianei, otira kinakitia nga kupu
kua korerotia ake nei. kei waiho kia takoto roa ana ka ngaromia
e te puehu o te wareware, e te whare ranei o te pungawerewere.
Mo te Puru me kai i te WOODS' GREAT PEPPERMINT
CURE—1/9, 2/9 patara.
|
|
7 7 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI.
I. TE TURE, TONA HANGANGA, ONA
WHAKAHAERENGA.
Na A. T. Ngata, M. A.. M. P.
(Ko nga wahanga A. B. C kei te pepa o Noema. )
D. —NA TE AUA TE TURE I WHAIMANA AI?
D. —TE MANA O TE TURE.
Kua korerotia i runga ake nei ko te Hupirimi Kooti te
kai-whakamarama i te ture. Tera atu etahi Kooti kei raro iho
i tera, ko te Kooti Whakawa Tuturu (Magistrates Court), ko
to Kooti Hara (Police Court), ko te Kooti Whenua Maori; e
whakahaere ana ia Kooti, ia Kooti i te wahi o te ture e rite
ana mana. mana.
Na ko enei Kooti hei whakapa mai i nga whiu a te ture ki
te tangata, ki te taonga, ki te whenua. Ko te ringa kaha tonu
te take i whai mana ai te ture. Ko te wehi ki te whiu nana i
herehere mai te ngakau tutu, te ngakau whanako, te ngakau
kohuru o te tangata. E tika ana kei te tohutohu mai te
tur. kei te whakatakoto i nga rohe hei haerenga mo te tangata
mo ana mahi i tenei ao. Engari kei te taha tonu o aua rohe e
tu ana ko nga kai-tiaki o te ture, ko nga pirihimana, ko nga
kai-tirotiro. ko te Iwi Nui, ko koe, ko au. Ko te ture whiu
kore, e rite ana ki te pi. kaore he wero.
Ka ki te ture, kaua hei patu tangata: ki te patu tangata
ka tarewatia. Ka ki te ture, me utu e koe o nama, ki te kore
ka murua ko au taonga hei whakaea, ka whiua ranei ko to
tinana ki te herehere, hei whakakaha i a koe ki te kimi huarahi
e ea ai to nama. Ka ki ano te ture, ko nga moni e moketetia i
runga i te punga whenua, ma te whenua e whakaea. Ki te kore
e ea i te rangatira o te whenua, ka murua ko te whenua.
Ko tetahi ra tenei o nga mea nunui kei te ao e takoto ana.
o te orokohanganga mai ra ano, ko te wehi i te whiu. Ko te
Atua o Iharaira, ko Ihowa e ki ana mai "Ko Ihowa hoki
ahau, ko tou Atua, he Atua hae. e mea ana i nga hara o nga
matua kia tau iho ki nga tamariki, a, te toru, te wha ra ano o
nga whakatipuranga o te hunga e kino ana ki ahau e whaka-
puta aroha ana hoki ki nga mano, ki te hunga e aroha ana ki
ahau, e whakarite ana i aku ture. " No te ture Atua, ka taui-
ratia mai ki te ture tangata.
3. NGA PITIHANA KI TE PAREMATA.
AHAKOA he peka iti tenei no nga mahi o te Paremata, ki
roto ki nga whakaaro o te iwi Maori, ka mutu ano te mahi
a te Paremata he whakarongo, he whakahaere, he whaka-
tau i a ratau pitihana. He ahua ra na te tangata e pouri ana mo
tona mate, ka kitea atu ko te wahi anake o te mahi a te tohunga
1 pa ki nga mate pera i tona.
Ko tenei mea ko te pitihana, he inoi, he tono atu ki nga
Mema o te Paremata, kia tirohia mai tana take, he inoi atu
kia rongoatia. kia whakaorangia tona mate. Na, ko te tikanga
|
|
8 8 |
▲back to top |
8\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923. mo tenei hanga mo te pitihana, kia kore rawa he rongoa i raro i tetahi ture, he huarahi piira, uiui, whakawa tuarua ranei, katahi ano ka tahuri ai te Paremata ki te whakahaere. Ki te tae mai he ripoata ma tetahi tari, ki te kitea iho ranei i runga i te kaupapa tonu o te pitihana, kaore ano i pau nga huarahi ke i nga kai-pitihana te whai haere, ka whakakorea tena pitihana. Ko te wahi e whakamarama au i konei, ko nga tapuae maha e takahia ana e te hanga nei e te pitihana a te Maori mo nga take e mamaetia ana e ia. Hei tuatoru tenei mo aku whaka- maramatanga kia mohio ai nga iwi o toku takiwa; kua tuarua whakamaramatanga i roto i nga panui i nga wa pooti. Kaati me tuhi ano ki konei ki ta tatau pepa, hei maramatanga mo nga tangata katoa e korero ana i te pepa. Tuatahi: kia marama tonu te whakakaupapa mai i nga take o te pitihana, me ata whakataki te timatanga mai o te take, ona whakahaerenga i roto i nga Kooti, me te waitohu i te wahi i pa ai he mate, i he ai ranei nga whiriwhiri a nga Kooti. Na, kia marama hoki te whakatakoto i te kupu inoi, kia marama ai te Komiti o te Paremata, he aha te hiahia o te kai-pitihana. Ko etahi o nga pitihana, he penei i te reta nei. a he mea i whai timatanga, he mea i hiko noa ake ki waenganui o te take ka whiua atu ina te Komiti e kimi a mua. a muri. Na. i te kaha o te pipiri o nga mahi i te iti o te wa watea o te Komiti, ka parea ake ena tu pitihana ki tahaki mo tetahi wa. Na, he mea tika kia whakapaua tetahi moni e nga kai-piti- hana, kia riro ma tetahi tohunga e ata whakatakoto te kaupapa. Kaore ia e pirangi ki tena mahi, kei tirohia mai hoki ia e te hunga karo i te pitihana, ko ia tonu kei te whakahaere i te pitihana Waiho atu te pito ki a ia ko te taenga ki te Paremata. E kore hoki e taea e ia te whakatitahataha i reira, i te mahi ka hangai ki te aroaro. Tuarua: Ko oti te pitihana te haina, me tuku atu i te meera ki te Mema o tou rohe pooti. Kua hoki i naianei ki te kotahi kapa te utu o te pane-kingi hei hari atu ki Poneke. Kaore he take i haere tinana ai te tangata ki te hari ka pau huhua kore noa iho nga moni a te iwi i nga kai-whakahaere, mo te haringa i te pitihana. Kua maha nga tangata kua kitea mai e matau i Poneke, e hari pitihana ake ana. Kaore he mahi mana, ma te Mema ranei i te taenga ake o te pitihana, i etahi wiki maha ranei i muri mai. Engari ko aua kai-whakahaere ina tae ake ki Poneke, he hohoro tonu ki te kumekume i nga taura waea, ki te tono hereni mai i ona tangata mo tona noho noa i Poneke. Ko te tikanga hoki, ka tae te pitihana ki te Mema, ka kokiritia e ia ki te Whare. Ehara tera i te tikanga mahi, he tu kau atu i te wa e hui ai te Whare, ka ki atu ki te Pika: " Ina te pitihana a mea ma, e tono atu ana au kia tukua atu ki te Whare, a ka tuku ai ki te Komiti mo nga Mea Maori. " Ko te urunga atu tena ki te Whare. Ka heke iho i kona ki te Karaka o te Whare, i a ia ki te Karaka o te Komiti mo nga Mea Maori, i a ia ki te Timuaki o te Tari Maori, i a ia ki tana
|
|
9 9 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI. Karaka, i tena ki te Kai-rehita o te Kooti o te takiwa atu ai te pitihana. Ara, ka hoki mai ano kite kainga n Na, ka tahuri te Kai-rehita ki te tirotiro i te pitihai tuhi i tana ripoata ki te Timuaki o te Tari Maori, he marama nana i nga whakahaerenga o taua take i rot Kooti. He mea ano ka whai kupu atu ia mehemea e t te inoi a nga kai-pitihana. He waimarie tena no te p kaore hoki e kore te whakaaetia i runga i taua ripoal Na, ka kore take noa e tae ai he tangata ki te aroa Komiti. Ma te Mema tonu, mehemea ia he tangata e s ana i nga mahi o tona rohe, mana e whai kupu mai k nana te pitihana kia haere atu ki te whakahaerenga o 1 pitihana, katahi ka marama te haere, te whakapau h< moni. Tuatoru: Me tuku tonu to pitihana ki te Mema o t< pooti, ahakoa he hoa-riri nou taua Mema, kaore ranei pooti ki a ia. Ko te ture tera o nga Mema, kaore e pok te takahi i te rohe o tetahi. Ki te tae ake he pitihana tetahi Mema, e kotiti ana i te mema o te rohe o nga kai-p ka tukuna atu e ia ki te Mema o te rohe, inana e kokiri. he tangata nei tonu hoki te Mema ra. he whakaaro < titiro i te ata whakatitahatanga i a ia o te pitihana ra. koe te kai-pitihana e rapa i te mate mou. waiho ra ma t< ra e koroukore mai. ka pai ai to whakataha i a ia. Tuawha: Me whai whakaatu ki to hoa tautohe mo t; take, kei te haere to pitihana, kia rakei hoki ia i a ta korua pakanga. Ko te tikanga o te Komiti mo n tautohe, e mea ana kia noho nga taha e rua i tona aro; pakanga he kanohi ki te kanohi, ka pai ai tana whakai; te whakahaere i tetahi taha e ngaro ana. kaore e n Engari ia ki te marama ki te Komiti i tae he whakaatu taha, a kaore i aro ki te haere mai. katahi te Komiti ku haere. Tuarima: Ko te wa e tae ai te take ki mua i te Koi pau to kaha ki te whakaatu i nga take kaha hei ta to pitihana. Kaua e kauwhau atu ki te Komiti i nga k tipuna, i nga momo wananga e rite ana mo nga Koo mohio hoki ko te wahi kotahi hei whiriwhiringa ma te ko tenei kupu na. me uiui ano ranei te take nei, kaon Ko te mea e tino tirohia ana e te Komiti ko tenei, i tae e te Kooti te whiriwhiri nga take a nga kai-pitihana ranei: i tinihangatia ranei nga kai-pitihana e etahi tangi ai, kaore ranei; i mahue tika ranei etahi tangata ki wa taitara o te whenua, kaore ranei; tera ano ranei he ta i iti ai nga hea mo tetahi o te whanau tahi, kaore i mahue tika ranei etahi o nga kai-riiwhi o tetahi tuj kaore ranei, he mea raweke ranei na nga tangata nana i w te hea. Mo nga momo pitihana ia penei i to Patutahi ne A orangi i to nga whenua raupatu, hei te mema te nuir te kahanga o nga whakahaere; hei a ia te titiro mo te
|
|
10 10 |
▲back to top |
10\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923.
hei hikoinga i tetahi hikoi, hei akinga mai i te rau tangata hei
maru mo te take ki te aroaro o te Kawanatanga, hei whaka-
ekenga mo te take ki runga i tetahi ngaru waimarie. E kore e
taea te tohutohu i roto i tenei panui te ahua o te whakahaere
o ena momo take. E rite ana tera mahi ki te whakatere waka,
kei roto tonu i te hinengaro o te tangata hapai i te hoe whaka-
tere te ngakau mahara ki te mahi e rite ana mo tena wa, mo
tena wa.
Tuaono: Kaua e moumoutia nuitia te moni mo tenei hanga mo
te pitihana. Kei pohehe te iwi utu ai ano nga kai-pitihana ki
nga Mema mo te whakahaerenga i a ratau pitihana. Kei te
utua ra te mema ki tona utu-a-tau. Kia tupato hoki i nga kai-
whakahaere, e ahu ana mai kia koutou whakato ai i te tumana-
ko, ma te pitihana ka ora mai ai nga mate tawhito. Ko te wahi
tonu ma ratau ta ratau e whakarawe, ai. He pai te ata whaka-
kaupapa e te iwi te ahua o to ratau mate, ka tuku kia whiri-
whiria mai e te Mema, a mana te kupu mai kia pitihanatia, ka
marama te haere.
Ko enei kupu tohutohu e tika ana kia whakaarotia nuitia e
koutou: he tohutohu i kitea i roto i oku tau tekau-ma-waru
ki roto ki te Paremata; he tohutohu e homai takitahi ana e
au ki nga ope tae ake ki Poneke.
4. -NGA ROPU TAKIWA.
EHARA i te mea kotahi tonu te Kawanatanga e whaka-
haere nei i te ture, i nga mahi ranei o te Tominiona.
Kaore, he maha noa atu. Kei raro iho i te Kawana-
tanga nui nga Kawanatanga ririki, maha noa atu. I takea nai o
ratau mana, o ratau tuunga te kaha o a ratau tikanga, nga hua-
rahi moni i taea ai te whawha tenei mahi, tera mahi, i takea mai
i nga ture e hangaia ana e te Paremata. Ko te matapuna tera
o nga mana o aua Kawanatanga ririki.
Kei nga taone nunui ko ona Kaunihera, e kiia nei ko nga
City Council. Ano ko ratau te mana motuhake i roto i te rohe o
aua taone. Ia ratau e whakahaere ana i a ratau tikanga katoa
i roto i nga rohe i whakatakotoria e te ture mo ratau, kaore
ratau e whaikuputia atu e te Kawanatanga, e kore hoki te
Kawanatanga e kaha, e whaimana ranei ki te whakahe atu i
a ratau mahi. E wehi ana hoki te Kawanatanga i etahi wa
i nga Kaunihera o nga taone nunui penei i to Akarana, i to
Poneke, i to Karaitiati (Otautahi, i to Dunedin, Otepoti). I
wehi ai. he nui no nga tangata o aua taone, he kaha no o ratau
mana pooti mema Paremete. Otira ko te Paremata ano hei
whaikupu ina kitea kei te taimaha nga whakahaere a te Kauni-
hera ki te iwi. Ka taea e te Paremata te whakarereke te ture,
te whawhati mai tetahi peka o nga mana o te Kaunihera, kia
rite ai ki te hiahia o nga iwi e noho ana i taua taone.
Na. ko nga awa, ko nga waapu, ko nga taha moana o nga
awa nunui o enei motu kei raro i etahi Poari, e kiia nei he
|
|
11 11 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI. Harbour Board. Tera e pohehe te tangata ina kite i nga i Poneke, i Akarana ranei, na te Kawanatanga nui era Kaore, na aua Poari. Na te Paremata i tuku atu kia ra mana ki te hanga waapu, ki te whakahohonu i te moana tanu haere i te taha moana, ki te whakaara whare nuni putunga mo nga taonga o te tuawhenua, mo nga taonga mai ranei o tawahi. Ko nga moni i taea ai enei mahi m tae ana ki nga miriona maha, he mea nama na te Poar te punga o ena moni ko nga rawa a te Poari, ko nga rei! e kohia ana e ia i te tau. Ki te whakaaro ia, he pai 1 mehemea i puritia e te Kawanatanga nui mana e mai mahi nunui. Otira kua kitea e te pakeha i ona whenua mai ai ia. he pai ke te ata wehe i tetahi ropu motuhake atu i te Kawanatanga hei whakahaere i tenei wahanga mahi nunui. Ko nga Kaute Kaunihera e whakahaere nei i nga r( te mohio tatau, he mea enei e tutata mai ana kia tatai iwi Maori. He mana nunui ano o ena ropu, e rite ana mana o nga Kaunihera o nga taone. Ko te kaupapa ia o enei ropu katoa he kotahi tonu, te iwi nui ano hei pooti i nga mema mo aua ropu, 1$ ai ko te Iwi Nui ano kei te whakahaere i a ratau tikanga roto i o ratau mangai i whakatu ai ki roto ki aua ropu tena kaupapa etahi o nga tautohe i roto i te Paremata. kaupapa pooti hoki mo nga Kaunihera o nga taone e per ano i te pooti mo nga Mema Paremata, ara. ka poo tangata katoa i eke nga tau ki te 21, ahakoa he tangata rawa, he tangata rawa kore ranei. Ko te take i peratia ai nuinga o nga mahi a nga Kaunihera o nga taone e pa nga tangata katoa e noho ana i aua taone, ko te mahi tiriti, ko te whakahaere i nga mea hei hari atu i nga pi te whakatakoto wai pai hei kai ma nga tangata katoa, whakahaere i nga raiti, i nga taramu, i nga hohipera, i < mea e pa ana ki nga tangata katoa. Na, kei nga rohe Kaute Kaunihera nei ko nga tanga reiti anake, e whaimana ana ki te pooti i nga mema o te hera, a ko te maha o nga pooti o te tangata kotahi e ' ritea ana i runga i te nui o nga reiti e utua ana e ia. H< nga mema o te Paremata kei te tohe kia whakawhanu mana pooti mo nga Kaute Kaunihera, kia whaimai tangata katoa e noho ana i roto i taua rohe kua eke nei i ki te 21. He tika ko nga whenua anake kei te reititia, te i te kaha moni ki te Kaunihera. Otira ko nga rori e t ana, ko nga piriti, e manaakitia ana e nga tangata katoa. tokomaha o te tangata ki te rohe noho ai ka whai warii hanga te whenua, ka manaakitia nga ahua o nga paam nga tautohe ena a tetahi wahanga o te Paremata. A whakaaro ake taihoa ano ka tutuki ki ta ratau, ka wa te tangata hei mea nui. ko nga rawa hei mea iti. Kaore e hapa te ora o te rewharewha me te marema WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE— 1/9, 2/9 pat
|
|
12 12 |
▲back to top |
12 TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923.
NGA HUARAHI I WHAI MONI AI TE
KAWANATANGA.
MO nga mahi nunui o te Tominiona, ara hei hanga rori,
piriti, hiko, whare me era atu mea, ahu ai te Kawana-
tanga ki tawahi tiki moni ai, he mea mokete, pungaia ai
ki runga ki nga rawa, ki nga takoha o enei motu. E kiia ana
hoki ra era he moni e whakapaua ana mo nga whakapainga,
penei i nga moni e whakapaua ana hei hanga taiapa, hei tope
ngahere, hei tango karaihe, hei parau whenua ranei. Ki te ata
whakahaerea, e kore ena moni e ngaro, engari ka takoto mai te
tinana ko aua whakapainga. Waihoki ko nga moni i namaia e
te Kawanatanga, a i whakapaua ki te whakaataahua i nga hua-
nui o nga motu nei, ki te hanga whare, ki era atu tikanga, kaore
e ngaro, engari ka Whakatinanatia ki aua taonga, nana nei i
whakapiki te kaha o te iwi ki te whakanohonoho haere i nga
whenua, ki te whakatiputipu i nga rawa o te Tominiona.
Ko nga moni ia e ngaro whakarere atu ena. ko nga moni
utu-a-tau o nga kai-mahi o nga Tari huhua a te Kawanatanga.
E rite ana ena ki nga moni e pau nei i nga tangata kutikuti hipi,
i nga tangata whakaora taiapa, i nga reiti, i nga kai. Otiia e kore
e taea te ki he moni ena e moumoutia ana. ma era mahi hoki
kia taea, ka taea ai hoki te kohi mai nga hua a tau o te paamu.
Ma nga taiapa kia noho ora, ka noho pai nga kararehe i roto:
ma nga hipi kia kutia, ka taea ai nga wuuru te whakamoni; ma
nga hua o te whenua kia hauhaketia, ka kiia ai he ngahuru.
Na reira ra ka utu koe mo o tono wehewehe whenua, hea
tupapaku; ka utu koe mo te pane hei hari i to reta, mo to
waea ranei. Kei te kai koe i to tupeka, kaore i te mahara iho
kua tapiritia mai ki tona utu te wahi takoha ma te Kawanatanga.
Ka u mai te pauna ti. te pounamu wehike ranei, te motoka
ranei, te kakahu wuuru ranei ki enei motu, ka utua atu e nga
tangata nana i tono atu ki tawahi te takoha ki te Kawanatanga.
Ko te ingoa o tera takoha he katiniauha (Customs duty). Kaore
e taea te whakau noa ena taonga ki uta: tera ano ona awa i wha-
karitea hei uunga mai, kei reira hoki nga apiha a te Kawana-
tanga e tieki ana. Ka tirohia e ratau nga pukapuka mai o
tawahi, kei reira e noho ana nga wariu o aua taonga. Na.
ka whakaekea te takoha ki runga ki aua taonga i runga ano i
o ratau wariu. Kia utua ra ano tau takoha katahi ka tukua
ai aua taonga kia puta ki waho i nga whare i nga waapu. Ko
tetahi tena o nga huarahi moni nunui a te Kawanatanga, e tae
ana ki te £3, 000, 000 (toru miriona) i te tau.
Ko te whai, a te takoha ko nga kai e tino kainga ana e te
tangata i ahu mai i tawahi. He iti nei te takoha, engari i te
whanui o te kaupapa hei tohanga mo taua takoha, he nui te
tinana moni i puta mai. Ina koa te waipiro, kaore ano i kitea he
taumata moni e kore ai e taea e te hiainu o te mano tangata
te piki atu, kia whiwhi ia i taua kai. Ko te tupeka he pera ano,
a, ko te ti tetahi.
|
|
13 13 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI. Na. kua kiia i runga ake nei nuku atu i te ono miriona e pau ana i nga rerewe i te tau, otira e ea tonu ana tena i nga hua o nga rerewe, a toe mai hoki tetahi, wahi m< whakaea i tetahi wahi o te itarete o nga moni i moke mua ra hei hanga i aua rerewe. Waihoki ko nga poi me nga waea, nuku atu i te rua miriona pauna e pau ana te tau. Na. e ea tonu ana i nga moni hua o tena ta raruraru katoa, a toe mai hoki tetahi wahi. Ko te Tari o nga Pane-kingi tetahi o nga tino tar moni a te Kawanatanga, haunga ia nga pane-kiingi mo n me nga poutapeta. Ki te utua mai tetahi moni ki a koe nui o taua moni kei te rua pauna ka ahu atu, e ki ana te t whakamau e koe ki runga ki te rehiiti te pane, e rus Me whakaaro noa e hia nga rehiiti pena kei te tuhia i ia ra o te tau. Na, ko nga kirimina, ko nga pukapuka i ko nga pukapuka hoko, riihi, tuku whenua ranei, ko ng; puka whakaoti hei whakatutuki i nga tikanga maha o 1 kei te kiia mai e te ture, e kore era hanga e whaimana me rawa, ki ona tari rehita, na i te rehitatanga ka tangohi; te Kawanatanga he takoha. E whai ana tenei hanga te i nga tikanga nunui hei painga mona i runga i nga ora ai te tangata ora, kei te ora hoki ia hei whakaae, ae ana, kia tangohia he wahi ma te Kawanatanga, e m; i nga rawa a te tangata ora. i nga rawa a te tupapaku. kainga ana e ia, i runga hoki i ana rawa. Tena ko te tui he aha hoki i whaia ai ki te poka ra ano? E marama ani te tupapaku anake i haere, ko ana rawa i mahue i te Na, ka tirohia e nga tangata whai whakaaro, ka waima: etahi atu tangata i nga rawa a te tangata kua mate r« nei era rawa i mahi, i whakaemi, a ka whiwhi ko nga kihei nei i pa atu ki nga mahi, nana i hua mai ai au; Ka whakaarohia, kaati me pa atu ano te Iwi Nui ki aua te tupapaku, ara, ko te tinana o te Iwi Nui ko te Kawan Na, ka kiia e te ture, e kore e ahei kia tau aua rawa tamariki, ki nga whanaunga ranei o te tupapaku, me mai ra ano e ratau te wahi ma te Kawanatanga o te wariu rawa a te tupapaku. I tua ake i ena huarahi moni a te Kawanatanga, ko te nei ko te taake, ko te taake i te whenua, ko te take i ng hua, i nga moni puta a tau ki nga tangata. Ko te tino k ia o te taake whenua, hei whakahihiri i te tangata ki te pai i te whenua, kia ea ai i nga hua o te whenua ona ti tanga. Ko tetahi kaupapa o te taake whenua, he whakaw tangata kei apo nui i te whenua: ko te akiaki ranei i nga nui te whenua, kia roherohe i etahi wahi, ka tuku atu: mea whenua kore. Na, ko te taake i runga i nga moni nga moni puta-a-tau (income-tax) e toronga ana mai tangata whai rawa. Inahoki ra kia huri atu ki tua o te rahi o taua moni puta-a-tau, katahi ka eke ai te taake. ata kapea ano e te ture tetahi wahi kia kore takoha, ara,
|
|
14 14 |
▲back to top |
14 TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923.
e rite ana hei whangai ma te tangata i ana tamariki, kaore ano
nei i eke nga tau ki nga tau e rite ana hei haerenga mo ratau ki
te mahi hereni hei oranga mo ratau.
Tera ake etahi huarahi moni a te Kawanatanga, ko nga moni
reti o nga whenua o te Karauna, e riihitia ana: ko nga moni e
utua ana ki nga Kooti; ko nga whaina mo te takahi i te ture; ko
nga moni ruuri; ko nga pukapuka e hokohokona ana. Otira he
moni ririki e hua ana mai i ena huarahi. Ara nga huarahi
nunui kua whakamaramatia i runga ake ra.
Na, kei hea he huarahi whakahe ma tatau ma te Iwi Maori
i enei tikanga a te Kawanatanga, e puta nei ki a tatau tahi
ko o tatau hoa pakeha nga painga? Kaore e taea te whakahe.
Kotahi ano te wahi i ata hanga ai te whakaeke mai o enei tai-
mahatanga ki runga ki te Maori, kei te ngoikore o te Maori,
kei te hereherea e ona whenua e nga tikanga maha, i takea mai
i runga i nga tikanga Maori, i te roa e whakawhitia ana o nga
taitara whenua ki raro i te ture pakeha.
Kaati i konei nga whakamarama mo nga whakahaerenga o
nga moni o te Tominiona E kore e taea te whakarapopoto ki
roto ki tenei panui nga whakamarama katoa, he maha rawa no
nga kaupeka o tenei take
TE POARI WHAKAHAERE I NGA KORERO
TAWHITO.
KUA tae mai te ripoata a te Poari mo nga whakahaere o ta
ratou hui tuatahi i tu ki te Whare-paremata i Poneke i te
30 o nga ra o Oketopa.
Ko nga motini enei i paahitia: —
(1) Kia whakaritea ko H. R. H. Balneavis (Te Raumoa ) he
Hekeretari no te Poari.
(2) Kia whakamana e te Minita mo te taha Maori te hiiri o
te Poari.
(3) Kia utua te £50 i te tau ki Te Toa Takitini mo te perehi
i nga take a te Poari i roto i taua pepa i ia marama.
(4) Kia £100 hei awhinatia ma te Poari i te Polynesian
Society i tenei tau, a kia £300 a tera tau, kia oti ai te
te perehi o ta ratou pukapuka.
(5) Kia waiho ma te Poari e perehi te pukapuka i tuhia e
Te Peehi, tona taitara ko " Te Maori. "'
(6) Kia puta he mihi ma te Poari ki a Ngati Porou mo ta
ratou moni e £250 hei awhina i nga mahi a te Poari, ara
hei whakarite i tetahi wahi o nga raruraru mo te perehi i
" Te Maori " i tuhituhia nei e Te Peehi.
(7) Kia whakaritea he Komiti hei whiriwhiri mo nga raru-
raru katoa o te tuku i tetahi ropu ki Tahiti, ki Raiatea
me era atu moutere o te Moana-nui-a-Kiwa, rapu haere
ai i nga korero tawhito.
(8) Kia puta he mihi ma tenei Poari ki a Roa Manunu i. me
tona whanau katoa mo te Aitua i pa nei ki a ratou i te
matenga atu o Te Whatahoro, te Kai-tuhituhi o nga
korero tawhito.
|
|
15 15 |
▲back to top |
Tihema 1, 1923. TE TOA TAKITINI.
KO nga korero tawhito a te Poari kua tu nei mo era tu
hei te kape o Hanuere ka puta ai. E wha a ratou
rangi motuhake. Ma to ratou Poari e tuku mai
take hei perehi. Kaore ano he ropu penei te ahua me
mema o te Poari nei kia whakahuihuia mo enei tu take.
nga tino maramatanga enei mo nga take Maori. Titiro i!
nga ingoa nei, ara ki etahi o nga Mema o taua Poari.
Ko te Minita Maori, ka Ta Maui Pomare, ko Apirana 1>
ko Takuta Rangihiroa, ka Atirikona Hapata Wiremu, k
Peehi, ko Te Kina, ko Tiati Jones te Tiamana, ko Te Ra
te Hekeretari. Tangohia he kape o Te Toa Takitini o Hai
ma koutou, kia kite ai koutou i nga korero a te Poari w
haere i nga take tawhito a nga iwi Maori o nga moutere 1
E whai mana ana nga Minita katoa ki te tango i o k<
ingoa me nga hereni, a ma ratou e tuku mai.
NGA RETA.
HE PATAI MO TE TURE POARI.
Ki te Etita.
Panuitia atu enei patai: ——(1) Kei te tekiona 18 of te Ture
Whenua Maori.. 1909, ko hea te parekura i mau herehere ai t,
tene: ture? (2) Kohea hoki te parekura i whaka-rauoratia ai
e tenei ture? Ehoa ma he take nui kei roto i enei patai e rua. T
mai a koutou whakautu, me nga whakamarama, kia puta i te
Tena koutou.
—Na K. H. KAMAU,
Tikokino, r
E HIA NGA MATATUA.
Ki te Etita.
Tena koe. Kua kite iho i o whakamarama mo nga mate m
•ora, mo te tinana me te wairua. Kaati. Kia ora koe i te maru
Ariki.
Kaati. Ehoa e " The Toa Takitini, " e rua nga kukupa i tukua
kia haere ki te titiro i te whenua. Kotahi i oti atu, kotahi i hoi
nae te rau Oriwa.
E hoa kei te haere atu ta matou kukupa me te rau oriw,
awhina i ta tatau pepa. Panuitia atu enei waahi kupu, hei whaka
ma te Tai-rawhiti. E te Etita kua tere taku waka, mau e rap
kei te Tai-rawhiti ranei, kei te Tai-hauauru ranei. Te ingoa o te
nei ko Matatua. E rua nga waka kei ahau kei Ngapuhi n<
Matatua, ko Toki-mata-whaorua. Kotahi o nga waka kei a Ngati
ko Mamari. Kaati, kua rongo ahau kei te Tai-rawhiti a Matatua
konei ka patai ahau, e hia nga Matatua i te hoenga mai i Hai
Inahoki, kei te Tai-rawhiti tetahi, kei a au nei hoki tetahi, 1
Tai-tokerau nei. Ko te ingoa o te kainga kei reira a Matatua
ana ko Takau. Kaati, me penei taku whakamarama, me pat
wai te tangata kei te Kainga-a-ngaru o te waka, ko wai kei te T
riu? Ko wai kei te pitau o te kei? Heoi ano.
—Na TUREI HEKE.
Mangamuku. me ona r
HUI O NGATI POROU KI WAIOMATATII
ITU te Hui nui a Ngatiporou ki Waiomatatini i te
Noema nei, kia tutaki ai ratou me a ratou take
Minita Maori ara ki a Hon. J. G. Coates. Ko nga t
Ngati Porou i whakatakoto ai ko nga rori o Waiapu. 1
piriti, nga moni reiti e noho nama ana mo Kaiinanga. I wi
|
|
16 16 |
▲back to top |
16\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Tihema 1, 1923.
KAPENE MEA.
No te Taite, Noema 29, ka moe a " Tawa " i te moenga
roa. I mate atu ki te Hohipera i Tauranga. Ko ona
tau e 80. He tangata tenei i tino uru ki roto i nga
whakaaro o te Maori, i tino mohio hoki ki nga ahuatanga
katoa o te Maori. Tona matau ki te reo Maori, ki nga
waiata, ki nga whakatauki, nga korero tawhito a nga ko-
roua, tae noa ki nga kupu whakatoi, me nga kupu whaka-
kata a te Maori, i tino mau pai i a ia. He tangata a Tawa
i lino piri ki tana taha Maori mai ano o nga pakanga o te
1860 a mate noa. He tangata aroha, kaore ona hoa riri.
Ko Te Arawa tona tino iwi, me te whakanuia ano o Tawa
e ona hapu katoa i roto i a Te Arawa. Ka mate nei a Tawa,
ka ngaro tetahi o nga morehu rangatira o Te Arawa, otira
o te iwi Maori. Haere e koro, haere ki te iwi.
KOHATU O HENARE WEPIHA.
KUA tae mai te kohatu o Henare. He mea hanga mai ki te
mapere i Itari. Ko te ra kua whakaritea i tenei wa hei
hurahanga mo taua kohatu ko te 15 o Hanuere. Kaati
kua tae he whakaatu ki a Hemi Huata kaore te Pihopa, me
Atirikona Himikini me Peneti e watea i roto i nga ra o Hanuere.
Mehemea mo Pepuere mo Maehe ka watea. Ki te kore e taea
te hiki, kaati ka waiho ma etahi o nga Minita e whakahaere te
karakia hura i te kohatu. Engari i te mea he minita mona te
kohatu, e tika ana ma te Pihopa rawa e hura. Otira kei te iwi
kainga ano te tikanga.
MARAMATAKA.
TIHEMA 9. —RATAPU 2 O TE HAERENGA MAI. V.
Ihaia 5. 1 Hoani 2: 15.
Ihaia 11, 1-11. Hoani 17.
TIHEMA 16. —RATAPU 3 O TE HAERENGA MAI. V.
Ihaia 25. Hura.
Ihaia 26. Hoani 21.
TIHEMA 19. —RA EMIPA. V.
TIHEMA 21. —RA O TAMATI. RA EMIPA. R.
TIHEMA 23. —RATAPU 4 O TE HAERENGA MAI. V.
TIHEMA 25. —RA WHANAUTANGA O TE KARAITI. W.
Nga Waiata——Ata: 19, 45, 85.
Ahiahi: 89, I 10, 132.
Ihaia 9, 1-7. Ruka 2, 1-15.
Ihaia 7, 10-17. Taituha 3, 4-9.
TIHEMA 26. —RA. O TIPENE. R.
TIHEMA 27. —RA O HOANI. W.
TIHEMA 28. —RA O NGA KOHUNGAHUNGA. R.
TIHEMA 30. —RATAPU 1 MURI I TE RA WHANAUTANGA.
Ihaia 35. Whktnga. 20.
Ihaia 38. Whktnga. 21, 1-15.
HANUERE 1, 1924——RA KOTINGA.
HANUERE 6. —RA WHAKAATURANGA.
HANUERE 13. —RA I MURI I TE WHAKAATURANGA.
Me tae katoa ki te Karakia in tenei ra. Me whakatakoto e nga
Minita te Hakarameta o te Hapa a te Ariki, i te mea konei te karakia
whakawhetai ki te Atua mo tona aroha ki a tatou i tenei ra.
Arohatia nga iwi o te pouritanga. Horahia te Rongopai. Tapaea a
tatou kohi o tenei ra hei kawe i te Rongopai. Me tuku mo Inia i tenei