Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 157
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu  ka rere.
MEI 1911.
"Kui! Kui! Whitiwhitiora,"
TE WAIPIRO KIA WHAKAKOREA.
NO te 21 o Nowema, 1910, ka pahitia e te
 Kawanatanga tetahi Ture hou e pa ana
ki te pooti Waipiro. Ko te tekiona 46 o taua
Ture e mea ana me pooti ano hoki te Maori
mo te Waipiro, engari ko tana pooti hei roto i
nga Rohe Kaunihera, a ko nga raruraru katoa o
te pooti ma nga Kaunihera e utu. Ko te hangai-
tanga o tenei Ture e pa ana ki te kai a te Maori,
ko te pa ki nga hotera he pa titaha. Ina koa
ki te pooti te Kaunihera o Horouta a kitea
ana ko te nuinga e mea ana kia mutu te kai
waipiro, ka mutu te kai a nga Maori o taua
rohe, engari ko nga hotera e tu tonu. O tira e
kore etahi o aua hotera e tu tonu, no te mea
ko to ratou oranga kei nga Maori, e kore ratou
e ora i nga Pakeha, na reira ko te tukunga iho o
te pooti a Horouta he mate mo ana hotera. E
kore e nui aka nga kupu mo te tikaa o tenei
Ture, kei te Kawanatanga te ahua mo te panui
i taua Ture kia mohiotia e nga takiwa katoa.
Ko nga korero o tenei pukapuka he whakaatu
ake i nga kino o tenei kai, i nga pai hoki e hua
mai ina takahia atu, kia hihiko ai te iwi ki te
whakakore atu i tenei kai whakarihariha a tona
wa e pootitia ai.
Ahakoa kaore i tino rite ki a o tatou ngakau
i hiahia ai tenei Ture kua tukua mai nei, engari-
ngari he kore te kore rawa. He nui nga mea
kei te hiahia kia whakaritea tatou ki te Pakeha,
otira kua puta te kupu a te iwi i te hui i tu ki
Poneke i te tau 1908 e kore tera e taea, no te
mea ko te motuhake o nga mema Maori kei te
arai i tera tikanga. Ko te uaua o tenei Ture
ko te tu tonu mai o nga hotera hei whakawai i
nga tanata na ratou nei taua kai. He tika ano,
otira ehara tera i te mea nui rawa, no te mea
e kati ana nga Maori katoa. He pai ake tera
i te poropeihana takitahi: ka kite atu te poro-
peihana i ona hoa e haere ana ki te unu ka
kumea te maroke o tona korokoro, me te mina
o tona ngakau. Tena ko tenei, i te mea kua
rite nei te kati o te. katoa, kua kore era mea
hei poa i te hiahia. Kati e whakaae katoa ana
tatou he haute te mahi nana i whakakaha tenei
mea a te kai waipiro, mehemea kaore te haute
kua pena noa te kai i te waipiro me unu o te
wai. I tenei Ture kua kore enei mea katoa,
a ahakoa tu tonu mai te whare e kore e kaha
rawa tana ronarona i nga whakaaro o te tangata.
Ki te whakaae tatou ki te whakamutu i ta tatou
kai waipiro, ko te inu anake e mutu, ko nga
hotera ka puare tonu ki a tatou mo te moe
me te kai, ko te wahi hoko waipiro anake o
o taua whare e kati ki a tatou.
Ko tenei kai ko te waipiro ehara i te kai
atahua. He tokomaha nga tangata e ki ana he
kai pai te waipiro na te tangata ke i takakino,
he pera tonu me era atu kai; ki te kainga kino-
tia ka mate ano te tangata. He korero he tenei.
Ki te neke atu i te ruri e tika ana te kai a te
tangata i te parareka ka mate tona puku, engari
ko tona puka anake e mate: kaore ona wae-
wae e kawe ke i a ia ki ro awa, ki ro tatara-
moa ranei takoto ai; kao re tona hinengaro e
whakaporangitia e korero ai tona waha i nga kupu
kikino katoa, e hiahia ai tona ngakau ki nga
mahi whakarihariha. He waipiro anake te kai
e whakapenei ana i te tangata, no te mea kaore
ia i rite ki era atu kai a te tangata. Ko te wai-
piro he paitini, koia te take i penei ai, kaore

TE PIPIWHARAUROA.
he paitini o era atu kai a te tangata, na reira
kaua tenei i whakaritea i nga kai paitini kore.
He kino tonu te waipiro, haunga ano ta tangata
kai kino i a ia, he kino ke ano tera. Tetahi
take i kino ai tenei kei na te mea ko ia anake
te kai e whakakaha ana i te mina ki a ia ano.
Ahakoa pewhea te kai a te tangata i te paraoa
kaore tona ngakau e tahuna kia mina tonu ki
taua paraoa, pera ano ki te parareka, ki te
miiti, ki te kumara me era atu kai, haunga ia
te waipiro. Ko tenei anake te kai e tahu ana
i te hiahia kia mina tonu ki a ia ano ko te
Tihi-o-manono e kaia ana e te aha: ko tenei
anake te kai e karanga tonu ana homai, homai,
homai, kaore he mutunga.
Ko te take i kino ai te waipiro na te mea
he paitini. Ko te tino korero tenei a nga
takuta matau o te ao.
E ki ana a Takuta A. Karaka (Sir Andrew
Clark, M.D.) he paitini te alcohol e kainga nei
e te tangata i roto i te waipiro. He rite tonu
tona kaha ki era atu paitini katoa (ki te strych-
nine, arsenic, and opium).
E ki ana a Takuta Ritihana (Sir B. W.
Richardson, M.D., F.R.S.) kaore rawa atu he
painga o te alcohol hei kainga ma te tangata, kaore
rawa he wahi iti ona hei whakatipu i te tinana
o te tangata.
He nui nga takuta matau e tautoko ana i te
korero a Takuta Ritihana e mau i runga ake
nei. Ina koa e mau i raro nei nga whakaatu a
tetahi takuta i te ahua o te alcohol. E mea
ana tenei takuta, ko G. E. Halstead te ingoa,
ki te whakaritea te karaihe miraka ki te karaihe
waipiro ka kitea he tino nui noa atu nga kiko o
te miraka hei whangai i te tinana o te tangata i o te
waipiro. Ko tona wawahanga tenei i te miraka
raua ko te waipiro, kia kitea ai nga painga o
tetahi runga ake i tetahi. Ko nga wawahanga
nei e kore e marama i te reo Maori na reira
ka waiho tonu i roto i te reo pakeha, ma nga
mea e mohio ana e titiro iho:—
Miraka. Pia (ale).
Nitrogenous .. 5-4 •6
Fat .. .. 4.3 nil
Sugar .. .. 4. 1.8
13-7 2.4
Ko nga painga ena o te waipiro ina whakaritea ki
te miraka, e ai ki te whakaatu mai a nga tangata
matau.
E mea ana a Takuta Renera (Dr. Legendre)
ko te mahi a te alcohol i roto i te tinana o te
tangata he patu i nga mea e ora ai tona tinana;
ara i te ate, i te puku, i te manawa, i nga ta-
kihi, me te hinengaro. Kati mo te taha ki nga
takuta e whakaatu nei he paitini kei roto i te
waipiro, a ko taua paitini tena e tahu nei i te
hiahia kia unu tonu, kia unu tonu.
Ko te tino kino o te waipiro he kore no tona
mote e kati mai i te tangata e rekareka ana ki
a ia. He maha na tanata kai i tenei kai e
whakaae ana ki tona kino, he patua noatia no
ratou e te tangata, he moe noa i ro paruparu, i
ro tataramoa, he mamae ranei i te takanga i
runga hoiho. Mehemea koia nei anake nga mate
o te kai nei ka nui te pai, e whiua ana hoki ko
tona tinana ano ko to te tangata e kore ana e
iro. Otira e mohio ana tatou ehara enei i nga
mate o te waipiro, a ko na tangata e mea ana
koia nei anake ona mate, he tangata aroha kore,
ngakau maro. He pai tonu te tangata i te wa
kaore he waipiro i roto, he tangata humane,
ngakau aroha, engari kia tae ia ki te puna o tona
kai, kia rua kia toru nga karaihe kua tataki
tona waha; kua pera me te manu e timata
ana ki te waiata, ka whakatamoumou i tona
kaki, ka roharoha i ona parirau; ko ta te
manu ia kia reka ai tona korokoro te waiata,
tena ko te haurangi kia rewa ai te pata o te
korero kino i roto i tona waha. Ka hia nga
tangata i patua i nga hotera mo nga korero kino i
puta i tona mangai? Ka hia nga tanata i
patua na te haurangi noa te take? Ka hia nga
tangata pai, e whakamatau ana ki te mahi i
nga mahi hei painga mo era atu, e kai upokotia
ana i roto i nga hotera. He iti noa te raruraru a
tetahi tokorua, engari kia tae tetahi o raua ki
te hotera ka korerotia e ia taua mea ki ona
hoa i reira, he nui noa atu, me te korero ano i
nga korero kikino katoa mo tera o raua. Ki
te mea i reira tahi raua he riri te mutunga iho.
Koia nei nga kino o te waipiro, ehara i te mea
ko nga ringa pa anake o nga haurangi ki a ratau
na whakahaurangi, engari ko nga kupu rere noa,
ngautuara, kohukohu, a tetahi ki tetahi, a tetahi
ranei ki nga mea noho pai i te kainga. E tino
hangai ana mo tenei tu nga kupu e mea ra, " he
kino katoa nga tokonga katoatanga o nga whakaaro
o tona ngakau." Hoki atu ki te kainga, pewhea
te ahua? He tokomaha nga mea whai whare
atahua, engari na te nui moni tonu i taea ai te
tiaki te whare. Tena ia ko te nuinga kaore tahi
he painga o nga whare. Ko nga tamariki e haere
tahanga ana, kaore e tino ora ana i te kai, kaore
noa ano hoki. te whakaereere i te whai kaha.
Ko tenei ahua ia te mea tino kino rawa. Ko
tenei te mea tino whakaaroha rawa ko te riri a
te wahine me nga tamariki ki te matekai, ki te
makariri. Ko te tino kino tenei o te waipiro,
e whakahuatia i runga ake ra kaore e mamae ko
te tangata anake e unu ana i a ia. Ka momona
ko te rangatira o te hotera i nga moni a te papa,
ka porangi ko ia i te waipiro, ka haere tahanga,
matekai hoki, ko nga tamariki me to ratou koka.
Kaore i mutu i tenei anake. Ko etahi e hoki
mai ana i nga haora katoa o te po rokohanga

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mai kua mataotao na kai i waiho mana, ka
riri ki te wahine, a patua iho: ka aue te wahine
ka aue hoki nga tamariki, na te aha na te wai-
piro. Kia puro te haurangi he tangata pai noa
iho. he tangata kaingakau tonu ki ona tamariki,
engari kei roto tonu atu i te ngakau, kei runga
hoki i nga ngutu tona aroha, kaore hoki e taea
uana te whakatinana i te mea kua riro nga moni
te koote atu e te tangata o te hotera. E hoa
ma, e na tane, mehemea he aroha no koutou ki
a koutou wahine, ki a koutou tamariki, aua
atu o koutou mamaetanga i o koutou hoa hau-
rangi, whakakorea, atu te kai e pehi nei i a ratou.
Ka mutu ano te huarahi e whiwhi ai ratou ki te
wahi ma ratou o o koutou werawera. Ko
ratou Re nga mea tika hei kai i nga hua o o kou-
tou werawera, kaore e tika te Pakeha o roto i
te hotera e whangaia na e koutou. Ka mutu
ano ko tenei te tino take hei whakatika i te
whakakore atu i tenei kai.
Kati mo tenei taha o te take nei, e taea e
tena e tena te whakawhanui atu tenei wahi.
Mehemea he nui te ruma i roto i te pukapuka
nei e taea ano te whaiwhai haere era atu peka-
pekanga huhua o te kino i tipu mai i tenei mea
kotahi i te waipiro. He kupu ruarua nei i
konei hei whakaatu ake ki a tatou i te whiu a
tenei kai i te iwi. Kua oti te whakataki tana
whiu ki te tangata e kai ana i a ia, tae atu ki
tana wahine me tana whanau, inaianei ka piki
atu ki te iwi nui. I konei e kore e taea te
whakaatu ake tona panga ki a tatou ki te iwi
Maori, ko te take he kore no o taua nei mate
e kautetia. Ahakoa, kaore taua i te kuare ki
te parekura a te kai nei ki a taua. Hei whaka-
marama ake i tenei taha me tiki atu ko nga
Pakeha hei tauwira ki a tatou.
E ki ana a Mr. Gladstone raua ko Takuta
Hera (Dr. Stephen Hales, D.D., F.R.S.) "he
nui noa atu nga tangata i mate i te waipiro i nga
mea i mate i nga whawhai, i nga mate-uruta, me
nga mate kai."
E kiia ana ano ko te nuinga o nga hara,
me nga mahi kino katoa i putake mai i te wai-
piro, he mate mo te iwi te tukunga iho a te
mea penei. E ki ana a Tiati Korereti (Lord
Chief Justice Coleridge, te Tiati nui o Ingarani),
"Ki te mutu te kai waipiro a Ingarani e toru
koata (¾) o nga whare herehere e kati."
E ki ana a Rore Whitiera (Lord Fitzgerald)
" Ko te waipiro te putake mai o te nuinga o nga
hara katoa, e tika ana kia kiia tekau- ma-iwa i"
roto i te rua-tekau (19 20) o nga hara katoa i putake
mai i te waipiro."
E ki ana a Takuta Tiriwhi (Sir Frederick
Treves), te takuta o Kingi Eruera Tuawhitu, i
roto ia i te ope hoia i whakaekea ai a Ririmete.
Ko to ratou ope e 30,000.  I a ratou e haere
ana ki Rerimete he hinga tonu te mahi a te
tangata i te mate. E ki ana ia, "Ehara i te
mea ko nga tanata roroa ko nga tangata potopo-
roto ranei; ko nga tangata numu ko nga tangata
pakupaku ranei e hina ana, engari ko na tanata
kai waipiro. Me te mea tonu tera he parani
waipiro kei runa i o ratou tuara e mau ana i
ata kowhiria mai ai ko ratou i roto i te mano o
te tangata." Mehemea he penei anake a tatou
hoia e kore tatou e ora.
Ko te pire waipiro a Ingarani i te tau 160
miriona pauna; ko ta Niu Tireni e £3 8o3, 438
ara  e £3-13-1 ma te tangata kotahi, tane, wa-
hine, tamaiti. E mohiotia ana he nui nga
tangata kei Niu Tireni nei kaore e kai waipiro,
he maha atu nga wahine, he maha atu hoki nga
tamariki. Mehemea e taea ana te ata wehe
mai enei i nga mea e kai ana ka kitea e tatou
te nui o nga moni e pau ana i a ratou. Ko
te hunga e tino taumaha ana tenei mea ko
nga tangata mahi. Katahi te moumou i tenei
moni nui mo te kai e whakatipu mai nei i nga
tu ahua kino katoa. Mehemea e hurihia ana
hei utu i nga raruraru o nga kura katoa o Niu
Tireni nei, ka nuku noa atu i te wha taima te
eanga. Ka rite noa atu te utu mo nga manuo
nunui e rua i te tau; ka taea noa atu te utu
te ope hoia e 30, 000 hei tiaki i te whenua: ara
noa atu te nui o nga mahi pai e taea te mahi
ki tenei moni mo tetahi o enei mea e whaka-
huatia i runga ake nei, ana noa atu nga painga e
hua mai ki te iwi.
Tera ano tetahi mate o te iwi i tenei kai.
Tera tetahi tokorua i marenatia ki Otepoti
(Dunedin) ka rua tekau nga tau inaianei. Nui
atu to raua pai ki a raua. Ka whanau ta raua
tamaiti ka kiia atu ki te wahine me unu we-
hike ia hei whakapai mona. Ko tona timatanga
tera ki te unu wehike, ka reka ki tona kaki ka
waiho tonu hei mahi, i meinga atu hei ra rongoa.
Ka taka taua wahine ki te mutunga mai o te
kino. Ka whanau mai he tamariki kaore e
arotia ake. He tae tonu tana mahi ki te here-
here. No te rima tekau-ma-whitu o ona tunga
i te aroaro o te Tiati ka whakamatau tera ki te
mea i a ia kia haina i te kari whakamutu i taua
kai, ka tangi taua wahine ka mea, hei aha, e
kore e taea e ia te pupuai tana oati. Ko tana
tane he tangata kaha ki te mahi, engari kua
porangitia i te kawenga a te pouri me te whaka-
ma, ko nga tamariki tokowha ko te kawana-
tanga kei te whangai, ko nga mea kua pakeke kua
tae ki ro herehere mo nga mahi kino. Titiro
ki nga moni a te iwi kua pau mo nga raruraru o
tenei wahine, i te whangaitanga i ana tamariki.
E kore tenei raruraru e pa mei kaua te wai-
piro. Ahakoa tirohia tewhea rerenga o tenei
kai he kino anake, he kino anake ona hua

4

TE PIPIWHARAUROA.

kaore ona painga. E ki ana ko te kai waiata
o Ingarani i na ra o mua, i a ia e tuhi ana i na
mahi a Hamahona:—

Aue, katahi te porangi! kia kiia te waina 
Me nga wai kaha ko a tatou tino kai i ora ai;

Ina ta te Atua hanga, whakakorea ake e ia enei,
Whakatipuria ake ana tana toa ko te awa noa tona wai,
A kihai tetahi tangata i kaha ki te tu ki tona aroaro.

—Milton.

E ki ano ano ko tetahi kai waiata, no mua 
atu i tera:—

E te wairua e noho nei i roto i te waina,

Ki te kore he ingoa ke atu e mohiotia ai koe,

Maku koe e hua ko Hatana.

—Shakespeare.

He kai hou tonu tenei ki a taua ki te Maori,
kaore taua i pukengatia ki roto penei me te
Pakeha, kati kia akona e nga kupu kua puta
ake nei. Kaua hei whanga kia rokohanga rawa
mai e nga mate nei ka mohio ai. I te mea ano
i tawhiti te kino e haere ana mai patua tona
ara mai. Kati mo tenei taha o ta tatou
korero.

TE KARAKIA O MAHUTA.

Ki te Etita o te Pipiwharauroa.

EHOA, tena koe. Ka nui toku whaka-
mihi atu ki a koe, mo to maia ki te rere
haere i nga wahi katoa o te motu. Tena koa.
Whakaaturia atu te ripoata mo te haerenga o
Mahuta, kia kite i ona iwi katoa o te Hau-
auru, timata atu i Aotea, Te Makaka, Kawhia,
tae atu ki Te Taharoa, i te 130 Maehe kua
taha ake nei. Te kai karakia i haria e Mahuta
hei kai karakia mona ko te Moanaroa Wata o
Whatawhata, hei karakia haere i ona iwi. No
tona taenga atu ki Taharoa, ko kitea nga mahi
o reira, e takahi ana i te karakia e hari atu
nei e Mahuta: ko reira ia ka tu atu ki runga,
ka whai kupu atu ki ona iwi katoa, kia whaka-
mutua nga karakia ke. katoa, me etahi atu
tikanga, kia hoki mai ano ki tana karakia e
hapai atu nei inaianei, e kauwhautia atu nei e
tona kai karakia e Te Manaroa Wata o te
Hahi Weteriana. Ka mutu tana whaikupu,
ka tu mai nga rangatira, ka homai i a ratou ka-
rakia Maori ki a Mahuta kia porowhina atu ki
nga rire o te moana: a mutu pai ana tena raru-
raru ki ona iwi. Na kua hoki ano ki te karakia
Hahi Weteriana. Kua rite te kupu, " I rite
hoki koutou ki te hipi kua kotiti ke, heoi kua
hoki tenei koutou ki te Hepara, ki te Pihopa
o koutou Wairua," 1 Pita 2 25.

Na PIRIPI RAKENA,
Minita o te Hahi Weteriana.

1 Mei, 1911.



TE HUI O TE HURAHANGA O NGA
KOWHATU TOHU WHAKAMAHARA
KI A HONE HEKE RAUA KO MARU
PAPITA.

TENA koe, te oha, te okiokinga whakamaunga

i mahara o na iwi, o te buna kua moe,
me na wairua e ora nei. Pikauria atu enei
wahanga, hei teri haere mau ki na marae e tae
ai koe o nga iwi katoa e noho nei i raro i te
karauna o Ingarani; mo te hui nui, i tu nei ki
Kaikohe i te waenga rahi o te moenganui o Nga-
puhi. Te hui o te hurahanga o na kohatu e
rua, tohu whakamahara ki a Mone Heke. Ko
nga wairua tanata i tae ki taua marae, kei te
wha mano. No te Turei te 11 o nga ra i te 2 i
te heketanga o te ra, ka hurangia ko te mea tua-
tahi. I te potonga o nga iwi ki te kohatu i runga
o te Puke o Kaikohe, ko te " Pihee," ara ko te
" Pihee Tapu." mo Nukutawhiti, he ariki. He
mea whakamiharo, he mea tapu rawa ki na ra
o onamata. To matou tokomaha ki te karakia
i nga kupu o taua Pihee e toru tekau. Ko
Ree Te Tai to matou tahuhu takitaki i te ka-
rakia. Mutu iho tokotoru o matou i whai-
korero i roto i taua Pihee; mutu iho ko te
himene 95 a te koea. Mutu iho ko te inoi i a
Te Kitohi, minita. Mutu iho ko te whai-
korero a te Pirimia Timi Kara. Ka mutu
tera ko te hurahanga o te kahu popoki o te
kohatu, me te panuitanga o nga korero o taua
kohatu e te Rangihiroa. Ko te inoi manaaki-
tanga i te Rev. Matiu Kapa. Te mutunga ko
te waiata a te peene mo te Kingi.

Ka mutu tena ka heke iho i te puke o Kai-
kohe ka ahu ki te parikarauna i te whare-
karakia; kei reira hoki te rua o nga kohatu ke
runga i te tinana o Hone Heke, raua tahi ko
tana tuahine ko Marara Ngapua, i mate tenei i
a Nowema 15, 1910, ona tau tekau-ma-wha.
Te mea tuatahi ko te poroporoaki poto a Rev.
Wiki Te Paa. Mutu iho ko te himene 152 a
te koea;, mutu iho ko te inoi mutunga; mutu
iho ka uhunga nga iwi, a ka whai-korero poropo-
roaki te tokomaha o nga tangata. Ka tau ki te
marae, ka whakaahuatia te koea o Ngatiwhatua
ki te Wairoa, ko te Pirimia i te pane o taua
ropu. I muri ka panuitia te ripoata o nga
mahi a te komiti whiriwhiri e rua tekau-ma-
rima o nga hapu e wha, Ngatiwhatua, Ngapuhi,
Rarawa me Aupouri, ki te Pirimia, me nga
take e ahei ana ki a A. T. Ngata: na Te Rangi-
hiroa i panui atu ki te Pirimia me ona hoa,

HE KUPU WHAKAMARAMA.

me na iwi katoa. Te mutunga ko etahi i aetia,
ko etahi i putua atu. Ko tetahi take nui, i
mamaetia e nga iwi, ko te take mo te Pakeha
nei mo P. Hasting ara te Pakeha e whakaora
nei i te moha o nga Maori. o na waahi maha o
te takiwa o Ngapuhi. kihai  hoki i aetia e te.
Pirimia raua ko Ngata. No muri iho ka whaka-
aetia ano e te Pirimia. Ka kiia me tu taua
Pakeha hei kai-tirotiro. Kaati ra he tino koha
nui tenei na to tatou Pirimia. I te mea kei
runga o te mano tangata nga Maori kua ora pai i
tenei Pakeha. Tetahi mea nui hoki i tenei ra
ko te hou o Ngapuhi  ara ko te whakahokinga 
ponotanga mai e te Pirimia Timi Kara, o te
nohonga o Hone Heke ki a Ngapuhi a te paenga
o na tau e teru o te Rangihiroa. He tino mea
whakamiharo rawa te whakaaro rangatira o te
Pirimia. Te kupu mutunga a te Pirimia i penei
na, " E Ngapuhi! to taonga hei peruperu mau,
engari, e Ngapuhi, hei tangata totika rawa hei
waha i tenei taonga." Ka mutu, ka tu a Niu-
rangi ka mihi ki te Pirimia. Ka penei tana
kupu. " Na e nga iwi katoa, ara nga hapu e wha
nei, na to taonga! Kua mutu au kei a koutou
inaianei." Kaati ano ra tino kore he tangata
i tu atu, no te mea kua hari, kua koa, kua ora
te ngakau o matou o te hunga e hiahia nei kia
tae ki Poneke, kia tu ki te Paremata hei penei
me Hone Heke kua tauwehe nei. Ma wai ra
e pera me Heke? Tino kore, kore, kore rawa.
Engari ano te whawhai ki nga kura inaianei tino
pai, ko reira taea ai te ahua u Hone Heke i
roto i te ao hou nei, ma te " mana rangatira" hei
aha. Engari ano te mana rangatira o roto i te
kura Pakeha, kia taea nga taumata tiketike, no
te mea ko te ao hou tenei, i timata mai nei i
to Hone Heke wa, ka ahua ake nei. E whaka-
ae ana au ki nga kupu a te Pirimia, hei nga
tangata ngakau papaku, waimarie, tangata kore
ingoa kino e rangona e te ao, hei tango i tenei
taonga. Kauaka hei nga tangata hinana, hei te
hunga ingoa paruparu, ahakoa matau me noho
ena, ahakoa pehea e mahara ana au, e kore e
pai. Whaihoki me mutu rawa te ahua o tatou
tupuna, matua, me to tatou mana tikitiki, ta-
huhu ariki, rangatira; me hoki mai ki naianei
ka ahu atu nei, he tirohanga ma tatou. Kua
tae mai tenei mahara ki au inaianei ki te
mutu te taima o te Rangihiroa, e rite nga tangata
o te rohe tokerau ki te kahawai e apu ana.

No te Wenerei te 19 o nga ra ka hu rah ia te
kohatu tohu whakamaharatanga mo Maru Pa-
pita o Kaihu. Ko nga wairua tangata i poto ki
tenei hui e ono rau. Mutu iho tena, ka whaka-
puakina ko te korero mo etahi tangata hei pooti-
tanga a te mutunga o Te Rangihiroa. Ko nga
tangata ake o te Wairoa nei ko Hemi Te Paa,
raua ko Huirua Tito, kaore tenei i tae mai ki

te hui nei. Ko to Hokianga ko lehu,he mea
whakaingoa tenei na Wiremu Rikihana me ona
hoa, kua whakaingoatia atu ano ia i era atu hui
a tae noa mai ki tenei. I whakahaerea i te hui
kia whiriwhiria. ko tetahi noa o Hemi Te Paa
raua ke lehu e tu, engari kitea ana i muri iho i
a raua wananga kaore tetahi taha i pai kia
tukua tana tangata ki raro. Kati ka uru tahi

raua ki te pootitanga.

WAAKA TE HUIA.

Kai Tirotiro Marae,
Wai roa North.

  

TE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE I
NGA KARETI MAORI.

Na M. W. BUTTERFIELD, B.A., B.D.

(He pepa i panuitia i te Hui a te Ropu Maori o te
Ao Hou i tu nei ki Te Hauke).

KO taku take ka whakatakotoria nei e au
ki te aroaro o te hui i tenei tau e kore
e whakaroangia e ahau, kia whai raima  ai koutou
ki te whaiwhai haere i nga tino mea o roto.

I roto i taku putake korero o tera tau i ki
au ko te mahi ahuwhenua te mahi tika hei ako-
nga ki nga tamariki Maori. E hari ana hoki
ahau i te mea he nui rawa atu nga huarahi e
ahei ai te tamaiti Maori te ako i nga mea tua-
tahi o te mahi ahuwhenua, i roto i nga whaka-
haere o te Tari Maori, i roto ano hoki i nga
kura. Engari i te whakaurunga mai i tenei hei
mea e akona ai hoki i "nga kura, ka uru mai
etahi atu uauatanga kaore nei i whakaarohia ake
i te tuatahi. E ahu ake ana aku kupu mo nga
kura i raro i te mana o te Hahi Mihinare, no
te mea kaore au i te mohio atu ki te mahi a
era atu. Inaianei e rima o tatou kura kei te
whakaako i te mahi ahuwhenua. I tua atu o
tenei kei te ako katoa ano hoki ratou i era atu
o nga mea e akona nei i nga kura kawanatanga.
Kei te whai katoa ratou ki te ako i a ratou ta-
mariki kia puta i nga whakamatautau nunui, Ju-
nior Civil Service and Matriculation: ara ko
nga mahi a enei kura katoa he rite tonu. E
taea ano i nga kura whai whenua pera me Te
Aute te whakamotuheke i tetahi mahita mo
te mahi kamura anake, i tetahi mo te mahi
ahuwhenua, i tetahi mo te taha ki nga mea e
akona ana i nga kareti nunui, i tetahi mo era
atu mahi e taea ana te ako i te kura. Engari
mo te kura penei i Waerenga-a-hika e kore e
taea, no te mea tokorua tonu nga mahita hei
ako i enei mea katoa, me ta raua ako ano i a
raua tamariki mo nga whakamatautau rarahi.

6

TE PIPIWHARAUROA.

Tetahi kaore e taea e te Maori e te Pakeha
ranei te ako tetahi mea kotahi, mehemea e
akona ana ano hoki e ia etahi mea nui noa
atu. Inaianei e rima a tatou kura, wehe ke
noa atu tetahi i tetahi, ko te ahua e tauhone-
hone ana mo nga tamariki kaore nei i rawaka ma
te katoa. Ko te whakaaro i roto i te ngakau o
te tamaiti i a ia e whakaaro ana ki te haere ki
tetahi o enei kura ko tenei: Ko te whea o enei
te mea nui te purei whutupooro, nui te nahau,
kaore e nui te mahi. Ka whiua te tamaiti i
tetahi kura, mo te mahi he, ka haere ki tetahi:

ko te mea pai me ata whakariterite te ahua o
nga mea e akona ana i a tatou kura. Kia ko-
tahi te ahua o te whakahaere i a tatou kura
katoa. Me whakarite mo tena kura, mo tena
kura nga mea e taea ana e ia te ako. Kaore i
te rahi te whenua i Waerenga-a-hika e taea ai e
matou te ako tika te mahi ahuwhenua, ko te
mahi e taea ana i a matou nei ko te whakapa
noa atu, kati kaore hoki tera tu mahi e tika
kia karangatia he mahi ahuwhenua. Ko te kura
o Tipene i Paneera iti atu te whenua i to ma-
tau. I timataia e matou te mahi ahuwhenua i
konei no te mea he whakaaro no matou he mea
e tika ana kia akona, tetahi no te mea kaore
ano i akona i etahi atu kura i taua wa. Ka
pai a Te Aute kia kaha ki te hapai i tenei
mea, e taea hoki e ia te whakatutuki i te mea
he nui ona whenua. Kua rongo au kei te ako a
Te Aute i tenei mahi: ki taku whakaaro he
mea pai atu mehemea e taea ana te whaka-
motuhake nga mea hei akonga ma nga kura: ko
Te Aute ko Hikurangi me kaha ki te mahi
ahuwhenua e taea hoki e rau i te whai whenua.

Kia whakatakotoria ake e au aku i whakaaro
hei mahinga ma enei kura:—

Te Aute, he whakaako mo nga mahi nunui,
ara takuta, roia hoki, apiti atu ki tenei ko te
mahi ahuwhenua.

Tipene, he whakaako ki te tikanga o nga mahi
hokohoko, me nga mahi aringa, ara kamura me
era tu ahua mahi.

Waerenga-a-hika he whakaako ki nga reo, ki
nga tikanga hoki o te whakapono, ara hei tima-
tanga atu ki te kura o Te Rau.

Otaki me Hikurangi he whangai mo Te Aute.
Ki taku whakaaro me whakapiki te turanga
mo nga tamariki e whakaurua ana ki Te Aute,
ara hei nga tamariki i puta mai i te karaihe
ono i era atu kura. Ki te penei te ahua ka
mahi tonu a Otaki raua ko Hikurangi i ta raua
na mahi e mahi nei inaianei, ara kaore he
mahi hou ma rau, a kia puta a raua tamariki
i te karaihe ono ka tuku tau ki Te Aute.

E mea ana ano hoki au me whakatu he Poari
whakahaere i nga kura Maori, ko nga tangata mo
taua Poari ko nga kai tiaki o nga kura katoa

nei, hui atu ki na Tumuaki o aua kura. I
raro i te mana o taua Poari kaua tetahi tamaiti
e tukua kia haere atu i tetahi kura ki tetahi.
me matua whakaae mai ra ano e te Tumuaki
o te kura i puta atu ai ia. He nui atu na mea
ririki hei tirotirohanga, hei whakatatutanga, engari
ka waiho e au enei i tenei vva, ko te hui i  ata
karangatia mo tenei take te mea pai hei ata
whakatau.

Ko te pai o te tikanga penei ka anei te tama-
iti te ako i te mahi e hangai aua mana. ka nui
ke hoki tona mohio ki tana mahi. Ka akona
paitia te mahi ahuwhenua, ka ata wehea hoki
he tino tanata matou mo tera mahi, a ko tera
anake he mahi mana, ka rite hoki te mohio o
nga tamariki Maori e kuraia ana i Te Aute ki
na tamariki Pakeha e kuraia ana i Rinikana.
Ko nga tamariki e hiahia ana ki te mahi minita
e kore hoki e warea ki te ako ano i te reo
Kariki i te reo Rati na, i nga mea timatanga
hoki o te whakapono, i to ratou taenga ki Te Rau.
Ki taku whakaaro ma te penei o te whakahaere
i nga mahi a nga kura katahi ka oti pai ai aua
mahi; ka mutu te haere noa atu o te tamaiti
ki tena kura ki tena kura, engari ka pumau ki
te mahi kotahi, a tona pakeketanga ka whai pai-
nga ia mo tona haerenga ki te kura.

PITOPITO KORERO.

Te ahua o nga korero mai o nga rohe o Ngapuhi
ka nui te kaha o Hemi Te Paa. He tamaiti
tenei i kuraina ki Tipene, ki te Karama Kura
hoki o Akarana. E toru ona tau i tu tiamana
ai mo te Kaunihera Marae. Ko tana mahi
he Kai-whakamaori, i pahi hoki ia mo tera
mahi, riro ana mai i a ia te tiwhikete mo te
karaihe tuatahi.

No te 16 o nga ra o Mei nei ka whakatuwhera
tia tetahi kokatu whakamaharatanga ki a Kuini
Wikitoria i Ingarani. He tino nui atu taua
kohatu me tona hurahanga. Na Kingi Hori
ano i hura. I tae mai ki reira tana mokopuna
te Emepara o Tiamani. I reira nga tangata
nunui katoa o te kingitanga o Ingarani.

Kua mutu nga whawhai o Mekehiko inaianei,
kua whakaae hoki te Tumuaki ki te whakarere
i tona turanga Tumuaki. Ko te tino riri tenei
a te taha e whawhai nei ki te Kawanatanga. I
mea ratou ki te kore taua tangata e whakamutu
i tona turanga Tumuaki e kore e mutu ta ratou
whawhai. No enei rangi ano ka tae mai nga
whakaatu kua whakamutu taua tangata i a ia.

HE KUPU WHAKAMARAMA.



MATE ATU HE TETE KURA, WHAKA-
ETE MAI HE TETE KURA.

KI te mate te rangatira o tetahi iwi, hapu
ranei, ka puta te rongo ki tetahi ranga-
tira me ona iwi i tetahi whenua ke ka mea te
iwi kia whakatika ki te tangihanga Ka ki te
rangatira, me karanga ki a homai te mate o to
koutou hoa kia tangihia ki o tatou marae. Ka
whakaaetia e te iwi.

Ka tukua te Karere. Ka whakaaetia e te iwi
te tupapaku. Ka uia te ingoa o te waka hei
mau i nga oha a te tupapaku, ka whakaaturia
ko mea.

Ka tae ki te ra e manu  ai, ka utaina na oha
a te tupapaku ki te " Puraho o te Ta" o te
o te waka. Ko taua ingoa ko te " Puraho," he
ingoa whakairo kei nga pakipaki o te Taurapa.
Ka kiia tena wahi tae noa mai ki te Taumanu
tuatahi o te kei, he " Puraho."

Ki tua mai o te Taumanu tuatahi he Renau
te ingoa, he nohoanga no nga wahine rangatira ki
nga haerenga nunui. Ki tua mai o te Taumanu
tuarua ko te tangata i te hoe whakatere o te
waka e tu ai ki reira te kai mau o te hoe, ki a
tau ai te hoe ki raro kei tarewa i te ngaru ara i
te kauika.

Ko te tamahine, mokopuna ranei, pouaru
ranei a te tupapaku, me nga wahine rangatira ka
noho ki te remu o te waka. Kaore he kai i
utaina ki runga, engari etahi taonga.

Ka utaina te waka Tete ki nga kai katoa hei
roimata, me nga kai hoe ano, e rua e toru
ranei nga waka tete mau-oo— e rua e toru
hoki nga waka Pitau, kotahi ia te waka i te
tupapaku. Te unga atu ka hui katoa ki te
tangi. Ka whakatakotoria nga oha o te tupa-
paku. Ka mahia ta te Maori tangi, a te hae-
hae i te kiri ki te mata.

Tera kei te tirohia mai a roto o te waka i
mau mai i te tupapaku ra e te tangata whenua.
Ki te kitea he kai i runga ka patua te ope e te
tangata whenua mo te kai parapara, no te kite-
nga kaore kua pai. Ka mutu te tangi ka tapaea
atu nga kai o nga waka tete ra, ka tapaea nga
taonga ki tona turanga ano. Katahi ka tuhia e
te ringa o te rangatira o te ope ki ana toa ki a
patua a mea, ka mananatia e tona tukemata.

Tokorua, tokotoru ranei ka utaia ki runga i
te whakaarona o nga kai hei roimata. Ka ta-
paea ki te rangatira me tona iwi nana i te ka-
ranga te mate o te tupapaku ki a kawea ki a
ratou, ka tukua atu nga taonga.

E hia nga ra ka hoki, ka kiia atu e te ranga-
tira nana ra I karanga, " haere ki a hia ake na
ra ka haere atu au kia uhuuhu i nga tapu o taku
hoa."

Te taenga o te iwi o te tupapaku ki te kainga,
ka taka ano i te henga mo te poroaki a te ranga-
tira ra ki a ratou.

Kihai pea i roa  kei te uta, kei te whakahau 
ki tona iwi ki a utaina na ao ki runga ki te
waka tete mau o  me ona tanata ano e rite
ana hei hoe. Ka eke pea ia ki te waka Pitau,
Toiere ranei me tana tamahine mokopuna
ranei hei kai tararo hei uhuuhu i na tapu o te
tupapaku. (I uhuuhua   ai, koi i riro ma etahi
noa e takahi, e kai, ka kiia tera he taka! u tapu,
be kai parapara, 1 a waiho hei take whawhai,
koia i riro ai ma na upoko Ariki e uhu).



TE WAWATA A TE NGAKAU.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

TENA koe. Mau e uta atu nga kupu e

i mau ake nei hei titiro mai ma aku hoa
mohio ki te wawata. E hoa ma kua maha nga
ra kua taha nei i wawatia ai kia kitea he rua
koura moni ki te takiwa o te Tairawhiti. No
te Aperira ka hori ake nei ka haruru mai nga
rongo, " Aue he koura ka kitea kai Potikirau."
Hei te hau mai o nga rongo, hei te pa mai ki te
taringa mamae ana. O mahi ra e te Pakeha,
kaore e tataki mori mane te wawata. Hei
te titiro ake ki te moana ki te haere o te waka
nei o te Ronihi, me te mea tonu he pi mahi
miere e rere ana ki te pouaka i Potikirua, e
hoki te ata te ahiahi. Whakarongo ake ki te
waha o te Pakeha, kotahi ano te reo—koura,
koura. He mea pai ano te wawata, engari kia
hakahaka marire. Engari ko te take mai ano
tera o te ahuwhenua, mehemea ka wawata te
ngakau kia mahia tetahi mea, ka mahia e te
tangata; ki te kore e wawata he tangata ma-
ngere. Engari he nui rawa hoki tenei, heoi ano
pea i tika ai he Pakeha, tetahi i ahu mai pea i
Okarae. Kei reira hoki ra te taumata a Tarai-
kahawa, me te whare me Kehengahuru. He
taumata wawata a Taraikahawa, a Kehenga-
huru he whare huihuinga ki te wawata, ara ki
te korero purakau. Kati ko au nei kai te
penei na, ko nga mahi pea a Okarere. Waiho
ra, mana tonu ka tika, hei reira ki atu ai, ka
tika raia to mahi e Kewha e. Heoi ano.

MANIHERA WAITITI.
Cape Runaway.
16 Mei, 1911.

8

TE PIPIWHARAUROA.



A TATOU TAONGA-OHA I ROTO I
TE HAHI.

TE WHAKAPAKANGA RINGARINGA.

HE whakatutukitanga te whakaunga no te
Iriiringa. Kaore i whakaaturia tona
timatanga i roto i te Kawenata Hou, engari he
tikanga i ata mahia e nga Apotoro (Mahi viii, 17)-
Ki te whakaaro iho he mea tohutohu na te
Karaiti ki ana akonga i roto i nga ra e wha tekau
i muri iho i tona aranga.

He tikanga tawhito na te Rawhiti tenei te
whakapa ringaringa. Ko tona tino tikanga ki te
whanau o Iharaira he tohu manaakitanga.

E korerotia ana ki a tatou, " Ki tonu a Ho-
hua tama o Nunu i te wairua o te matauranga.
na Mohi hoki i whakapa ona ringa ki runga ki a
ia." Ko te tikanga tenei o te whakaunga i roto i
te Hahi Karaitiana. E mea ana te whakaako-
ranga a te Karaipiture, a te Hahi hoki, na te
Iriiri i mea te tangata hei wahi mo te Karaiti,
he tamaiti ma te Atua, hei kai noho i te ranga-
tiratanga o te rangi. Engari ko tenei manaaki-
tanga ehara i te mea e motuhake ana mo te
tangata anake kua riro atu nei i a ia. He tino
tikanga no roto i te Hahi a te Karaiti ki te riro
he manaakitanga i te tangata he whakaatu tera
kua riro ano hoki i a ia tetahi mahi hei mahi-
nga maua. E hangai ana tenei tikanga ki nga
tangata katoa kei roto i te Hahi, ehara i te mea
e hangai ana ki etahi tangata anake i ata motu-
hia mo etahi turanga i roto i taua Hahi. " E
kia ana hoki tatou katoa he tohunga, he kingi, he
iwi tapu" (1 Pita 2'-'); " He tuari pai no nga
homaitanga maha a te Atua" (1 Pita 4"'); " He
rere ke nga mea i homai ki a tatou, he mea i
rite ki te aroha noa i homai ki a tatou" (Roma
121''). Ko te mahi a te Wairua Tapu he whaka-
kaha i te tangata ki te whakarite i enei mahi, he
hono atu hoki i a ia ki te tinana o te Karaiti.
Ko te Ritenga i whakatakotoria hei whakaritenga
i enei mea ko te whakaunga.

Ko te Wairua Tapu te tino take korero a te
Karaiti ki ana Akonga i muri iho o tona aranga.
I enei korero ana e whakaaro ana ia ki te
Wairua Tapu i hoatu ra e ia ki a ratou i te
ahiahi o te ra o te Aranga, ki te Wairua Tapu
ano hoki mea ake nei puta mai i te Ra o te
Petekoha. Ko ana ingoa i hoatu ai mo te
Wairua Tapu i enei korero ana—ko te Wairua
o te Pono, ko te kai-whakamarie. Enei homai-
tanga e rua o te Wairua Tapu kua korerotia

ake nei e rereke ana ano tetahi i tetahi, " Kia
riro atu i a koutou te Wairua Tapu," ara kia
riro atu i a koutou he homaitanga a te Wairua
Tapu. Ko taua homaitanga o te Wairua
Tapu ko te oranga hou e ahu mai nei i runa i
te tinana o Ihu Karaiti kua ara ake nei i te
mate. Ma tenei oranga hou kia matua riro i a
ratou ka ahei ai ki a riro atu hoki i a ratou i
muri mai te Wairua Tapu o te Petekoha.
Ko tana i hoatu nei ki a ratou ko te Wairua
Tapu e noho ana i roto i a ia. Na tenei ratou
i whakaora (wairua) katahi ka tukua mai te
kai-whakamarie hei noho tonu ki a ratou, hei
whakakaha i a ratou ki te mahi i a ratou mahi
huhua. Ko te ahuatanga o enei homaitanga e
rua, o tetahi ki tetahi ko tetahi he whakaora
ku tetahi he whakakaha, ko te kaha tetahi o te
aranga, ko te kaha tetahi o te kakenga. I muri
o te aranga i kite, i whakapono nga akonga
nga ki a te Karaiti. Engari kaore ano ratou i
whai-kaha ki te whakarite i nga mahi o te oranga
Karaitiana ara ki te kauwhau i te rangatiratanga
o te Karaiti. Koia i tatari ai ratou i Hiruha-
rama mo te homaitanga o te Petekoha. No
taua ra rawa katahi ano ratou ka kite i te tika-
nga o nga Karipiture (nga poropititanga), ka mohio
hoki ki te ahuatanga o te mahi hei mahinga, a
tuku atu ana i o ratou tinana kia mate mo
taua mahi.

Ko enei homaitanga e rua—ko to te Aranga
me to te Petekoha, ehara i te mea mo nga
akonga anake i aua ra. Kei roto i te Hahi te
Wairua Tapu e noho ana, e hoatu atu ana i
aua homaitanga, ma roto ano i nga ritenga kua
whakatakotoria iho i mua, ki tena whakatipu-
ranga o te hunga whakapono. Ko te manaaki-
tanga o te Iriiringa e rite ana ki te homaitanga o
te Aranga, ko to te Whakaunga me te Whakapanga
e rite aua ki to te Petekoha.

Ko te Whakaunga he hoatutanga ki tenei tangata
i nga homaitanga e whitu o te Wairua Tapu.
Kaore tenei ritenga e whakakorea ana e tetahi
wahanga o ta te Karaiti Hahi, mai ano i te
timatanga, ahakoa rere ke ano te whakahaere a
tetahi a tetahi.

Mai o mua iho i roto i nga Hahi o te Rawhiti
raua ko te Hauauru e huia tahitia ana te
whakau me te whakawahi ki te Hinu. Kua
whakakorea te mea tuarua nei e to tatou nei
Hahi, no te mea ehara i te tikanga no te Karai-
piture te hui i a raua. He penei te tikanga a
te Hahi Kariki o Ruhia, ara he hui i enei mea
e rua. I te Hahi Ratina pakia ai te paparinga
o te tangata e whakaukia ana, hei tohu kia kaua
ia e wehi ki na whakamamaetanga e pa ana ki
a ia. Ko nga tohu enei o waho o te whakau ki
enei Hahi kua whakahuatia ake nei, kaore e
penei me ta tatou nei tohu, ara e whakapa ana

HE KUPU WHAKAMARAMA.

i na ringa ki te matenga o te tangata e whakaukia
ana. Otira ahakoa rere ke te tikanga a era atu
hahi, e rere ke ana ko te tohu kau o waho, ko
te karakia ia he rite tona, ara he whakau.

Tetahi tikanga a te Hahi i mua, kei te mau
ano i tetahi wahanga o te Hahi  o te Rawhiti, ko
te whakau i muri tonu iho i te Iriiri: no muri
mai nei ka tipu ka wehea e te Hahi o te Hau-
auru enei ritenga, ko na tamariki e iriiria ana i
o ratou itinga kia kaumatua ake ratou ka whakau
ai. " Ahakoa kaore e taea te whakahe te wha-
kau i na tamariki ririki. i te mea i whakapa a te
Karaiti i ona ringaringa ki a ratou" (Matt. 19 11),

he mea pai tonu te nuku atu i te whakapakanga
kia kaumatua ake ratou, a he tikanga ano hoki
tenei no te Paipera. Maua mai ai e na Hurai
a ratou tamariki ki te Temepara i te 12 o na
tau, tetahi i na korerotanga o te whakau i te
Kawenata Hou kaore e huia ana ki te Iriiri,
engari wehe tonu ano tetahi i tetahi.

Ko te karakia whakau a te Hahi o Niu Tireni
kei runga tonu i te tauwira o te Karaipiture, a
e ahei ana ano hoki kia riro mai i a ia na
manaakitanga o tenei karakia, pera i o te Iriiri.
Ko te ingoa o tenei karakia i roto i te Rawiri
ko te Whakapanga a ringaringa ki runga i te hunga
whakapono. Kei roto tonu i te karakia e whaka-
aturia mai ana o te ahua tenei karakia, ara he
whakapa ringa. Kei Mahi viii e whakaturia ana
mai te timatanga o tenei karakia. Ko te mahi
tuatahi a te Pihopa he tohutohu ki te whaka-
minenga i te hiahia o te Hahi kia tipu tika nga
tangata katoa. I muri iho ka ui atu nga tangata e
haere mai ana ki te whakau mehemea e pai ana
ratou ki te whakatutuki i nga oati i oatitia i o
ratou iriiringa. I muri o tena ko te inoi kia
tukua mai nga homaitanga o te Wairua Tapu ki
a ratou. Ko te whakapakanga i muri iho, me te
inoi atu ano kia pumau ratou hei hoia ma te
Karaiti. Ka mutu te karakia ki etahi inoi
me te manaaki a te Pihopa. Koia nei tonu
te ahua o te karakia o mua iho a tae noa mai
ki tenei wa, na reira kei te whai tonu tatou i te
tikanga o te Karaipiture, i te tikanga hoki a te
Hahi onamata.



NGA WHAWHAI A TE HAUHAU.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

TENA koe. Mehemea e pai ana enei ko
 rero mo te Pipi, kaati utaina ki nga wahi
watea o to manu hei titiro ma nga hoa aroha i
tawhiti. Tenei he hokinga whakamuri no nga
whakaaro ki nga wa o mua, pa tonu mai hei
awangawanga mo te ngakau, koia i oho ake ai te
ngakau aroha Engari he korero roa, otira ko

taku hiahia me tapahi kia poto. Me penei
noa he timatanga mo te korero nei.

Ko Makoare Tuatai, me Henare Nihoniho,
(papa o Tuta Nihoniho), me etahi atu nga  ma-
tangohi, o te taha kawanatanga, i hina i te wha-
whai tuatahi ki te Hauhau o roto o Waiapu, i
te parekura i Mangaone i a Hurae, 1865.

Ko Aperahama Tapatu, te matangohi o te
taha Kawanatanga, i hina i te whawhai tuatahi ki
te Hauhau o waenganui  o Tokomaru me Uawa.
I hinga tonu ia ki mua o te kokiri i horo ai a
Tahutahupo Pa. i a Akuhata 1865.

Ko Poihipi Rangiwaha. te matangohi  o te taha
Kawanatanga i hina i te whawhai tuatahi ki te
Hauhau o roto o Turanga i te whawhai  ki Wae-
renga-a-hika Pa. Ko Wiremu Keiha i taotu i
taua wa tonu i hinga ai a Poihipi, a no taua wa
ano. ka hina etahi o nga hoia pakeha a Kapene
Wirihana, a ko ia i taotu i a Noema, 1865.

Ko Rawiri Hikarukutai, te matangohi ara
ko ia me te nui atu o Ngatikahungunu o te taha
Kawanatanga i hinga i te whawhai tuatahi ki te
Hauhau o roto o te Wairoa, ko Ihaka Whaanga
i taotu, i te parekura i te Kopuni i a Hanuere
1866.

Ko enei tupapaku hei okiokinga mo te korero
nei. Ko aua tangata kua korerotia ake nei ko
etahi tonu o nga tino rangatira o nga hapu o roto
o Ngatiporou, a i hina tonu ratou i roto i nga ope
hoia a Meiha Rapata i aua whawhai kua kore-
rotia nei. He tangata toa, he tino piri pono ki
a te Kuini me ana ture, he kai hapai no te wha-
kapono. I te wa o aua whawhai kaore he moni
utu hoia Maori. No te tau 1868, no nga whawhai
ki a Te Kooti, katahi ano ka utua nga hoia
Maori ki te moni, 3/6 mo te ra me te kai.

Ko te putake o te whawhai o te tau 1865, mo
te kohurutanga o te Wakana ki Opotiki e te
Hauhau o Opotiki me Taranaki ki Waiapu.

No taua wa ka ara te pakanga tuatahi i mate
ai nga rangatira kua korerotia ake nei. I tu a
Ngatiporou ki te peehi i te kino, ki te hapai
hoki i te mana o te Kuini. No nga tau o muri
mai ka mau a Kereopa i a Ngatiporou te hopu
ora, a hoatu ana ki te ringa o te ture. Katahi
ka rite te peruperu a Ngatiporou: ko tona ma-
tarakau tena hei whakahau i ona hoia:—

Ka tohe au! Ka tohe au!
Ka tohe au ki a Kereopa;

Ki taku karaka i whakaura i te waru,

E tu nei!
Kati Kawana kia Kuutia,

Au! Au!
E kia wherahia,

Au! Au!
E kia rere, atu te kohuru:

Ki tua o Hikurangi, titiro mai ai

Ae! Ae! Aeha!

Kati ka marama pea ki a tatau te kaupapa o

 10
TE PIPIWHARAUROA.
te matenga o enei rangatira nui. I maringi o ra-
tou toto ki te pakanga mo te mana o te Kuini,
a ko ratou te wairakau o te pakanga i hinga ai
te kino, i tau ai te rangimarie me te pai ki te
tangata, ki te whenua, ki te koroni katoa.
E hoa ma e aku hoa, me titiro tahi mai ki
ta tatou korero. I te mea kua puta te whaka-
aro a te Kawanatanga Id nga hoia i uru ki ana
whawhai o mua, be mea tino marama ke atu
tenei take hei putanga aroha ma te Kawana-
tanga ki nga uri o aua rangatira inaianei ano i te
wa e ora ana etahi o nga uri. Ma te Kawana-
tanga ano hoki e whakatu he Pohatu kia kotahi
ki te wahi kei reira e tapuke ana aua ranga-
tira. No te mea ko aua tupapaku kua kohia
mai o ratou wheua, i nga wahi i tanumia ai, a
kua huia ki te urupa kotahi i Makarika, e tata
ana ki Waipiro i mua i te wa o te tau 1870,
71 ranei. Kaati i konei.
Na PARATENE NGATA,
he hoia au i roto i ana whawhai.
NGA KORERO KINO.
TOKORUA etahi tamariki ririki i hopukia
  e nga pirihimana o Poneke mo te tahae.
Ko enei tamariki kua whakarere i o raua matua
kua haere ki tetahi whare Maori kaore e nohoia
ana e te tangata. Ko ta raua mahi he whaka-
rite i a raua ki nga tangata kohuru a tahae
ai he oranga ma raua. Kua tukua e te Hupi-
rimi Kooti enei tamariki ki nga wahi whakaako
tamariki penei a te Kawanatanga. Ko te ka-
kano i tipu mai ai tenei kino i roto i te ngakau
o enei tamariki na nga korero kikino e tuhia
nei e te pakeha ka hokona mo te kapa. Ko
te nuinga o aua pukapuka e korero ana i nga
mahi tahae, kohuru, me era atu tu mahi kino.
Ko te ahua o aua korero e whakaatu ana mai i
toa o te tahae, i te kuare, i te kore rawa, me
te porangi noaiho o nga pirihimana. Ka pai nga
mea penei ki nga tamariki, ka whakaaro he pera
tonu te ngawari o nga mahi tahae, he pera ano
hoki te porangi o nga tino pirihimana, me nga
mea e korerotia ra i ro pukapuka. Kei te
mahinga atu kua mau ki te herehere. Ko nga
kino enei o nga pukapuka hauarea e tuhia nei
e te pakeha. He hinaki aua mea hei hopu
i nga tamariki kuare. He nui nga tamariki kua
pukengatia ki nga mahi kino i ahu mai i aua
pukapuka te kino. Hei tauwira enei tamariki
ki era atu kia tupato, kia kau e porangi ki te
aru i nga wakaakoranga a nga pukapuka penei.

TE PIHOPA O AKARANA.
NO te 25 o Aperira ka whakatapua a
Atirikona Korohiri (Archdeacon Owen
Thomas Lloyd Crossley, M.A.) hei Pihopa
mo Akarana. Ko tenei tanata he Atirikona
no Merepana i Ahitereiria. He tangata tau a
Korohiri ki te titiro a te kanohi hei tu i te
turanga pihopa, he tangata tu kaumatua hoki.
I roto i tana kauwhau i puta i a ia etahi kupu
mo te pihopatanga kua tu nei ia hei Pihopa.
Ehara i te turanga ngawari tenei kua whakaturia
nei ia. I wehi ia i te taenga atu o te tono ki a
ia a te Hinota. Mei kaua tona whakaaro iho
he tono tera na te Karaiti i a ia penei kua
kore ia e haere mai. Ko te take i nui ai tona
wehi no te mea ko te Pihopatanga tenei o te
Herewini, o te Pihopa rongo nui o enei tau ka
taha nei. E mohio ana ia ki nga mahi a te
Herewini i a ia e tu Pihopa ana i konei: he
kauwhau i te Rongo Pai i nga Pakeha, ki nga
Moutere o Merenihia, ki nga Maori hoki. Koia
nei te tauwira o te Pihopatanga kua whakatako-
toria iho i tona Pihopa tuatahi, koia i wetiweti
ai ia ki te mau. Otira na te karaiti te tono,
ko taua he whakarongo. Ko te tumanako a
tona ngakau kia taea e ia te whai nga tikanga
katoa i tauwiratia iho e te Herewini. He nui
tona koa mo te taha Maori o tona Pihopatanga.
No tona tamarikitanga i rongo ai ia i tenei iwi
rangatira, a kua karangatia ia kia haere mai hei
matua mo tetahi wahanga o ratou. He korero
pai katoa enei hei whakaatu ki a tatou i tona
ahua. Kati e hari ake ana matou i tenei
Pihopatanga mo tera o tatou matua i roto i te
Ariki, kua whiriwhiria nei hei arahi i te Pihopa-
tanga o Akarana.
  
I te whaikorero a te Waari i Ingarani i te aro-
aro o nga tangata nunui o te kingitanga i mea ia
he pai rawa atu mehemea e whakakaporei-
hanatia ana nga Kawana o nga Koroni. Kia
roa te Tiuka o Konota e Kawana ana i Kanata
ka haere ki Ahitereiria, a i muri mai ki Niu
Tireni, ko to Ahitereiria e haere atu ki Kanata,
ko to Niu Tireni ki Ahitereiria. Kia rauna
ra ratou ka hoki ai ki Ingarani. He tikanga pai
tonu tenei. Ko Ngatiporou e whakaae wawe ki
tenei tika, nana hoki tenei mahi a te Kaporei-
hana.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11

TE HAHI KATORIKA—HE PATAI.
Na HUNIA PAAKA.
Ki te Etita o te Pipiwharauroa.
EHOA, he tika ranei na korero a na
Katorika e ki nei kua huri katoa a
Ingarani ki te Katorika? Ka hokowhitu na
pihopa nunui kua huri ki te Katorika. Ko
ahau ko te kai patai he Mihinare.
He korero hou tenei ki o matou nei taringa.
He taware noa pea na ena Katorika. E kore
rawa a Ingarani e huri ki te Katorika. Kaore
ano hoki matou i rongo noa tokowhitu na pihopa
nunui o Ingarani kua huri ki te Katorika. Me
whakamarama ake te ingoa nei a te Katorika i
konei. Ko tona tikanga, " he mea e pa ana ki
te katoa:" kaore ki te tangata kotahi, engari ki
nga tangata katoa o nga iwi e noho ana i runga i
te mata o te whenua. Koia tera ko taua kupu
e kiia ra i roto i ta tatou Rawiri, " puta noa i
te ao." E kitea ana ena kupu i roto i te whaka-
pono a nga Apotoro, te whakapono o Naihia
(tera i te karakia Hapa), te whakapono a Ata-
natiu, i te inoi hoki mo nga tangata katoa. I
roto i te Rawiri Pakeha e whakahuatia ana
taua kupu te Katorika i enei wahi katoa kua
whakahuatia ake nei: ko te whakamaoritanga o
taua kupu i aua wahi ko tera e kiia ra, " puta
noa i te ao," ara ko te Hahi puta noa i te ao,
ko te Hahi Katorika. Ehara i te mea ko te
Hahi o Roma. He mea ke tonu ano te Hahi
Katorika i te Hahi o Roma, na te tangata noa
i hoatu taua ingoa ki a ia. Ma te tikanga o te
kupu e whakaatu ki a tatou kaore ona mana ki
taua ingoa. Ko te mana o te Hahi o Ingarani
ki taua ingoa kei runga ake i to Roma.—ET.]
PITOPITO KORERO.
I te hui a Ngapuhi i tu ki Kaihu ka karangatia
a Hemi Te Paa raua ko lehu kia wananga ki
te iwi kia kitea ai ko wai o raua te mea tika
hei pootitanga ma te iwi. Ka tu a Te Paa ka
mea, " E te iwi e kore au e noho no te mea
kua puta aku kupu 1 era atu hui patua, ko taku
wananga, kaua taku tinana, a kore rawa tetahi
tanata 1 ara ake ki te patu i taku wananga. No
tenei tau ano tatou 1 taka ai ki roto ki te Pa-
kehatanga, a no te Ture o te tau 1865 ka takoto
te Kaupapa tuturu mo tatou e haere  nei. Na
taua ture ka kiia tatou "he Maori," "he Pa-
keha." Ka tuturu to tatou take tika mo na
mea Maori. E hia ake nei ranei na maha
tau ka kiia tatou he Pakeha. I to lehu tuna
kaore i wananga, engari i ki he whakarite tana i
te tono a te iwi kia haere ia ki te Paremata ki
te mau i na mate.
Te nuinga o na tanata e tae ana ki ro here-
here ka ata noho, engari kotahi te tanata i poka
ke tona ahua, kino atu i waho kino atu hoki
i ro herehere. Ko tanata nei he Tiamana, he
haurangi. I te kinga o tona puku i te pia ka
karanga e patupatua ana e ia nga Ingarihi katoa.
Ko tona tangata tuatahi i patu ai he pirihimana,
he mea kiki nana nga waewae. Mo tona raru-
raru ka mauria ia ki te whare herehere, ko te
pirihimana ki te Hohipera. Tona taenga atu
ki te whare herehere ano hoki i reira e moe ana.
Te hokinga mai o te pirihimana ka tahuri ki te
patu i te herehere e moe ra na, kikitia rawatia
e ia te kanohi a, he aha noa ranei i ora ai i a
ia taua tangata. Mo tona hara i roto i te here-
here e wha marama tona roa e kuru kohatu
ana. Ko tona hara tuatahi kaore ano i whaka-
taua, kaore ano hoki tera o ana tangata i pai
noa mo te puta mai ki waho o te hohipera.
I whakawatea tetahi Tiainamana i Akarana
mo te whakamahi i tona hoiho i te wa e mate
ana. Hinga ana taua Tiainamana, whakataua
ana kotahi pauna te moni hei utunga mana, me
nga raruraru hoki o te Kooti. I tona rongonga i
te whaina ka tono atu ki te Tiati kia homai kia
kotahi marama hei utunga mana. Ka whakaae.
mai te Tiati no te mea e ki ana ia, kua kitea
e ia mehemea te Tiainamana ka ki ana hei te
mea ka utua e ia tana nama, kaore e taka
tana kupu. Katahi rawa te korero pai mo te
Tianamana ko tenei, no te mea he tino tikanga
pai atu tenei.

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.