Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 156.
GISBORNE.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka we."
APERIRA 1911.
ROPU MAORI O TE AO HOU.
NO te Taite te 20 o nga ra o Aperira ka tu
te Hui a te Ropu Maori o te Ao Hou
ki Te Hauke, wahi o Heretaunga.
No te ahiahi o te Hatarei ka mutu te hui.
Tetahi tino hui pai rawa tenei e ai ki te korero
a te tangata. He tika ano hoki kia kia he pai,
he nui hoki te tangata, he nui te korero, a he
nui ano hoki te kai. Ko te tekau-ma-rima
tenei o nga tunga hui o tenei ropu, a ki te korero
a nga mea i kite i nga hui tuatahi ko tenei te
mea nui atu te tangata. Ko te nuinga no nga
wahi katoa o Heretaunga, engari he tokomaha
ano hoki no Nuhaka, no Turanga, no Waikato,
Rotorua, Wairarapa me Poneke. Katahi ano
te nuinga o ratou ka tae ki te hui a tenei ropu,
a katahi ano hoki ka mohio ki te ahua o ana
mahi. He tokomaha rawa o ratou i mihi ki
te ropu, i te kitenga i te ahua o nga mahi i whaka-
haerea. Ko etahi o ratou i hoki atu ki te
kainga me te Tumanako ano kia kauwhautia e
ratou ki o ratou na wahi nga whakahaere a tenei
ropu. Mo te taha ki nga kai, kaore he korero
ma te hunga whakaeke. Pai katoa te ahua o nga
whakahaere o tera taha o te hui. I raro tenei
taha i te mana o Taranaki Te Uamairangi.
Hei whakaatu i te pai o tana whakahaere, kore
rawa tetahi raruraru i ara ake, ahakoa te nui
o te tamariki tane me te tamariki wahine.
Ko te mea hou, ko te mea pai hoki, o tenei
taha o nga mahi o te hui ko te tima kohua i nga
kai. Kei a Ngatikahungunu anake ki Here-
taunga tenei tikanga. Ko nga mea kohua i nga
kai he kaho: kotahi mo nga miki, kotahi mo
nga parareka, kotahi mo nga purini, kotahi hei
whakawera wai. Kia ki nga kaho nei ka tukua
mai he korohu ki roto, katahi ka taupokina
atu; pau rawa ake te rua tekau meneti kua
maoa. Ko te mea kawe mai i te korohu he
paipa he mea whakatoro mai i te tima ki tena
kaho, ki tena kaho.
He tino mea pai atu, he kore mahinga nui:
kaore te tangata e wera i te ahi e aha, ko te
pai ai hoki o te maoa o te kai. He merengi
tetahi kai nui i kitea ki tenei hui, kaore he ta-
kotoranga o te tepu i hapa i te merengi. Ko te
kai nui atu, ko nga mea ma te waha, me nga
mea ma te hinengaro, tena ko nga mea ma te
wairua kaore i rite ki ta te ngakau i hiahia ai,
engari kaore i whakarerea. He maha rawa atu
nga take i whakahaerea. Ko te mea tuatahi
tonu ko te pooti mo te waipiro. Na te Tiata-
teni (tumuaki o te Kareti o Te Raukahikatea)
te putake korero mo tenei take. He roa te
wa i whakapaua e te hui mo tenei take, a te
tukunga iho ko te motini kia whiriwhiria etahi
tangata tika hei kauwhau haere ki etahi o nga
takiwa Maori kia tahuri ai te iwi ki te turaki
atu i te waipiro i roto i o ratou rohe, i te mea
kua tukua mai nei te mana pera ki a ratou.
Ko te ako i nga tamariki ki nga mahi paamu me
nga mahi a ringa tetahi take i kaha te whakahae-
renga. Ko tetahi putake korero i roa te whaka-
haerenga ko te mahi a nga wahine i nga teihana
hipi. I kaha rawa te whakahaerenga o nga taha
e rua o tenei take: o te taha whakahe me te
taha tautoko. No te roanga o nga korero e
haere ana ka wera nga ngakau o te tokomaha i
etahi kupu whakaatu mai i te whakaaro o te
nuinga o te Pakeha ki te Maori. Ko te kaha-
nga tenei o te whakaaro o te hui kia whakamutua
atu te haere o nga wahine ki tenei mahi. I
whakatakotoria he motini tono atu ki te minita

TE PIPIWHARAUROA.
o nga mahi kia hanga he ture hou e taea ai te
whakamutu te mahi a nga wahine i roto i nga
teihana hipi. Mo te taha ki te ora o te iwi i
pai ano te whakahaerenga a te hui, na Takuta
Tutere Wi Repa te whai-korero. E rua nga
tino mea pai e pa ana ki tenei take i pahitia e
te hui: he tono ki te kawanatanga kia whaka-
turia he Roera Komihana hei titiro i nga mate
o nga takiwa Maori katoa; kia hanga hoki tetahi
ture hou hei mea i nga takuta kia hihiko ki te
tirotiro i nga mate kino e pa ana ki nga Maori,
pera ano me te ahua ki nga Pakeha. E rua
enei take he nunui anake.
I whakahaerea ano i roto i te hui tetahi
tikanga e taea ai te whakamama nga hui Maori.
Kati kei te wa anake e kitea ai te taeatanga
ranei o tenei tumanako te korenga ranei. Ko
tetahi korero pai i whakatakotoria ki te aroaro
o te hui na Taranaki Te Ua, mo nga kai i hua
mai i tetahi wahi e rua eka me te hawhe te
rahi; ano he purakau ona korero, otira ehara
i te purakau i kai hoki nga tangata o te hui i nga
merengi i hua mai i taua wahi i nga ra katoa i
tu ai te hui. Mo te taha ki te whakapono, na
Pihopa Renata Wiremu te putake korero mo
te tipunga maio te Hauhau raua ko te Ringatu.
I whakaatu mai ia i roto i tona pepa he wehe
ke ano tetahi i tetahi. I roto i nga korero mo
tenei taha  ka pahitia tetahi motini, e mea ana
" Kua tae tenei ki te wa e tika ana kia whaka-
turia etahi o nga minita Maori ki etahi turanga
whaimana i roto i te hahi." He nui te pai o
tenei motini ki te whakaaro a te hui. Tera ake
tera ake etahi o nga take i whakahaerea, he mea
nunui anake. Hui katoa nga motini i pahitia
tekau-ma-iwa. Kua kiia ake ra he nui te mihi
o te tangata ki tenei hui. Ko te hui mo tera
tau ka tu ki Nuhaka, hei a Maehe tu ai. Ko-
tahi ano te mea nana i patu te hui, na te
marangai, otira ahakoa tera kaore i tamati te
manaaki a te tangata whenua. I te ra i pakaru
ai te hui haere hari atu ana te nuinga o te
tangata.
HUI TOPU O TE HAHI MAORI I TE
PIHOPATANGA O WAIAPU, I TU KI
WAIOMATATINI, MAEHE 20, 1910.
Te Whai-korero a te Pihopa.
E OKU hoa aroha, e nga Minita, e nga
Mangai o te iwi, tena koutou:—
He koanga ngakau tenei ki ahau te tunga nei o
to tatou Hui Topu o te taha Maori o te Hahi
ki tenei wahi ke o te Pihopatanga, ki waenga o
te iwi kua piri tonu nei ki te whakapono, ki te
whakaakoranga o te Hahi. He koa toku mo
tenei, me te tumanako kia pera tonu me to
mua te u tonu o Ngatiporou ki te whakapono.
He tohu no te tupu o te Hahi.
Tokorima nga rikona Maori kua whakapiritia,
tokorua ano nga tangata o te Kareti o Te Rau-
kahikatea kua motuhaketia hei Rikona. Ko-
tahi te Minita i whakaturia ki Taupo, kotahi
hoki ki a Tuhoe. Kanui toku hiahia kia
whakahokia katoatia mai a Tuhoe ki te uma o
te Hahi. I toku taenga atu ki Karaia, ki Te
Whaiti inaia tata nei i rongo au ki te nui o te
hiahia o te iwi o era wahi kia noho tetahi
minita i waenganui i a ratou, me to ratou pai
ki te hoatu i tetahi puhi he tunga Wharekarakia,
Whareminita hoki. He pai tonu te mahi ki
te kura ki Ruatoki, he tauira ano hoki nga
tamariki o reira ki era atu. Kia kitea hetangata
ano e mea ana ahau hei Opotiki ia kia kapi
katoa ai taua takiwa ki nga kai mahi o te Hahi.
He nui te aroha mai o te Komiti i Otautahi,
na ratou hoki te oranga mo nga minita tokotoru
o taua takiwa.
Kua whakaritea te oranga mo te Minita kia
£100 i te tau. Kia puta ano te kaha o te iwi
ka nuku ake i te £1oo. He mea nui tenei
kia tau te oranga mo te Minita, e kaha ai ia ki
te mahi. He tohe tenei naku kia whakaritea
he Komiti kohi moni mo taua mea.
Tera ano he wahine pakeha kua uru mai ki
te mahi. Tokorua nga wahine pera ki Toko
maru. Meake ka hanga he whare mo raua ki
te taha o te Whare-Karakia—he mea homai
taua whare e tetahi pakeha i Heretaunga. Na
te iwi Maori te tunga mo te whare.
He tumanako taku kia whakaturia tetahi
wahine ano ki Whareponga hei mahi ki nga wahi
e patata ana. Kia puta atu a tatou whaka-
whetai ki te Atua mo era mea.
He Tumanako mo nga tau e takoto mai nei.
He mea pai kia whakaoho koutou i nga tai-
tamariki e tau ana kia haere ki te Kareti ki
Te Raukahikatea, kia tautoko i a ratou. Heoi
ano te mea e heke haere ai te kaha o te Reinga
ko te ora o te Hahi. Ko te mea hoki e ora
ai te Hahi ko te pai o nga Minita. Ko tetahi
mea hoki ma te Minita kia whakaae ia ki te
haere ki whea ranei ki whea ranei, ki te wahi
he nui nei te mahi ki reira.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Ka nui toku hiahia kia tu tetahi Mihana
mo te taha Maori o te Hahi, kia pera te
whakaoho me to te taha pakeha i te tau ka
hori nei. E kore pea e roa ka tu ano te
Whare-karakia ki Manutuke, ka waiho ano
taua whare hei poutokomanawa mo te Hahi
Maori i tenei Pihopatanga.
Tetahi mate o te Hahi Maori ko te kohi
moni mo te Hahi. He mea ata whakahau mai
tenei ki ia tanata, ki ia tanata o te Hahi kia
hoatu tonu i taua moni i ia tau i ia tau. E
kore e ora te Hahi ki te kore taua whakahaunga
e ata whakaritea, ara ki te kore e whakaritea e
koutou ano te oranga mo o koutou ake Minita.
Kia mahara tatou ki te kupu, " Te whakawhiwhi,
nui atu te hari i to te whiwhi" [Mahi!  20).
Nga Kai-karakia.
1 mea ahau ki a koutou i tera tau kia whai-
raihana te Kai-Karakia,. Kua whai-raihana te
tokomaha  i Heretaunga, i Rotorua. he hiahia
toku kia whakakahuria  te Kai-Karakia ki te
kaha ma, ki te hei hoki mo tona Hahi. i te mea
e Karakia  ana ia. He mahi pai tera a na
Kai-karakia. Tera ano tetahi hui mo nga Kai-
Kariki i tu ki Te Aute i tera tau. He mea
tera hei whakakaha i te Kai-Karakia.
Kura Ratapu.
Me koanga ngakau ki ahau mehemea i puta
atu to koutou uaua ki te whakaako i na tama-
riki i nga Ratapu. Kei te mahi pera etahi o
nga;  Mahita i na kura—engari kia tu te Kura
Ratapu i nga kainga katoa. He mahi tera ma
te kai karakia, ma era atu hoki e kaha ana ki
te whakaako.
Te Kura ki Hukarere  .
He mate nui tera kua pa mai ki a tatou—ara
te weranga o Hukarere. He ahakoa ra kia
whakawhetai tatou ki te Atua mo te oranga o nga
kotiro katoa i taua weranga. He mihi tenei
kia Mihi Wiremu ma mo to ratou mate. Tera
ka hanga ano taua whare—he mea nui ke atu i
to mua. He mea pai te kohi moni a etahi o
koutou mo taua mea—tera ano etahi atu ka
uru ki taua mahi pai.
Nga hua o te ngakau karakia.
Ko te mea kia matenuitia e te katoa koia tenei
kia kake haere nga tikanga tapu, kia tino tau ai
ta tatou aru i to tatou Ariki i a Ihu Karaiti.
Ki te mea e ora ana to tatou whakapono tera e
kitea nga hua i a tatou mahi. Kia kaua rawa
e wehea te karakia me te mahi. Kia mahara
tonu tatou ki te iriiri—he whiriwhiringa tera ate
Atua a i tatou hei kai mahi mana—ko te mahi
hoki ma tatou ko te kukume i era atu ki roto
ki te Kahui.
Kia mahara ano hoki tatou ki te whakaunga:
he whaki tera i a tatou ano he pononga tatou
ma te Karaiti—he whakawhiwhinga hoki o te 
Wairua Tapu ki a tatou, e tapu ai o tatou
tinana. Kia tupato tatou kei whakapouritia e
tatou taua Wairua Tapu. Kia mahara ano
tatou ki ta te Karaiti karanga mai ki a tatou kia
kai tatou i tona tinana i ona toto i te Hapa
Tapu—ki te kore tetahi e whakaronga ki taua
karanga ehara ia i te tino karaitiana.
Ma te Wairua Tapu tatou katoa e whakaoho
kia ngakau nui ai tatou ki te mahi ki te inoi
kia tae mai te Rangatiratanga o te Atua ki wae-
nganui i a tatou.
ETAHI O NGA MOTINI.
Na Te Kutia, minita, raua ko Timutimu Tawhai, minita:
" He whakamihi ta te Hui ki te whai-korero;  
a te Pihopa, e mea ana;  hoki kia perehetia i
roto i na mahi  a te Hui."
I whakaritea ko Poihipi Kohere. minita, hei
kai-tuhituhi  i na mahi o te Hui.
I tae mai te waea a A. Rani a W.  T. Pere-
niha, minita, he mea mai e kore raua e tae
mai me a raua mangai reimana ki te Hui.
Na Nikora Tautau, minita, raua ko T. Tawhai, minita:
" Ma te Pihopa e tuku atu te whakamihi a
tenei Hui, ara a te Hahi Maori katoa ki Otau-
tahi mo ta ratou awhina nui i tukua mai ai he
oranga mo nga Minita Maori tokutoru."
Na Wi Paraire, minita, raua ko T. Tawhai, minita:
" Kia tu te Minita o te pariha hei tumuaki
mo te Komiti Whakahaere i nga moni i kohia i
roto i te pari ha, kia kaua hoki e whakaputaina 
tetahi wahi o taua moni ki te kore ia e whakaae."
He patai na Tihi-Opere Whaanga:
" Me kore e taea te whakatau te rohe o te
pariha o Nukutaurua ki Iwitea-Whakaki."
1 utua e te Pihopa:
" Ma te Atirikona e whakarite taua rohe ina
tae ia ki reira."
Na Taare Winiata raua ko Tamihana Te Ao:
" Me whai kupu tenei Hui kia kaua e takaro
e mahi ranei nga Pakeha, Maori ranei, i nga.
takiwa Maori i te Ratapu."
Na Reweti Kohere, minita, raua ko Hori Tohungia:
" Kia whakahaerea he ohaoha i te karakia i
nga Ratapu katoa i nga wahi e taea ana, ahakoa
na te Minita, na te kai-karakia ranei."
Na Hatara Awarau raua ko R. Tamepo:
" Kia kaua nga Minita e tu ki roto ki na Kooti

4
TE PIPIWHARAUROA.
Whenua Maori. Engari ma te Pihopa e whakaae
i te wa e tika ai."
He patai na Matene Keepa, minita:
" Me pewhea te tikanga mo nga tangata Kato-
rika e hiahia ana kia iriiria rawa ka hoki mai
mai ai te Hahi Mihinare?"
I utua e te Pihopa:
" Ki te mea kua oti te iriiri, e kore e taea te
iriiri ano, ' Kotahi hoki te Ariki, kotahi te
whakapono, kotahi te iriiri. Ki te mea kua oti
te whakau, e kore e taea te whakau ano ki te mea
kahore ano kia whakaungia, me ata whakaako, a
ka tuku ki te Pihopa kia whakaungia e tomo
mai ai ki te Hahi. Ki te mea kua oti te
whakau maku e whakarite tetahi karakia mo te
whakauru i te tangata pera ki roto ki to tatou
Hahi."
He patai na Peni Hakiwai, minita:
" Me karangaranga ano ranei te hunga kua moe
noa atu, a, kua whai-tamariki ina hiahia kia
marenatia e te Hahi?"
I utua e te Pihopa:
" He tika ano te karangaranga mo mua o te
marena. Tera pea e kitea etahi hunga kia
marenatia ahakoa kahore ano kia karangatia,
me patai ki te Pihopa me kore e tika kia ma-
renatia noatia taua hunga."
He patai na Paora Rangiaho:
" Mehemea ka taea te whakawatea enei tangata
a Nikora Tautau, a H. W. Te Wainohu, me
Wi Paraire i o ratou pariha mo te rua wiki,
kia haere i roto o te rohe katoa o Tuhoe ki te
whakaohooho a te wa e whakaritea ai."
Te utu a Te Pihopa:
" Maku e rapu he tikanga me kore e taea."
Na Rameka Haumia, minita, raua ko Atirikona Wiremu:
" Ko nga moni tahua oranga Minita o ia pariha
o ia pariha kia whakaurua ki roto ki nga mahi
o te Hui."
Na H. Pahewa minita, raua ko R. Te Awetokutu, minita:
" He tono ki te tumuaki o tenei Hui kia
whakaritea e ia etahi tangata mohio hei kai-
whakaako mo nga mahi himene i nga pariha e
hapa ana."
Na W. Kutia, minita, raua ko Poihipi Kohere, minita:
" Kia whakaturia he Komiti kohikohi moni
mo ia pariha mo ia pariha i roto i te pihopa-
tanga."
Na te Hon. A.  T. Ngata raua ko Wi Kerehi:
" He tohe tenei na te Hui nei ki te hunga nona
te tuunga o tetahi whare-karakia, kia tukua taua
tuunga whare-karakia ki te Hahi pupuri ai. He
tono hoki tenei ki te Pihopa kia whakaturia
tetahi Komiti hei whakahaere i te take o tenei
motini."
I whakaritea e te Pihopa a Hon. A.  T. Ngata
raua ko Te Wiremu Atirikona hei Komiti mo
taua mea.
He patai na Hoani Huriwai:
" Kei te pewhea te ahua o te patai i te Hinota
i tu ki Te Kawakawa, ara ki a huihuitia te
pariha o Rangitukia me te pariha o Te Horo
ki a kotahi."
Te utu a te Pihopa:
" Kua oti te hono."
He patai na Hori Tohungia:
" Me kore e taea te pupuri a Nikora Tautau
kia kaua e puta ki whano o tona pariha i runga
i tona ahua matemate?"
Te utu a te Pihopa:
" Ka ata tiakina ia kei pangia e te mate."
Na Hakaraia Mauheni raua ko Hori Tohungia:
" Kia puta he kupu ma tenei Hui mo te
moni whangai Minita ina puta i tenei tau e heke
iho nei kia hoatu ki te taha o te moni a nga
kaumatua i kohia i o ratou ra."
Na Reweti Kohere, minita, raua ko P. Peneti, minita:
"He whakahau tenei na tenei Hui ki nga
pariha katoa kia puta te kaha ki te whakapai
i nga whare-karakia, ara kia whai whariki papai,
kia whai wahi korerotanga pukapuka me era atu
mea e ataahua ai te whare o te Atua."
He patai na Anaru Matete:
" He tika ranei ma te pariha e whakaaro he
oranga mo te oranga mo te Mangai Reimana ina
haere ki nga Hui Topu?"
I utua e te Pihopa:
" Ki toku whakaaro he mea tika kia whakaaro
te pariha ki te oranga mo te Mangai Reimana
mo te Minita hoki ina haere ki te Hui."
He patai na Himiona Te Kani:
" Kia whakaaturia mai kei whea te rohe whaka-
mutunga mai o te Atirikonatanga o Waiapu kei
Motu ranei kei Tarakeha ranei?"
I utua e te Pihopa:
" Ko Torere kei roto i taua Atirikona."
He patai na Waikura Tautuhiorongo:
" Me kore e taea te whakarite kia tu te Hui
o te Hahi o te Atirikonatanga o Waiapu ki te
pariha o Te Kaha a tenei tau e haramai nei,
1912?"
Utu a te Pihopa:
" E whakaae ana ahau."
He patai na Timutimu Tawhai, minita 
" E tika ana ranei kia riro ma nga moni oha-
oha o te Whare-karakia e utu nga kakahu ma
mo nga kai-whakaako?"

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Utu a te Pihopa:
" E tika ana, tera ano he mea mo te kai-
karakia, ara te hei mo te kaki—me tiki i a
Mr. J. B. Fielder."
Na Reweti Kohere, minita, raua ko Nikora Tautau, minita:
"He whakaputa tenei na tenei Hui i tona
pouri nui mo te piki haere o nga mahi purei
kaari moni i roto i nga pa Maori."
Na Te Wirernu Atirikona, raua ko Nikora Tautau, minita:
" He mihi aroha ta tenei Hui ki nga whanaunga
o Rutene Te Aihu, minita, kua tomo nei ki
tona okiokinga i ma Te Atua ratou e manaaki."
Na Te Wheoro Pom raua ko Turuturu Ngaki, minita:
" Kia puta he mihi ma tenei Hui ki te tangata
whenua mo te nui o ta ratou manaaki i tenei
Hui."
Na P. Peneti, minita, raua ko Nikora Tautau minita:
" Kia tukunga atu e te Tumuaki he kupu
whakamihi ki te Kawanatanga ma te Hui Topu
mo te tukunga mai i te mana pooti waipiro ki
te iwi Maori."
TE AROHA O TE HUI TOPU.
HE mihi tenei na te Pipi ki te Hui Topu
mo tona aroha nui i tuku mai nei, ma
roto i na ringa o Te Wiremu Atirikona, i te
moni e £9-17-6 hei awhina i nga mahi o te
pepa.
TE HAERENGA O TE PIHOPA O WAI-
APU KI NGA TAKIWA O TE WHA-
NAUAPANUI.
NO te 24 o nga ra o Maehe i whakatika mai
ai maua ko te Pihopa i Wharekahika
ki Whangaparaoa, nui atu te pai ko te awa o
Waikohu, kaore he kino. Katahi ano a te
Pihopa ka haere i enei wahi o tona pihopa-
tanga haere ai, ahakoa pai te awa, i te taenga o
te Pihopa ki Potaka i maku ano a roto ona
hu, e iwa tekau hoki ona whakawhitiwhitinga i te
awa kotahi. 1 tina a te Pihopa ki Potaka.
I reira ano nga tangata e tatari ana.
Ka mutu te kai ka timata ta maua haere.
Ka rokohanga maua e te marangai. E toru nga
wahi i arahi haere ai maua i o maua hoiho he
kino no nga piriti me te huarahi.
I te ekenga ki Tahunaakea ka kore e tu pai
te haere o nga hoiho i te kaha o te mania o te
kino noa iho. Ko tenei huarahi tetahi o nga
huarahi tino kino o te pihopatanga, kei te hua-
rahi tonu o nehera. Kei tetahi o nga heketanga
ka aitua maua ko te Pihopa i konei. Ko au
i mua e arahi ana i te peeke hoiho, ko te
Pihopa kei muri e whiu ana mai i nga hoiho.
Ko te hekenga kinotanga mai o nga hoiho kaore
e kaha ki te arai, ko te hurihanga kinotanga o
maua hoiho eke ki mua, ka mahue maua i
konei, mau rawa mai nga hoiho ki te awa o
Whangaparaoa. Kaati e wha maero i kari haere
mai ai maua ko te Pihopa ma raro. E toru
nga wahi kino i hinga ai te Pihopa ki raro, kino
katoa nga kakahu me nga hu i te paruparu.
Kaore e taea hoki te aha koia nei ano nga aitua
e pa mai ana ki nga Apotoro, a tae noa mai ki
nga Pihopa. No te ahiahi po i tae atu ai maua
ki Whangaparaoa, ka manaakitia e Te Manihera
raua ko tona hoa. Ko te manaaki kaore e
taea te tuhituhi e te pene me te mangumangu.
I te aonga ake ka haere te Pihopa ki te tirotiro
haere i nga Pakeha o tenei takiwa ka tina te
Pihopa ki te teihana a Horouta ki Whangapa-
raoa. I te ahiahi ka tae ki Raukokore, ki te
whare-karakia, kua huihui ke a Whanauapara-
naki, me te Whanauamaru ki te whakanui i te
powhiri i te taenga tuaruatanga o te Pihopa ki to
ratou takiwa. Ka whakamanuhiritia  te Pihopa
i te kainga o Takana Stirling, tungane o Hera
Manaro ko tona kainga e tata ana ki tu whare-
karakia, kora hoki te kai-whakaako o enei wahi.
Ka mutu te karakia i te po a te Pihopa he
manaaki nui na enei iwi katoa ki te Pihopa
ko Himiona Tekani, me Hohepa Karapaina,
me Takana Stirling me etahi atu i tu ki te
powhiri, papai atu nga korero me nga mihi. He
pai nga whakautu a te Pihopa, ko au ano tona
reo i runga ano i te whakamaori. I te aonga ake
he Ratapu, tekau-ma-waru i tango i te Hapa;
e toru i raihanatia e te Pihopa hei kai whaka-
ako: ko Takana Tarena, ko Humia Rae, ko
Hamiora. I te karakia o te ahiahi tekau-ma-
rima nga mea i whakaungia, katahi ano ka whai
mahi te Pihopa i tenei ona haerenga mai i runga
i te taha maori i roto i te Atirikonatanga o
Waiapu. Ko te rangatira nui i whakaungia e te
Pihopa ko Himiona Tekanitakirau, he toko
ake no te ngakau nui i runga i nga kauwhau a te
Pihopa ki te hapai i nga tikanga o te whakapono
i te oha hoki a nga mea kua mate ra ki te po.
I te Mane te 27 o Maehe ka moe atu te
Pihopa ki Te Kaha, ki te whare minita o te
pariha, ka whakamanuhiritia e Roka. I te
aonga ake he karakia nei ki te whare-karakia—
e rua tekau-ma-tahi i tango i te Hapa, tokorua
i raihanatia e te Pihopa hei kaiwhakaako ko
Tipene Tukiterangi me Wi Paora. I te karakia
o te ahiahi e whitu i whakaungia. He nui te
whakamihi o te Pihopa i te papai o nga whaka-
haere i nga tikanga o te karakia, i te himene

6
TE PIPIWHARAUROA.
hoki. Ko te himene i kaha rawa ai ia te
whakamihi:
Tau te pouri nui nga mate,
Tini whakararu mai.
I te aonga ake ki Maraenui ka moe te Pihopa
ki te kainga o Henare Akuhata.
Katahi ano te Pihopa ka moe ki tenei kainga
—he nui te manaaki a Ngati-Horomona ki te
Pihopa—ko te huinga o tenei iwi he ringatu.
Kati ahakoa i runga i tenei tu ahua o ratou pu
aroha tonu ratou ki te Pihopa, ki te pai te
Atua tera ano ratou e tahuri ki Hahi Pono
nana nei i kawe tuatahi mai te Rongopai ki
enei moutere, i tau ai te rangimarie ki a tatou
ki te iwi Maori.
I te Taite te 30 o Maehe ka tae te Pihopa
ki Torere: ka moe ki te kainga o te mahita o
Mr. Drake. I te 4 o nga haora i te ahiahi ka
timata te karakia ki te whare-karakia he karakia
whakau. Ki tonu te whare-karakia i a ratou.
I te po ka huri te pihopa ki te whare Maori ki
reira ano karakia ai. Ka rongo reka ano te
Pihopa i te himene. I muri iho i te karakia
ko nga manaaki a te tangata whenua, tokowaru
i tu ki runga ki te whakatau. Ko nga kupu
whakakaha a te Pihopa tetahi pai: (1) Ko te
piri pono tenei iwi ki te whakapono; (2) Ko te
pai o a ratou tamariki. I runga i tona whaka-
matangatanga, ko te kura o Torere te tino kura
pai, pai o nga tamariki, pai hoki o te whaka-
haere o nga tikanga hei tika, mo te taha ki te
wairua ki te hinengaro hoki. Koia nei anake
te kura penei o tona pihopatanga.
I te aonga ake i te Paraire i te 31 ka whaka-
takotoria e te Pihopa te Hapa e toru tekau-
ma-waru i tango. Ko nga moni o nga kainga katoa
o tenei pariha o Te Kaha i tapaea atu e nga
Hahi Watene ki te Pihopa mo te Church
Society. Ka mutu te karakia ko to maua
haerenga ko te Pihopa ki O potiki. Ka mana-
akitia maua e te minita Pakeha o tenei pariha
e Rev. Bawden.
I te Hatarei ka huri katoa mai a Ngaitai te
iwi o Torere, ki te Whakanui, i te whakatapunga
hoki o te urupa o Rev. Wakana i kohurutia
nei e te Hauhau i te tau 1865. Ko nga minita
i tae mai i tenei huihui ko te Atirikona o Tau-
ranga, me te minita o Whakatane, Dr. Chap-
man, me Ratema Te Awekotuku. I te po ka
tapaea mai e te minita o Opotiki te whare
karakia kia matou ki nga Maori. I tata ki te
80 nga tangata i huihui mai ki tenei karakia ko
te reo Maori anake: ko te karakia i au, ko te
upoko i a Ratema me te kauwhau ko tana
rarangi, Hoa. iii, 16; tetahi kauwhau pai atu
tenei na te kaumatua. I te aonga ake he Ra-
tapu, ko te ra nui tenei ka karakia nga Maori
ki te hooro. Ku te whare-karakia ki nga Pakeha
he karakia tango Hapa. I te 11 o nga haora o
te awatea, ko te karakia nui, ka whakatapua i
konei e te Pihopa te wahi tapu (Chancel), me
te urupa o Rev. C. S. Volkner, C.M.S., he 
tangata ia i kohurutia, he mihinare e mohio-
tia nei e tatau e nga Maori. Ko tetahi karakia
pu, aroha tenei, me nga himene, me nga inoi,
me te karakia katoa. Te kauwhau a te Pihopa
kei te poropititanga a Hakai ii, 7-9 E whaka-
atu ana ia ko te temepara tuarua i muri iho
i te whakaarunga o nga Hurai i Papurona: tera e
nui atu te kororia i te temepara tuatahi i
hangaia ra e Horomona. I te karakia o te
ahiahi i te 3 o nga haora ko te huihuinga nui o
nga Maori, ki tonu te whare karakia i nga Maori.
I tata ki te 200, i a H. Pahewa te karakia, i
a Ratema Te Awekotuku nga upoko, i a te
Pihopa te kauwhau, 1 Kri. iii, 16. Ka pai ano
te kauwhau a te Pihopa: ko nga ohaoha o tenei
karakia i tukuna katoatia atu hei whakarite i
te taumahatanga o tenei whare-karakia. I nga
haerenga o te Pihopa i te takiwa o te Pei o
Pereti ko H. Pahewa te kai-whakamaori, me
tona hekeretari mo nga mea e pa ana ki te iwi
Maori. Na te nui o te marangai o te Waipuke
kaore i puta te Pihopa te haere ki Turanga
ma Motu; kua puta mai tona whakahau kia
haere pera maua ki Rotorua ki eke ai ia ma
runga tereina ki Nepia. Hei reira rawa te kai-
tuhituhi hoki mai ai tau ai hoki ona whakaaro
ki raro. Heoi ano, kia ora. Na to hoa pono-
nga i roto i te whakapono.
Na H. PAHEWA, Minita
Pariha o Te Kaha.
Opotiki, 4 Aperira, 1911
 ) 
I te whaikorero a Makenehi, Minita mo nga
Mahi, i Turanga i puta i a ia etahi kupu mo
nga pitihana i tae atu ki a ia. I tetahi po ka tu
he ngahau ma tetahi o nga kainga i tae ai ia. Ka
tata te mutu te ngakau, kua waenganuitia te po,
ka tae mai tetahi tono ki a ia kia haere atu ki
waho kei te hiahiatia ia. Tona taenga atu ki
waho kotahi ano te tangata e hiahia ana ki a ia.
Ko tona hiahia he kawe mai i tona pitihana
ki te Minita kia haere te reriwe ma roto i
tona whenua. I tetahi atu wahi ka tae mai
ano he pitihana ki a ia mo te reri we. Tetahi
o nga kai pitihana he tamaiti, ki tona titiro ka
tekau-ma-waru nga tau. Na taua tamaiti te
patai ki a ia mehemea ka oti te reriwe i roto i
nga tau o la ratou rihi. Katahi ia ka patai atu
mo nga tau o taua rihi. Tumeke ana ia i te
whakahokinga a taua tamaiti e 999 nga tau

HE KUPU WHAKAMARAMA.
A TATOU TAONGA-OHA I ROTO I
TE HAHI.
KO te whakahoutanga te tipunga haeretanga
o te whakaaro pai i roto i te ngakau o te
tangata karaitiana i a ia e whai haere ana i muri
i nga tapuae o te Karaiti. He tino mahi tenei
na te tangata karaitiana, kaore e whakakorea e
te whanautanga houtanga i te iriiri, engari na tera i
tika ai kia mahia. E rite ana te whanautanga
houtanga i te iriiri ki te manawa ora i homai
nei ki te tangata i tona whanautanga, ko te whaka-
houtanga e rite ana ki nga mahi a te tangata e
mahi nei hei whakapakari mo tona tinana. Ko
te tikanga tenei o nga kupu a Paora e mea ra i
a Roma xii, 2—" Kaua to koutou ahua e rite
ki to tenei ao, engari kia rere ke, ara kia whaka-
houtia o koutou hinengaro, kia whakamatatau-
ria ai e koutou ta te Atua e pai ai, te mea e
pai ana, e manakohia ana, e tino rite ana." I
te kaumatuatanga ake o te tangata karaitiana ka
timata ia te whai i muri i nga tapuae o tona
Ariki, me te tumanako ano tona ngakau ka
taea e ia tenei i te mea kua riro mai i a ia te
manaakitanga a te Atua i te wa o tona iriiringa.
E mohio ana ano ia he uaua taua mahi no te
mea ka whawhai ia ki te ao ki te kikokiko ki te
rerewa, engari e whakapono ana ano hoki tona
ngakau ka toa ia i i tona iriiringa. Ko tana mahi
tenei i a ia e ora ana. Kaore ia i te whaka-
manawa anake ki tona iriiringa, ki tona kaha
tinana anake ranei, engari e mahi tahi ana tona
tonana me te mau mahara ano ki tona iriiringa.
I te taha ki tona tinana e whakaaro ana ia ki
ta Paora e mea ra—"Whakaotia to koutou
whakaoranga i runga i te wehi i te win."—Piri. 2 12
I te taha ki tona iriiringa e whakaaro ana ano
hoki ia ki ta Pita e mea ra—" Kia whakapainga
te Atua te Matua o to tatou Ariki o Ihu
Karaiti, nana nei, na tana mahi tohu e nui nei,
tatou i whanau hou ai ki te tumanakotanga ora,
ki te kainga kahore ona pirau ... e puritia
mai nei i te rangi mo koutou."—1 Pet. 1 3 5.
E ki ana tatou na te whanautangahoutanga i te
iriiri i uru ai tatou ki te oranga o Ihu Karaiti,
he meatanga na te Wairua Tapu. Engari kaore
tatou i te ki e riro anake mai i te hunga kua
iriiria tenei oranga. E matau ana tatou ka
riro noa atu i te hunga kaore nei ano i iriiria
etahi ahuatanga o tenei oranga. I mea hoki a
Paora (ia Roma. 2 14 15) e mahi ana ano nga tau-
iwi i nga ritenga o te ture, ara i nga mea e mau
ana ki o ratou ngakau, a kei te ahua o to ratou
mohiotanga he whakawakanga mo ratou. Aha-
koa ra e marama ana tenei, ka tika tonu ta
tatou ki ko te Iriiri anake te mea i ata whaka-
takotoria e te Karaiti hei huarahi e riro mai ai
i te tangata te whanautangahoutanga me te muru-
nga hara.
He maha nga tikanga o tenei kupu o te ora.
He rereke ano te ora o te tangata, te ora o te
iwi, me ora o te Hahi; engari e pa ana te
tangata ki enei ahuatanga ora katoa. I te tango-
hanga a te Karaiti i te ahua o te tangata i tona
taenga mai ki te ao nei ka uru atu te tangata ki
tenei ahua kua tangohia nei e ia. Engari kaore
i mutu mai i tena anake te tatanga mai o te
tangata ki a ia, i whakaturia ano hoki e ia he
ropu tangata hei mahi i ana mahi. I meinga e
ia tenei ropu hei tinana mona, me tona mahi
ano i roto i a ratou ara tona Wairua Tapu. I
muri i tona aranga ka hoatu e ia he ora ki tenei
Ropu, " Ka korerotia tenei ka whakaka mai ia,
a ka mea ki a ratou, kia riro atu te Wairua
Tapu i a koutou."—Hoani xx 22. I te wa o
te Petekoha ka tukua mai e ia tona Wairua
Tapu ki roto ki tenei Ropu. I muri tonu iho
i tena ka timata te Iriiri, te ritenga i whakata-
kotoria hei urunga atu mo te tangata ki roto ki
taua Ropu. Ko tenei ropu e rite ana ki te
tinana he oranga ano tona. Ehara i te mea he
huihuinga tangata anake. Pera me te whanau o
Iharaira i mua he mahi tana mo te ao. E uru
ana nga tangata katoa i roto i a ia ki tona oranga,
e uru ana ano hoki ki nga ritenga katoa o tana
mahi. Ko tenei ropu he mea no waho, he
mea e kitea ana e te kanohi, e mohiotia ana
tona timatanga. Ko te take tenei i ata whaka-
takotoria ai e te Karaiti hei te mea ano o waho,
hei te mea e kitea ana e te kanohi, he tikanga
whakauru ki roto—ara te Iriiri.
Koia nei katoa te tikanga o te Iriiri, ko enei
kua whakaaturia ake nei. Mehemea e mau
ana tatou ki tenei, ara ki te rereke ano o te
whanautangahoutanga i te ripeneta raua ko te
whakahoutanga e kore rawa e ara ake etahi atu
whakaakoranga mo te iriiri. I ara ake ai enei
whakaakoranga huhua he kore i tino marama no
nga whakamarama.
Ko tenei mea ko te whanautanga houtanga i te
iriiri he whakaakoranga e tino mau ana i ta tatou
Rawiri. E tino whakaakona ana e nga karakia
iriiri e toru. Ehara ano i te mea kei nga iriiri
anake tenei whakaakoranga e puritia ana e ta
tatou Rawiri, engari kei te Katikihama, kei te
Whakaunga ano hoki. I te timatanga o te lriiri
ka whakahau atu te minita ki te whakaminenga
kia inoi atu ki te Atua Matua, " Kia homai ki
tenei Tamaiti taua taonga nui e kore nei e riro
Maori i a ia; ara kia iriria ia ki te wai ki te
Wairua Tapu kia tangohia ki roto ki te Hahi

TE PIPIWHARAUROA.
tapu a te Karaiti, kia meinga hoki hei manga
ora mo taua take." Ka mutu te iriiri ka tohu-
tohu atu ano te minita ki te whakaminenga,
" Kia whakawhetai atu ki te Atua kua oti hoki
te tamaiti te whakawhanau hou te hono hoki ki
te tinana o ta te Karaiti Hahi." I te Kati-
kihama e mea ana, kua meinga te tamaiti i tona
iriiringa, " Hei wahi mo te Karaiti, hei tamaiti
ma te Atua, hei kai noho i te rangatiratanga o te
Atua." I te whakapakanga e mea ana te Pihopa,
mo te hunga e whakapainga ana e ia, " Kua pai
te Atua kia whakawhanautia houtia ki te wai ki
te Wairua Tapu, kia murua hoki o ratou hara
katoa."
Ka kitea e tatou te marama o te tohutohu
a te Rawiri mo tenei mea nui. Engari ahakoa
marama noa tana whakaatu mai mo tenei take,
kaore ia i te whakakore i te ngakau karakia o te
tangata. Na reira ahakoa e mea ana te Iriiri,
" Kia horoia te tamaiti, kia ora ai ia i te riri a
te Atua, kia tukua ai hoki ki roto i te Aaka,
ara ki te Hahi a te Karaiti;" e mea ana ano
hoki ia i muri ihu, " Kia u tonu ai ia 1 runga i
te whakapono, kia hari ai i runga i te tumanako,
me te man ano nga pakiaka ki roto ki te aroha,
kia puta atu ai i nga ngaru o tenei ao raruraru,
a u roa ki te whenua o te ora tonu." Ahakoa
e mea ana te Iriiri,"Kua oti tenei tamaiti te
whakawhanau hou, e mea ana hoki ia, "Kia
inoi tahi tatou ki te Atua, kia rite ki tenei
timatanga nga hanga a tenei tamaiti, a mate noa."
Ka kite tatou i konei, ahakoa kaha noa te
whakaatu a te Rawiri i tona whakapono ki te
whanautanga houtanga, e marama ana ano tana
whakaatu i te mea e whiwhi ai te tangata ki te
orangatonutanga, ara ehara i te mea kei tona
iriiringa anake engari kei runga ano hoki i te u
tonu i muri i nga tapuae o te Karaiti.
He mea pai rawa kia u ta tatou pupuri ki
tenei whakaakoranga kia mohio ai tatou ki te
nui me te tapu o te oranga Karaitiana, kia wehi
ai ano hoki tatou ki te taka mai ki waho o
tenei whakaakoranga.
TURE HOU MO TE WHAKAHAERE I
NGA PAPARAKAUTA.
(I whakahaerea enei korero i roto i te Hui a "Te
Ropu Maori o Te Ao Hou," i te tu ki Te Hauke
i tenei marama).
KATAHI ano te iwi Maori i raro i tenei ture ka
ahei ki te whakapuaki, kia whakarangona mai
ai e te Kawanatanga, i o ratou whakaaro mo runa i
te mate nui e kitea e pa mai ana ki runa i te mate
nui e kitea e pa mai ana ki runga i a ratou i na
runga i tenei kai i te waipiro.
Kua tukua mai inaianei e te Kawanatanga, te
mana mehemea he hiahia, he whakaaro nui to te
iwi Maori ki te takahi atu i tenei kai whakamate.
Tenei mana nui kua tukua mai nei ki te Maori.
kei te ata whakaarohia, me te patai ano o ratou
hoa Pakeha, ka peheatia ra e te Maori! He toko-
maha na tane, na wahine e u ana ki tenei kai kino,
a e kore ratou e whakaae kia turakina. engari me-
hemea ka ata whakaarohia e ratou na mate, na
maemaetanga ngakau e pa ana ki te iwi nui tonu i
na runga i tenei kai—i te waipiro, he mahi tika, ko
te mahi rangatira ma ratou ko te whakangaro atu
ara te turaki atu i tenei whakawai  whakamate i a
ratou i te aroaro o a ratou tamariki.
Ko tetahi tonu tenei o na take i whakaarohia
nuitia e "Te Ropu o Nga Taitamariki o te Ao Hou"
i roto i a ratou hui i enei tau kua huri nei. Tenei
ra kua whakamana, mai to ratou hiahia, o to te iwi
nui tonu hoki, e te Kawanatanga. Me pehea e
tatou tenei mana. Me korerorero, me uiui. me
mahi ano hoki. I runga i a tatou whakahaere, me
whakaatu tatou e tino ngakau nui ana tatou ki te
turaki, ki te whakaiti i na mate huhua e pa ana ki
te iwi Maori i na runga i tenei kai. Kaua tatou e
whakaroa, e whakataihoa i tenei take. He toko-
maha nga Maori kahore ano i mohio noa ki tenei
ture. no reira  e kore ratou e ata rapurapu i nga 
whakamarama.
Ko tetahi o nga tino mahi ma tenei " Ropu" he
whakamarama. he whakamohio, he whakahaere tika-
nga hoki ka whakatakoto ai ki waenganui  o te iwi.
kia takatu ai. kia mahi ai.
Ki te ngakau ngoikore tenei Ropu te iwi hoki,
ki te whakahaere i tenei take, ka tawaia ratou e te
Kawanatanga e te Pakeha hoki, ka whakaurua  atu
e te Pakeha ki ana tawai e taunu nei i a tatou i te
Iwi Maori.
Kana e tenei Ropu. e tenei whakaminenga tangata
e tukua kia whai wahi te Pakeha, te Kawanatanga
ki te whakaiti i a tatou mo runga i tenei mana.
Kahore rawa atu he wa e mohiotia ana e ahau
i tua atu i tenei, ara te huarahi mo te whakangaro
atu i tenei kai whakamate a te Pakeha ara te wai-
piro. Ko te tikanga inaianei kua pakeke te iwi
Maori, kua mohio ki te whakahaere tikanga, kua kite
i nga tikanga pai. i na tikanga kino. Kua kite ratou
i nga hua o tenei kai e whakamate nei i te tokomaha
o ratou. Kua toko ake tenei whakaaro inaianei e
kore matou e pai kia whakaponongatia matou e
tenei kai, kua mutu ta matou maumau noa iho i a
matou moni, nui ke atu te pai mehemea e whaka-
paua ana a matou moni ki runa i o matou whenua.
i a matou tamariki, i te hana kainga totika mo nga
tamariki. Kua ranea noa atu a matou moni inai-
anei kua riro atu i na tanata hoko waipiro, ko ratou
kua rangatira, ko matou kua mate, kua mate o
matou rangatira, kua tae mai te ngakau mamae ki
na tamariki, kua kitea e patu ana i na haringa, i nga
koanga o te kainga. Inaianei me whakamutu tenei
mahi tutua, kua tukua mai te mana ki a tatou, me
turaki atu me kaua tatou e whakaae kia penei te
mahi a nga tanata hoko i te waipiro ki a tatou.
Turakina, takahia e te iwi, te kai e whakamate, e
whakatutua, e whakaporangi nei i a tatou. Ki te
whakahaerea tenei take e te Maori, kahore he mahi

HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
i rangona i mua, tae mai ki tenei ra i penei te whai-
painga i mahia e te Maori mona ake, me ana tama-
riki.
Ki te kahore e kakama e hihiko te whakahaerea
o tenei mana, ka ahua tomuri ki etahi wahi, ina-
hoki e heke haere ana te kaha o te tinana o etahi,
ki te turaki i tenei kai e ngaro haere ana na mahi
rangatira, e whakawaia ana na tamariki e tenei kai
kino.
E whakahau atu ana ahau ki a ia tangata kua tae
mai nei ki tenei hui, kia takatu, kia whakaaro nui
ki etahi tikanga, hei takahi i tenei kai tona wahi, i
tona wahi.
Ko etahi pea kahore e matau ana me pehha he
timatatanga mo tenei mahi. Ko te huarahi tuatahi
me whakaatu atu ki te Kaunihera Maori te hiahia
mo te whakahaere i tenei mana. ma taua Kaunihera
e inoi atu ki te Kawana kia whakaritea mai he ra
e pooti ai. (Tirohia Tekiona 43 o te Ture hou.)
Ka rite mai i te Kawana te ra, ko na tane me na
wahine kua eke na tau ki te rua tekau-ma-tahi ko
ratou ka whai mana ki te pooti, ma ratou e whaka-
tau me hoko waipiro mai ranei ki te Maori, i roto
i te rohe o taua Kaunihera, me turaki rawa atu
ranei. Ki te tokomaha na kaiwhakaae mo te tu-
raki. ko te tanata e hoko waipiro mai ana ki te
Maori i roto i taua rohe, i muri iho o te pootitanga
me turaki, e takahi ana ia i te ture.
Ko te tumanako me te hiahia o tenei hui, me
ona hoa pakeha kia kite te Maori i te nui o na
mate e pa ki a ratou i na runga i tenei kai, a kai
tino whakapaua o ratou kaha ki te turaki i tenei
kai e whakatutua , e whakapononga nei i a ratou.
Kahore he pai o te whakaroa, o te whakataihoa, kua
tae mai inaianei te huarahi hei awhina i a tatou ki
te turaki i tenei kai. a ko tenei te wa e tuwhera ana
ki "Te Ropu o nga Taitamariki o te Ao Hou," ki
te mahi i tetahi paina mo tona iwi mo te Maori, e
kore e warewarengia mo etahi tau maha.
Ko toku hiahia, me toku whakaaro me whakatu
e tenei " Hui" etahi tanata marama wahine tane
ranei kia tokorima kia tokoono ranei. Me haere
ratou ki a ia kainga, ropu, o te Iwi whakamarama
haere ai i tenei mana. He tokomaha nga Pakeha
me na Maori ano, e hiahia ana ki te tautoko i
tenei whakaaro rangatira, e hiahia nei te iwi Maori
ki te whakatutuki , ara, kia mate te kai whakamate,
whakapononga i a ia.
No reira mehemea ka whakahaerea. tenei mahi e
enei tangata marama, ki taku mohio e kore rawa e
maua te puta he aroha mo runga a i te awhina i a ratou
mo runa i o ratou haerenga ki te whakamarama i
tenei mana.
He tino mahi rangatira tenei ma "tenei Ropu o
te Ao Hou Ko nga whakaaro ko na uaua e whaka-
mahia ana mo runa i tenei whakahaere, e kore
e maumau, engari ka haere katoa ki te awhina, ki te
taki, ki te whakamarama i te Iwi ki na huarahi
rangatira.
I na pakanga o nehe, na na rangatira, na na ma-
rohirohi, i tika ai, i rangona ai te ingoa. Inaianei
kua riro ratou ki te po. I pakanga tenei hapu,
tenei iwi, mo runa i nahe, i na mate, i whakawhiua
ai ratou e te hoariri, ara, i rapu utu.
Kei hea na uri i roto i enei ra, na mokopuna a
na rangatira kua taweke atu nei ki te po! Kei hea
koutou! Taku mohio kahore atu he he nui, he
mate nui, i tua atu i tenei, ara, i na hua o tenei kai
o te waipiro e kitea whanuitia nei e te katoa. Me
kaua oti tatou e rapu utu! En ari rapea; he maha
na tau i tatari ai tatou ki tenei mana, na, e koutou
e na tane, e na wahine e marama ana, e whakaaro
ana kia ora te iwi, kia whiwhi ki na paina mo tona
tinana, mo tona wairua, turakina te mea e patu
nei—ara te waipiro—turakina kia mate, mate
rawa.
Tenei o koutou hoa, te titiro nei, te whakaaroaro
nei, ki ta koutou whakahaere i tenei mana kua
whakawhiwhia nei koutou. No reira kia kaha, kia
marama, kia maia, whaia te tauira rangatira a na
tupuna o nehe. Whakatane; Kia Kaha!
Na F. W. TIATATENI.
MATE ATU HE TETE KURA, WHAKA-
ETE MAI HE TETE KURA.
Ki te Kaituhi o Te Pipi.
E AKIAKIA ano mo nga mahi katoa. Ko
taua akiaki tohutohu, ka kiia ano taua
Tete. Kei runga ano i a ia aua kura. Kei te
Kori tonu ia i te marae. Mo te mahi kai, mo
te atawhai me era atu mahi katoa. Ka apititia
taua Tete ki te Kura, he Tete-Kura. Ka mate
taua tangata, ka puta he uri nona pera tonu te
tu, ka kiia taua pepeha, whakatamarahi, ka
whakataukitia, "Ka mate he Tete-Kura ke,
ka ora mai he Tete-kura ke." Mo tera reo
mo te Te:—" E—ii—a. Whakarongohia ake te
waha e Te mai na." Mo te whakatetete, whaka-
rongohia ake nga waha e whakatete mai nei, kai
te riri. Ka whakahokia te patai, " Ae, ko mea
raua ko mea, kei te tatai, he patiti  nga rakau
he taiaha ranei, he tokotoko ranei a tetahi a
tetahi." Ka whakahokia e te kai patai, " Aku-
anei raua mahi ai, tokorua he Whito he Aweko,
he tangata i akona i te itinga, kaore tetahi e pa
me tetahi." Koia ano kihai raua i pa. Ko
taua tohu a te Tete-Kura e kiia nei e tenei
toa, he Whito he Aweko, he tangata i akona i
te itinga.
Koia tera e Henare Mahuika o Waiomata-
tini ko taua kura, kua putoitia ra ki nga Aurei.
Titia iho ki te kakahu o Rangitarewa. He
tohu no nga rangatira mo te whawhai kei hekia.
Ka kitea aua tohu ka whai tetahi mana, ka whai
ano hoki tetahi mana. Kei a raua tahi hoki
ana tohu. Ka hinga te Rangitarewa i a Tahania,
ka unuhia te Aurei ka riro mai te kura ka
ngaua ki te waha, ka takaritia te tau o te ka-
kahu. Ka kakahuria e Tahania ki a ia, ka
paoa te upoko, ka tapaia na hei ingoa mo ana
tamariki, ko te Wahakaikura, ko Kairoro.
He whakatamarahi tonu nana i tapaia ai e ia

IO
TE PIPIWHARAUROA.
ana ingoa ki ona tamariki he karangarangatanga i
muri i a ia, hei uiuinga, "No wai nga kura, i
ngaua na e to korua papa e Tahania me nga roro
i kainga na? Ka whakahuatia, " no Rangitarewa."
Kati mo te Tete waka ara mo te Tauihutete.
E wha nga waka nei, he waka Toiera, he waka
Pitau, he waka Pakoko, he waka Tete. Te
Toiera he waka nui, me ona ingoa wakanui
ano—he waka tau, he waka puhipotae, he
he waka taroro, he tuki, he parata. Ko te
parata kei runga tonu i te Matatara o te tinana
ake o te waka, ehara i te mea hoatu ka whaka-
iroa ka pukana nga kanohi ka hamana te waha
ka tarewa te arero ka tete nga niho, pani rawa
ki te karamea. I kiia ai te parata, he ika kai
te moana he parata te ingoa he taniwha. Kia
te Puki ko te Tauihu kei runga tonu i te tauihu
nei tetara whakairo e kiia ana he Toiera. Ko
ona huruhuru kereru me etahi atu manu ka
mahia ki runga ki nga rakau pai e rua, ka herea
nga pito o aua rakau ki tetahi taha o te Tauihu..
ki tetahi taha, puhi rawa na pito o waho ki te
puhi kereru ka kiia he Taroro. Ko te Puhi-
potae, kei te taurapa, he mahinga nui to tera.
Ka kiia ne puhipotae hei reira ano tetahi
whakairo kei te taurapa he Toiera. Ko te
Pitau he wakanui. Ko tona ingoa whakanui,
he wakataua, he pitau, whakareia, rangiwhiu. .
He whakairo te pitau. Kei te Tauihu, kei te
Taurapa me te whakarei ko te Ringawhiu ko nga
ringaringa o te Tauihu i whiua ki muri. Kei
reira ano te upoko, na kanohi me te waha e
hamama ana, te arero e whatero ana na niho e
tete ana, me te puku me nga waewvae pani rawa 
ki te karamea, ruku tonu atu ki roto o te ngaru.
Ko te tuatoru o nga waka nei he vvaka pakoko.
Te ingoa he waka nui. Ko te upoko o te
Tauihu i anga ke mai ki te ri u o te waka, tu
kanohi whakairo rawa na moko katoa ano he
tangata ora, pani rawa ki te hinu, hei whaka-
wahi. Ka tuhia ano na moko kua haehaetia
ra ki te kauri pango, poha rawa ki te kapia
Toera. Ko nga kanohi e moe, me te waha i
kumu, kihai i hamama (no konei te ingoa nei a
te " pakoko," no te moenga o nga kanohi, no te
kumunga o te waha). Ko te puhi kereru i
runga i te upoko ko te kopako i parea atu hei
patukitanga mai ma te ngaru. Ka mate te
rangatira ka tapahia te upoko ka whakapako-
kotia. Maha atu nga tau e tangihia ai. Aha-
koa nui te waka, roa, ka mau taua tauihu ki
runga ka kiia he waka pakoko, nga te moenga u
nga kanohi na te kumunga o te waha. Pera
hoki te ahua o te tupapaku, e whakapakokotia
ana, he mea whakamoe nga kanohi, he mea ku-
ku te waha.
Te waka tete kei te rae tetahi whakairo he
" tete" te ingoa. Kei raro i te kauae he " tete."
Ka mau ki runga ki te waka ka kiia he tete.
Ko enei waka ko te tete, ko te waka pakoko,
he waka Whaikai tona ingoa he waka tuku
koura hii ika. Ko te Toiere me te Pitau
takoto tonu ai i uta i roto i nga tawharau, ma na
haere nunui anake ka manu ai ki te moana.
Ka haere ano nga waka Pakoko, Tete ki na
haere nunui, ope taua, tapakuha—kaihaukai,
tangihanga tupapaku. Tona ingoa nui mo aua
waka i enei haere mo te waka. Pakoko mo
te waka Tete he waka mau " o—." Me whaka-
marama ake te waka Tete nei i te haerenga ki
te tangihanga tupapaku. I kiia rawatia ai te
waka Tete nei, he waka mau " o—o—." Tuhi-
nga a-ringa. Manatanga tukemata.
Na MOHI TUREI.
Rangitukia.
TE TORU RAU TAU O TE TAANGA O
TE PAIPERA.
I nga whakamutunga o Maehe nei ka tu tetahi
hui ma ki Ingarani, hei whakamaharatanga ki te
tanga o te Paipera. ko te tanga tawhito tenei. Ke
maha nga  tangata nunui o Ingarani i tae ki tenei hui.
I whai kupu mai te kingi ki te hui, i whakaatu mai i
tona koa mo te whakamaharatanga i te mahi nui a
nga  tangata na ratou nei i tate Paipera. I mea mai
ano ia he maha na miriona tangata i roto i ene;
torn rau tau kua huri ki tenei Tanga hei whakamarie
i roto i nga  raruraru huhua i pa ki o ratou ngakau.
Ko tona tumanako kia mau tonu tona iwi ki ta
Paipera  ki te oha a o ratou matua.
I tae mai  ano hoki he kupu ma te Tumuaki o te
Marikena ki tenei hui. I mea ia  kua tae ki te
torn rau tau a Ingarani e herea ana e te Paipera 
ki te here o te rangimarie. Kei te herea ano hoki
e ia ki tana here; a Ingarani  raua  ko te Marikena e
mea; ma i a raua hei iwi kotahi: kotahi i na toto,
kotahi i te reo. kotahi hoki i runga i te whakapono.
E whakawhetai tahi ana te Marikena me te Ingarihi 
ki te Atua o te Paipera  mona i here i te ao tawhito
me te ao hou ki tenei here atahua.
I whaikupu ano hoki te Pirimia  o Ingarani. I
mea ia ko te whakapumautanga o te rangimarie i
waenganui o Ingarani raua ko te Marikena  te kohatu
pat atu hei whakamaharatanga  ki te mana o te
Paipera  Tera atu ano hoki etahi atu i whaikupu.
I kawea  e te Akipihopa o Kanataperi me te nui
noa iho o te minita tetahi kape a te Paipera ma 
te kingi, hei whakamaramatanga mo te tikanga o te
hui.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
NGA TAONGA O NIU TIRENI.
Nga toanga o era atu wahi o te ao i tukua mai ki
Niu  Tireni .
HE maha nga mea kaore e hangaia ana, e
whakatupuria ana ranei ki Niu Tireni
nei; engari e hokona ana mai i era atu wahi o
te ao. Nga mihini mo nga mahi nunui a te
pakeha, nga waea, nga reera me nga rino mo nga
mahi o nga rerewe o nga piriti, nga kakahu mo
te tane mo te wahine, te ti, te tupeka, te wai-
piro, te huka, te pukapuka—e haere katoa
ana mai te nuinga o enei mea i waho o Niu
Tireni.
Ko te wariu topu o nga taonga i haere mai i
waho i te tau 1908, £17,471,284 ara i nui atu
i te wariu o nga rawa o Niu Tireni i tukua atu
ki waho. E ki ana te pakeha ko nga rawa o
Niu Tireni i tukua ki waho hei utu mo nga ta-
onga i haere mai o waho. Ko te ahua kihai i
i ea i te tau 1908, inahoki i tata ki te kotahi
miriona e ono rau mano pauna te hokinga iho o
te wariu o nga taonga i tomo mai. Tana hanga
hoki i tino pakeke katoa nga huarahi moni i te
Tominiona i te makariri o te tau 1908 tae noa
mai ki te tau 1909
Ko nga wariu enei o etahi o te Tominiona i
te makariri o te tau 1908:
TAONGA. WARIU.
Kahu, hu, potae me era atu £
taonga pera ... ... 3,867, 493
Rino, mihini, me nga taonga
maitai ... ... ... 3,671,138
Huka (kai) ... ... ... 592,849
Waipiro ... ... ... 447, 292
Tupeka ... ... ... 361,769
Papa, pukapuka ... ... 718,983 
Ti (kai) ... ... ... 252, 345
Pu, paura, mata ... ... 142, 297
Motoka ... ... ... 249,929, 
Paihiakara ... ... ... 184, 017
Waro ... ... ... 274, 605
Rongoa ... ... ... 394,170
Hua rakau maroke, tiamu me
nga mea para ... ... 354.372
Kirikau me nga taonga kirakau 188, 090
Hinu ... ... ... 410,510
Rakau kaui ... ... ... 443,938
Maniua (whakawairakau) ... 254,054
Tera atu etahi he tinitini noa iho. Ko te
nuinga i ahu mai i Ingarani, i nga moutere ranei
kei raro i te mana o Ingarani. No Amerika,
no Tiamani hoki etahi taonga maha.
Kei te haere mai pea nga ra e taea ai te hanga
ki enei motu etahi o nga taonga e hokona mai
nei i tawahi. Kei te whanui haere te mahi
whatu kakahu wuuru. Ko te nuinga o nga parai-
kete, o nga hooro e mauria nei i tenei wa i
whatua ki Niu Tireni nei ano. Ko nga kahu
wuuru ia, e meatia ana kia piri te whatu, kaore
ano i taea e o Niu Tireni tohunga. Ko nga
kahu hiraka, katene hoki, ko nga kapiti mo nga
whare, kaore ano ena i taea te hanga ki konei.
Waihoki ko nga taonga rino, tiira, matai e ahu
ana mai i waho i nga wahi kei reira nga para
oneone e mahia ana hei matai, Ko te tupeka
i haere anake mai i tawahi: ko tona hoa tau-
whainga kei konei ko te torori! Taukuri e te
puahau hei whakataetae ki te tupeka i tuku
mai i te wao!
  (
PITOPITO KORERO.
I te whaikorero a te Hapimana, Tiati o te
Hupirimi Kooti, i korero ia i te ahua o na
ture hou o Niu Tireni mo te whiu i nga tangata
hara. He mahi tawhito tenei, e ki ana ia, te
whiu i nga tangata tutu, a he aha te tukunga iho
ki a ratou. He maha nga tangata e haere ana
ki ro herehere mo etahi wa ka puta mai ki
waho, a ka hoki ano. He whiu tonu te mahi
a te ture, kaore ano aua tangata i pai ake. Me
pewhea te tikanga e pai ake ai? No mua tenei
patai i pataia ai, a kaore ano i kitea he whaka-
hoki. He maha nga tangata e mea ana," Kaua
hei whiua, engari me whakaako." He mea nga-
wari noa te korero i tenei korero, engari ko te
whakatutuki kaore ano i taea. Kei te whiu
tonu a Ingarani mai o mua iho, kei te pera tonu
hoki a Tiamani, a Ruhia me era atu o nga wahi
katoa o te ao, me te mohio tonu iho kaore ano
i puta ake he painga o taua tikanga ki na tangata
e whiua ana. Katahi ano ko Takuta Whinirei,
te Minita mo nga Ture, te tangata tuatahi ki te
hanga tikanga hou mo te whiu i nga tanata tutu.
kia whai painga ai ratou. Katahi ano ka whaka-
matauria taua tikanga ngawari noa nei ki te
whakahua e te ngutu, " Kaua hei whiua engari me
whakaako." Ko Niu Tireni ano kei mua mo
nga tikanga hou.
  
ITE kaute o na tanata o Ingarani i kitea nui utu
i te kotahi me te koata miriona te nuinga ake o
na wahine i na tane. I te 1 o Hanuere ka whaka-
takotoria ki te whare Paremata te kaute o nga tangata.
Ko aua kaute tenei:
Ingarani ... 9, 024.000 10.163 000, 
Weeri ... 525, 000 531, 000
Kotarani ... 1, 276, 000 1, 418, 000
Airani ... 1, 198, 000 1.272, 000
Hui katoa 

TE  PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te ma-
rama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka tukua atu he kaute. Ki te tae atu te
kaute kia hohoro te tuku mai i te moni, na te moni
hoki i puta atu ai te pepa ehara i te mea tupu noa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero : kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa: —
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.

HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei : ko te utu : —
He mea nui, kin noa ... 2/6
He mea nui, kiri wher ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/—
He mea nui kiri pai rawa ...  5/6
H e mea paku, kiri whero ... 1/6
H e mea paku, kiri pai . . . 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
Rawiri & Himene, kiri noa 1/6
Rawiri & Himene, whero ... 2/-
Rawiri & Himene, pai ... 3/-
Rawiri & Himene, pai rawa 4/-
He Himene ... ... -/6
Maku e utu te Pane Kingi hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
Te Rau, Gisborne.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te,
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-,
3/6, 4/-, me te pane kingi, 3d.
Printed and Published by H. W. WILLIAMS, at Te Rau
Printing Works, Berry Street, Gisborne, New Zealand.