|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 58. 01 December 1902 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa,
he kupu Whakamarama.
NAMA 58. GISBORNE. TIHEMA 1902.
'KIA INOI TONU KAUA E NGOIKORE.'
Ruka xviii 1.
HE mea nui rawa te inoi. He maha nga
rarangi i te Paipera mo runga i te inoi.
Ko nga tangata inoi nga tangata pai atu i ro-
to i te Karaipiture. E whakahau ana te Pai-
pera i a tatou kia inoi, e whakangahau ana ho-
ki i a tatou ki te inoi. E whakaatu ana ki a
tatou i nga tauira o nga tangata inoi. A he
maha nga mea utu nui e riro mai i nga tanga-
ta inoi. Te inoi ko te ha o te wairua o te ta-
ngata tika. Te whakatatanga o te wairua tika
kei reira te inoi. Kei roto i te Paipera e wha-
kaaturia ana nga inoi a Aperahama, a Kiriona
a Rawiri, a Horomona, a Paora, a nga Apoto-
ro, me a Ihu. Hei tauira enei mo tatou. I
enei inoi katoa, ehara i te mea he kupu anake,
engari i haere tahi ake te ngakau inoi. Na, i
mohio a Ihu he ngoikore te tangata ki te inoi,
no reira i mea ai Ia, ' kia inoi tonu, kia kaua e
ngoikore.' A ka mea hoki a Paora, ' Taku e
pai ai ko, nga tangata kia inoi i nga wahi ka-
toa, kia rapu nga ringa ina ara, kaua he riri
he tautohetohe.'
Ko te inoi he mea e matea ana e te tangata
hei whakaora mona. Kua mauria mai e Ihu
te ora ki a tatou, engari me korero atu tatou
ki a Ia kia hiahiatia e tatou, ara, me inoi tatou
ki a Ia. Ma te aha tatou e matau ai ki te Atua
mehemea tatou kaore e korero ki a Ia. E ma-
tau ana tatou tetahi ki tetahi, no te mea e ko-
rero ana tatou tetahi ki tetahi. A tera tatou
e matau ki te Atua mehemea e inoi ana tatou
ki a Ia. No reira l kia inoi tonu kia kaua e
ngoikore.'
Na, ko te inoi he tohu no te Karaitiana po-
no. Ki te mea he ora wairua kei roto i te nga-
kau ka pupu ake te inoi. E rite ana ki te pu-
na i roto i te whenua e hu ake ra te wai i raro
i te whenua, waihoki ko te inoi e hu ake ana i
roto i te ngakau ora.
I mua i te whakatahuritanga o Paora, ka-
hore rawa ia i mohio ki te inoi, engari ko te
mea e korerotia mai ana ki a tatou i muri iho
i tona tahuritanga ko nga kupu e ki ra, ' kei te
inoi hoki ia.' Ko nga tangata tino karaitiana
katoa i te ao tae mai ki tenei wa, he tangata
kaha ki te inoi. •
No reira kia inoi tonu, kia kaua e ngoikore.
Ko te inoi tetahi o nga tino mea e whaka-
ngahaungia ana, e Whakahonoretia ana hoki
e te Atua. E ki ana te Paipera katoa i nga
whakahoki mo te inoi. Kahore tatou e mohio
ana ki te nui, ki te kaha o tenei mea o te inoi.
Ina hoki he maha nga mea kahore e riro mai
i a tatou, no te mea kahore tatou e inoi, no te
mea hoki kahore tatou e inoi tika ana.
E ki ana hoki a Hemi, " Kahore e whai ra-
wa no te mea kahore koutou e inoi. E inoi
ana koutou, a kahore e riro mai i a koutou, no
te mea e inoi he ana koutou."
No reira kia inoi tonu, kia kaua e ngoikore.
Ko te tino mea i kore ai e kaha haere te ora
wairua o te tangata no te mea kahore ratou e
inoi.
Ko te hiahia o te Karaiti kia kaha ana hoia,
heoi ko te mea anake e kaha ai ma te inoi.
Mai ano o te wa i a te Karaiti he maha nga
nuinga haeretanga o tona kingitanga, no te
mea i kaha nga inoi a nga Karaitiana o taua
takiwa. Heoi inaianei e kite ana tatou i te nui
o nga mihinare e mahi ana i etahi wahi o te
ao, a e tino kaha ana te haere o te kingitanga
o te Karaiti i runga i iu ratou mahi, note mea
e tino kaha ana ta ratou inoi.
Inaianei ko te inoi te mea e matea ana e te
Iwi Maori, e te pakeha hoki, hei mea e kaha
ai te Hahi Maori.
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
No reira kia inoi tonu, kia kaua e ngoikore.
E ki ana a te Karaiti, 'Inoia, rapua, patukia.'
Heoi me whakarongo tatou ki enei kupu. Tu-
kua te ngakau kia inoi tonu atu ki te Atua,
ehara i te mea i roto i te whare karakia anake
engari i roto ano hoki i o koutou whare ake, i
te taima e mahi ana koutou, e haere ana ranei.
Heoi inoia i runga i te ngakau hihiko, i te
ngakau uaua, i te ngakau whakapono, i te nga-
kau whakaiti, i te ngakau ngohengohe.
Kia inoi tonu kia kaua e ngoikore.
S?
NIU TIRENI KI INGARANGI
I TE AROARO O TE KINGI.
NO te Rahoroi ia ka karaunatia, i te Turei
i tetahi wiki ake ka tae matou ki tona
whare ki Buckingham Palace, he mea powhi-
ri mai ano kia haere atu e whakawhiwhia ana
hoki matou ki te metara, ara ki te metara Ki-
ngi. Tae katoa nga hoia o nga koroni ki rei-
ra. Tae atu ana ka haere, ka tu i te wahi i
whakaaturia mai hei tunga, i reira ano nga
kai-whakaatu. Ka tu ka whakararangi, ka
rite katoa ta matou tu, ka puta mai ia e mau
katoa mai a a ona tohu. Pata mai ana ka
hapainga e te peene te waiata moua, he wha-
kanui he inoi hoki kia tohungia ia e te Kingi
i runga ake i a ia. Ka whakanui hoki maua
i ta te hoia tu whakanui. I reira te Kuini me
a raua tamariki, te Piriniha me tana wahine
me a raua aua tamariki. I te ahua mate o te
Kingi ka riro na te Piriniha o Weiri i tuwha
nga metara ki a matou. Ko te Kingi noho ai
i runga tuuru. Ko matou ko Niu Tireni te
ope tuarua ki te haere atu, whakararangi ai te
haere. Ka haere atu ka tae atu ki te aroaro o
te Kingi, ka tu ka whakanui, ka rere atu te ri-
nga ki te metara, ka huri mai ki te Kingi ano
ka whakapai ka huri ka haere. Ko to matou
kitenga tutata tonu ki te Kingi ki te Kuini ho-
ki, inahoki ra e toru putu tonu to matou ma-
tara mai i a raua. Ka kino te haere a te Ma-
ori ki te tu i te aroaro o te Kingi. Whiwhi
katoa matou i te tohu a te Kingi. Ka mutu
tena mahi, ka tu mai hoki ia ki te whai-korero
ki a matou, kua kite i a ia kua whai tenei kia
rongo i te reo kingi. He mihi tonu ana kupu
ki a matou katoa. Ka ki ia katahi ano ia ka
tino mohio ki te nui o tona mana, na runga i
te nui o ia tu iwi o ia tu iwi i haere mai kia ki-
te i tona karaunatanga. Ka puta ana kupu
mo te awhinatanga a nga koroni i te whenua
matua i te wa o te pakanga. Katahi ka poro-
poroaki ki a matou. Haere hoki atu ki o kou-
tou na whenua. Ma te Atua koutou e tiaki
i a koutou ka hoki atu nei. Ka mutu ana ku-
pu, ka pureitia ano e te peene te waiata wha-
kanui i te Kingi, ka karawhiua e te hoia te hi-
pihipi-huree, a pakake ana. Ka mutu hoki ka
hoki matou ki to matou puni.
TE KAINGA O TE KINGI.
Ko tenei tetahi o nga mea whakamiharo i
kite matou, he whare kingi no nga kingi o mua
a tae mai kia Kuini Wikitoria, a ko tenei ho-
ki tetahi o nga tino whare e nohoia ana e to
tatou Kingi. He mea tono mai na te Kingi
kia haere atu nga hoia o Niu Tireni me Ahi-
tereiria kia kite i taua wharo, he mea tino nui
te rironga ma te Kingi e tono mai. I to ma-
tou taenga atu ki reira ka whakamanuhiritia
e te 2nd. Life Guards, ka takoto te hakari a
te pakeha, nui atu. I reira nga tu ahua kai
katoa, ko te nuinga ko te kai whakahurori nei
i te tangata, ko Mere-pia ma. Kaore i roa e
kai ana ka tataki te waha o te pakeha, ka mu-
tu tena ka hoki kia kite i te whare i Winiha
Kahira (Windsor Castle). I te keeti o te tai-
apa o taua whare, ko te hunaonga a te Kingi,
i moe i tana tamahine, ko te Tiuka o Akaira.
Nga keeti o te taiapa o taua whare e tiakina
ana e te hoia i te ao i te po. Ko te wahi tua-
tahi haria ai matou
taka. I reira ka kite matou i te nui o taua ka-
hira. Ka mutu atu tena ka uru atu ki te ru-
ma putunga patu. Kei reira nga tu ahua pu
hoari, peneti, me etahi atu. Ko etahi no ne-
hera ra ano, a ko etahi ko nga patu o tenei wa,
rarama tonu a roto i tenei ruma i te koura, ko
etahi hoki o aua patu he mea whakapiri ki te
koura! Ka mutu tena ka uru atu he ruma ke
kaati hei roto kanapa tonu. I kite katoa ma-
tou i nga ruma nunui, he ruarua nei nga ruma
kaore matou i kite. Ko te hoia pakeha kei te
hurori haere i te mahi a te haumpeina. Te
taenga ki te ruma nui rawa, ki te ruma e ma-
naaki ai te Kingi i ana manuhiri kingi, ranga-
tira, ka rereke te mahi a te hoia, ka haere atu
ka nohoia te torona o te Kingi i roto o taua
ruma, hei aha nga kai-tiaki e riri atu nei, ka-
ore te hoia e aro ake. Tau atu hoki matou
nga Maori ki runga noho ai, ka kino te haere.
Ka haere atu te hoia ka noho i runga tuuru
whakapaipai o nga mea rarahi, whakawhirina-
ki rawa te noho, penei tonu te ahua nona tonu
ake he pera ranei kei tona kainga. Te ruma
whakamutunga i kite matou ko te whare kara-
kia, kei reira ka kino tetahi o a matou pakeha
ka ruaki i te kawenga a waho, ka he te haere
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
a te ruaki, kei roto hoki te pia raua ko te ha-
mupeina e totohe ana mo to raua kainga. Ko
te Tiuka o Akaira tonu ki te whakaatuatu ki
a matou. He miriona te pakeha e noho ana
ki Ranana kaore ano kia kite i tenei whare,
hei te hoia he mahi ngawari noa te kite i te
whare kingi, kaati he mea whakamiharo te ki-
I tenga i te whare nei, e kore e wareware i te
ngakau. Hei nga ruma rarama tonu, penei
ana te whakaaro kaore pea e hiahiatia te ra-
ma i te po, rarama a runga, rarama a raro.
I TE AROARO O NGA MEA RARAHI.
I tetahi ra ka tonoa mai matou nga Maori
kia haere atu ki tetahi huihuinga me a matou
haka. Te tikanga o te hui, he whakarawe mo-
ni mo tetahi hohipera. He hui rangatira he
rangatira anake nga mea i tae ki reira, a he ra-
ngatira hoki te wahine nana te hui i karanga.
I Whakaarongia ana he mea tika tenei, ara he
I take tika hei whakahaerenga i ta taua rakau i
I te haka. To matou taenga ki reira katahi ka
I tino kite i nga mea rangatira o te iwi nei o te
I pakeha. 1 te haere i nga tiriti o Ranana he
I rangatira katoa te ahua o te tangata, he potae
I roroa katoa, te wahine ko taua tu ano, engari
I kia tu nga huihuinga, ka kite, ara ke a mea ma
I anei ke tenei i te parangeeki nei. Tika tonu
I matou ki te whare hei kakahutanga i o ma-
tou kahu maori, e takatu ana mo te haka, ta
I rawa te kanohi ki te moko. Kaore hoki i ta-
kitaro ka puta maua ki waho, ka tika ki te wa-
I hi hei hakanga, ka matakitaki te pakeha ki te
I Maori. Ka haere ta matou haka ka tu ki mua
o te Pirinihehe Kirihitiana, he iramutu ki a
Kuini Arehanara. I reira a te Hetana, me
Kanara Poata. Ka tukua te haere a te haka,
e auahi ana, ka kino te haere, ki te mahia ki
waenganui o te matotorutanga o te pakeha o
Ranana hoki. E rua rawa o matou tunga ki
te haka. Kaore he kupu ke atu, i whakami-
hi te pakeha. Ko te hakanga tuarua ki te
tamahine a te Kingi ki a Wikitoria. Tae ra-
wa taua wahine nei kua mutu ke te haka, kua
mau o matou kakahu hoia, ka tono kia haka
ane matou ki a ia—i tangi haka. Ka mutu
nga ngahau ka haere etahi o matou tokowha
ki te whariru ki enei wahine rangatira,'kaati
whawha rawa tenei ki te ringaringa pirinihehe
ko aua ringaringa tonu nei. Ka wehe te pakeha
ki te Maori. 1 te maunga o nga kakahu hoia
ka pohehe te pakeha ehara i nga tangata i ta-
ia ra ki te moko, i whakana mai ra ki a ratou.
1C kiia a a tekau hereni te utu ka tukuna mai
to tangata ki te kaari, ma te utu ke ano ku ki-
te i te haka. 1 taiawhiotia matou e te tini o
te pakeha rangatira, e nga mea rarahi.
HE TITIRO WHAKAMURI.
HE tikanga na TE PIPIWHARAUROA te ti-
tiro whakamuri i te marama o Tihe-
ma, te titiro whakamuri ki te paengaroa o te
tau e whakamatemate nei, ki ona mate ki ona
pai, he mea pai ano hoki ma te tangata te ti-
tiro whakamuri ki te paengaroa o ana mahi,
ka ui ki tona ngakau kua maumauria ranei e
ia tenei tau kua ahatia ranei.
Ko te mea nui tuatahi o tenei tau ko te tiri-
ti i waenganui o Ingarangi me Tiapani, i wha-
kakotahi ai te mana nui atu i te ao ki tetahi
mana iti rawa, otira kua kitea inaianei te tika
o tenei tiriti, hei pupuri i te whakaaro o nga
iwi e whakatete ana ki Haiana. Kua ora te
pakau o Ingarangi ki te Rawhiti. Muri mai
i tenei ka pakaru a Matiniki i mate ai te 40,
ooo tangata i te mate kino, kaore he mate hei
rite mo tenei. E pouri ana o tatou ngakau
ka puta mai te rongo pai kua houhia te rongo
i waenganui o te Ingarihi raua ko te Poa; kua
mutu te pakanga — hari ana nga wahi katoa i
raro i te maru o Kingi Eruera VII. He aitua
ano o tatou nei o te Iwi Maori ko te matenga
o etahi tangata i te miere i Waikato. No te
pakeha ko Hehiri Rooti, kai-hanga emepaea,
no tatou no te pakeha hoki a Pihopa Kaui.
Ka tata tonu ki te 26 o nga ra o Hune ki te
ra i whakaritea ai hei whakawahinga i to ta-
tou kingi ka puta mai te rongo kua tata te pa-
remo inoi ana te iwi katoa, whakamana ana
taua inoi i whakaorangia te Kingi, whakawhe-
tai ana o tatou ngakau. He aitua nui ano to
Ahitereiria i mate ai te mano o te tangata ki
te kopu o te whenua i te pakarutanga o te po-
ka waro.
No te 9 o nga ra o Akuhata ka tae mai te
rongo kua whakawahia to tatou kingi, i hari
ai nga pakau katoa o te emepaea. 1 tae nga
mana katoa ki te whakanui i taua ra i tae ho-
ki nga. tu iwi katoa o te emepaea, i tae ano
nga taitama o te Maori ki te kawe i to taua
ingoa ki te marae o nga iwi katoa. Kia ora a
Kingi Eruera! Ka tata tonu te mutu te tau
ka oho o tatou ngakau i te hakiritanga ki te
reo tangi i ahu mai i te moana, i aumiri mai i
te Rerenga-wairua, he reo tangi no te wahine
no te tamariki e putere ana i te moana. Te-
ra ake te roanga o nga korero he wahi ke.
He hui nunui ano a taua a te Maori, tuata-
hi to te Kotahitanga o Te Aute, tuarua te hui
ki Rata, tuatoru te hui nui ki Wai-o-Ma-
tatini. No tenei hui i horo ai te pa o te Tiri-
ti o Waitangi, te Kotahitanga, i whakaturia
nei ki runga i nga rangatiratanga o te Iwi Ma-
ori. Heoi ano nga mea nunui i oti mo te
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
Iwi Maori ko te Ture Poari mo nga Whenua
Kamupene o te Tai-rawhiti, me te Ture Arai
i nga Whakawa Tinihanga.
Heoi ano te take i titiro whakamuri ai e te
iwi ko enei kupu ruarua, ka taui tenei te kaki
kaati titiro whakamua engari matua titiro wha-
karunga. Kia mahara ki ta koutou manu.
Kia ora tatou katoa! Meri Kirihimite, Hape
Nu Ia.
HE REO AUU I AUE MAI I TE MOANA.
ITE tata tonu o te pakarutanga o te Elin-
gamite ki te ra i rere ai TE PIPIWHARAU-
ROA i tera mai ama kaore i mene nga korero o
taua aitua—he tino aitua pouri e kore e taea
te panui nga korero katoa. I te pakarutanga
o te Tararua ki Waipapa 130 nga tangata i
mate, i to te Wairarapa ki Piki Paria 135 i
mate, otira ahakoa kaore i tino nui rawa nga
tangata i mate i te pakarutanga o te Elinga-
mite, he nui ke atu te aroha he nui te mamae
i pa ki a ratou—hotu ana te manawa i roto.
I RUNGA I TE MOKIHI.
I whakaaturia e matou kotahi te poti me te
mokihi kei te ngaro tonu, ka rere atu ta tatou
manu ka tae mai te rongo kua kitea te moki-
hi na te Penekuini i kite, he manuao. Nui atu
te aroha o nga korero, ahakoa he ngakau tare
i tangi tonu. He maha nga tima i haere ki te
rapu no te wha rawa o nga ra ka kitea. Te
kitenga a te kai-titiro i runga i te maihe ka
karanga, " mokihi, ahoy!" umere ana te he-
ramana. Te tatanga atu ka hapainga te ume-
re e te heramana, otira ko te whakahoki mai
a nga tangata o te mokihi ngoikore ana, kota-
hi te mea i tu whakauaua, ko te nuinga e ta-
papa ana e tuohu ana e koromeke ana, ko eta-
hi kua tata tonu te hemo. O nga tangata 16
tokowaru ano i te era. He mea hutihuti ka
eke ki runga ki te manuao. E wha nga ra i
maanu haere ai ratou i te moana kaore he wai
kaore he kai, heoi ano e rua nga aporo he mea
kite e tere ana i te moana. He paku noa te
mokihi mo nga tangata 16 tomo haere tonu ai
i roto i te wai. I maku ratou, i puhia e te
hau, i uaina, i ngaua e te ra, ko etahi he rua-
rua noa nga kakahu i te whawhai. E rua ano
nga hoe, ko tetahi he whati, kotahi ano te ro-
raka. He mea hono tetahi o nga hoe, he tau-
ra tetahi o nga roraka. I whakatata ano ra-
tou ki nga motu otira i te kino o nga hoe ka
kahakina ratou e te au ki tawhiti. I te kite-
nga nei a te manuao e 63 macro to ratou ma-
mao ki Manawatuawhi te wahi
tima. No te Ratapu i pakaru ai te tima no te
Mane ka kainga tetahi o nga aporo i wehewe-
hea ma nga tangata 16, i te Wenerei ko te
aporo whakamutunga, heoi ka noho noa iho ka
tatari ki te wa hei hemonga. I ki tetahi o nga
mea i ora mai nui atu te paku aporo i a ia i
nga moni koura katoa i te ao.
No te Mane ka hemo te mea tuatahi, i mu-
ri mai ka matemate tonu. I whakaaro ano ra-
tou ki te tohu i nga tinana otira kaore i taea,
heoi rukea ana ki te moana kia mama ai te mo-
kihi. Ki te oho ake i te ata e takoto ana tena
na, tokorua ranei kua hemo. Ko etahi i pora-
ngi i te inumanga i te wai tai, ka rere ki te
moana. E ki ana te mea tino ora ko tana ma-
hi nui he tohe ki ona hoa kei inu i te wai tai
he tiaki tonu hoki-kei inu, koia tonu ki te wha-
kaara ake i nga mahunga o etahi e tupou ana
ki te wai. He inoi tonu ta ratou mahi, i te
korenga o tetahi tima e haere mai ki te wha-
kaora i a ratou ka taunu etahi ka mea, " Kei
hea to Atua e inoi nei koe ki te whakaora i a
koe ?" He hanga aroha nga korero o to ratou
mea wahine, ko tetahi o nga tuari, ko Miss ,
McQuirk, koia anake te wahine i runga i te
mokihi. I te pakarutanga o te tima ko tana
mahi he tuwha tatua ki nga pahihi he whaka-
kaha i a ratou, kia manawanui kaua e wehi,
kaore i waiho e ia he tatua mona ake. Wehi
ana te tangata i te kitenga atu he wahine te-
tahi i runga i te mokihi, i whakatata atu ano
he poti, ka karanga atu taua wahine kia uta-
ina ia ki runga i te poti otira na te aha ranei
kaore i taea ; tokotoru nga tangata i rere ki te
moana ka kau ki te poti. Nui atu te mana-
wanui o taua wahine. I noho ia ki runga i te
keeke tahanga, otira i te apiapi rawa ka whiua
ki te wai, ka rite ia ki nga tane ka noho tonu
i roto i te wai. No te ahiahi o te Wenerei ka
hemo ia, no te ahiahi awatea o te Taite ka ki-
tea te mokihi e te manuao. E ki ana a Niira
to ratou mea ora i te Wenerei ka ngaro nga
whakaaro o taua wahine koia tonu ki te pupu-
ri a i mate tonu ki roto i ona ringaringa, ka
tukua hoki e ratou ki te moana. E ki ana aua
morehu i te huri o ratou whakaaro i te mate
ka kite ratou i te whenua e tata tonu ana, he
maara e tupu ana te tarutaru matomato ana
ka whai atu ratou kia tata atu aue, ka nuku
atu ia.
HE KARERE WAI NO TE MOANA.
Kua whakaaturia na te poti i u ki Houhora
i kawe mai te korero ki te tuawhenua kua pa-
karu a te Elingamite. Tenei ake te roanga o
nga korero e kitea ai te ringa o te Atua i roto
i te mate e arahi ana i te tangata ki te ora. I
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
te pakarutanga ra o te tima ka tukuna nga po-
ti e wha me nga mokihi e rua, ka toe kotahi
te poti kaore i taea te to, mahi noa te pakeha
kore rawa i taea heoi ka waiho. I te mea ka
heke haere te tima ka maanu te poti, nana noa
tana maanu ka eke hoki nga morehu i runga i
te tima, e kiia ana kaore etahi poti i tino ki ka
haere. Ka maanu ra te poti ka haere, kaore i
oma, engari i haere ki te kohikohi i nga tanga-
ta e tere ana i te wai, hui katoa nga tangata i
eke ki tenei poti e 52, kotahi te tupapaku he
wahine, he mea tango ake i te wai a i nehua
ki Houhora. I kitea te mete tuatahi i te wai,
nana te poti i mau mai ki Houhora. Pau
rawa nga tangata i ro wai ki runga i te poti ka
rere ki te rapu unga, whakaaro ana te mete
kia rere mai ki Niu Tireni. I tata ki te 140
maero te rerenga a u ana ki tetahi wahi kei
raro atu o Houhora. Te unga ki uta tuturi
katoa te tane te wahine me te tamariki ki te
akau ka whakawhetai ki te Atua mo te wha-
kaoranga i a ratou na te mete tuarua ratou i
inoi. Te kainga tuatahi i tae ai ratou he kai-
nga Maori. Ko nga wahine me nga tamariki
i haria e nga Maori i te tuatahi ki te kainga i
runga i o ratou hoiho, ka tae nga wahine me
nga tamariki ka tikina mai nga taane. Nui
atu te whakamihi o nga pakeha mo te mana-
aki a nga Maori i a ratou. I whai-korero to
ratou rangatira ki enei morehu, i whakaatu i
to ratou aroha, he iwi kotahi te Maori me te
pakeha i raro i te mana kotahi. I haere mai
nga pakeha ki Houhora noho ai, i reira ka ha-
ria mai e te tima ki Akarana. He korero wha-
kamiharo atu nga korero o tenei poti. Me te
mea nei na te ringa o te Atua i to ki te moana
hei whakaora i nga morehu i runga i te tima,
i era hoki e putere ra i te moana. Ku tenei
poti i nui atu nga tangata i rung, na tenei po-
ti i kawe mai te korero ki te tuawhenua, i ha-
ere etahi pakeha i runga poti ki te moana nui
ki te aukati i te Zealandia, na reira nei i wha-
kaora nga tangata i runga i nga motu nei mei
kore kua haere tonu kua matemate etahi. Ko
Pita Mclntosh te kapene o te poti, tata tonu
kua honea te tima. I mauria mai e ratou te
tupapaku he aroha ki nga whanaunga. Ko te
mutunga, i te unga o nga tangata ki uta ko ta
ratou mahi tuatahi he tuturi ka whakawhetai
ki te Atua nana nei ratou i whakaora.
TE TUTUKITANGA KI TE TOKA.
Ki te ki a nga pahihi kaore rawa he kupu
whakahe i a Kapene nui atu tona
e kore hoki e taea e ia te kape tenei aitua.
Ko te tima e ata haere noa ana, na te tangata
kai-titiro te karanga tuatahi. " He ngaru wha-
ti!" I hohoro tanu te karanga a te kapene
kia whakahokia te tima otira kaore i hohoro
te hurihanga i te mihini, rokohanga kua u, ka
matakitaki nga tangata e tu ana he toka, tike-
tike noa ake i nga maihe o te tima. I roa ra-
wa te tukunga i nga poti i tata pea ki te ha-
whe haora. E aue ana te wahine, e inoi ana
engari ko te nuinga o te pahihi i marie tonu.
Ka roa ka whakapae te tima, na reira i tahuri
ai tetahi o nga poti i waenganui i te tima me
te toka. Ka kitea i konei te toa o te kapene,
kua tau ra nga poti ka tu tonu ia i runga i te
piriti na te tai tonu i panga ki te moana. I
eke ia ki runga ki tetahi mea o te tima e ma-
anu ana i te wai ka whakatangi i tana whio
kia haere mai nga poti ki te kohikohi i nga ta-
ngata e putere ana i te moana, me te mea nei
kei te tu kapene tonu ia. E ki ana tetahi ta-
ngatata aroha ana taua kapene ki te tu i te ka-
re o te wai me tana whio ki tana waha. I ki-
tea ia e tetahi o nga poti ka whakaorangia.
Hei te uiuinga ra e tino marama ai te he te
aha ranei o te kapene otira i kitea tona toa.
HE TANGATA TOA.
E ki ana a Niira tetahi o nga tangata i ru-
nga i te mokihi i wehe ia i tana wahine me ta-
na tamaiti. I rongo ia ki te kapene e karanga
ana, ko nga wahine me nga tamariki e eke ki
runga i nga poti, whakaae ana ia, hohoro tonu
. tona uia i tana tamaiti me tana wahine. Ka
eke ra ka tohe mai te wahine kia eke atu hoki
ia, ka tangi mai tana tamaiti kia haere atu ia,
ka karanga mai, ' Papa, eke mai, otira i te
mea kua whakatapua te poti mo nga wahine
kore rawa i taea e ia. I ki mai ano etahi o
nga taane kia eke ia otira kore rawa i taea e
ia. 1 waimarie ia ki te eke ki runga i te mo-
kihi i waimarie hoki ia ki te ora, nana hoki na
tona kaha i ora ai etahi o ratou. I tana unga
ki uta ka whakawhetai ia ki te Atua mo te
whakakahanga i a ia kei whakatutua i tona ta-
netanga.
Anei ano tetahi korero pai, korero aroha.
I te tahuritanga o tetahi o ngu poti ka tere nga
tangata i te wai, tera tetahi tangata me tana
wahine me ta raua tamaiti, he wahine : ko te
wahine ki tetahi ringa ko te tamaiti ki tetahi
ringa, ka whawhai taua tangata ki te mate kia
ora ai ana kaingakau, ko
ri ana kua ngenge haere te tane kua mate ha-
ere hoki te wahine, katahi te wahine ka tohe
kia tukua ia kia totohu kia anga te tane ki te
whakaora i ta raua tamaiti, otira koro rawa te
tane i whakaae. Ka tata tonu te ngenge ka
tae mai te poti ki te whakaora i a ratou.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
INGARANGI KI KOTARANI.
ITE 30 o nga ra o Hurae, ka haere matou
nga hoia o nga koroni ki te whenua o te
Kootimana ki Kotarana. He mea tono mai
ano na ratou kia haere atu hei manuhiri ma
ratou kia kite hoki i to ratou whenua, ki te ma-
takitaki hoki i nga mea whakamiharo o tera
whenua. I te ahiahi ka rere to matou tereina,
e waru rau maero pea i Ranana ki Erinipara,
te tino taone o Kotarana. Ta matou haere he
rere whakararo, huhu ana te rere a te tereina.
Te rite o te tere o nga tereina o Ingarangi ki
o tatou nei, he penei e ahuatanga me te pai-
hikara ki te kaata. He nui atu te ngahau i
runga tereina, he haka he waiata, he moe nga
mahi. Kaore matou i kite i te whenua i te-
haere po. I te ata po ka tae matou ki Erini-
para, kaore i tuku, maro tonu matou ki Kara-
hiko te taone tino nui o Kotarana. I a matou
e rere ana i te tereina ka matakitaki ki te ahua
o tenei whenua, he whenua atahua, inahoki ra
e tipu ana te witi rae era atu tini mea. Hei
reira ka kite matou i te wahine e mahi-ana,
hua atu hoki ra au ko taua anake ko te Maori
o nga iwi mohio o te ao e whakamahi ana i a
taua wahine. Penei ano te tu mahi a te wa-
hine me nga mahi e mahi nei te wahine Mao-
ri, e hauhake taewa ana, e whiu kaata ana, e
parau ana i nga maara.
KARAHIKO.
Te taenga atu ki Karahiko, ka tuku, ka ha-
ere ki te puni e noho ai matou, ka matakitaki
ki tena taone whakaharahara, e hanga ana ki
konei etahi o taua tima whawhai, me nga lima
nunui o te Ingarihi e tere nei i te moa: a, e ro-
ngo nui ana tenei taone mo te nui o nga tima,
kaipuke e hanga ana ki reira. Te ahua o te •
taone kiki tonu i te pawa ahi he nui no nga
whare mahi, te tu o te tangata he tangata ma-
hi katoa. Ko tenei te taone tuatahi i kite ai i
te matotorutanga o tenei iwi, ka kite i te ahua
o tenei iwi o te Kotimana, ahua rite tonu nei
ki te Maori e haere kore hu ana nga wahine; e
whakawaha ana i nga tamariki ki te tuara,
whakaheke iho hoki te hooro ki runga ake.
He nui nga wahi i haerea ai kia kite, i tae ma-
tou kia kite i tetahi roto rongo nui i reira i a
Roto Romana (Loch Lomond), he roto wha-
kapaipai atu. Ka kite i nga kareti nunui, ka
tae ki te wahi i tu ai tetahi whakakite-
kite nui ki reira, me te nui noa iho o te whare
nunui, ka tae hoki ki tetahi wahi takaro, i rei-
ra ka whakakitekite matou i a matou mahi ki
nga tangata o tena taone. Kiki tonu taua wa-
hi i te tangata, kaore he wahi matatea, ko te
wahi anake i whakaritea mo matou. Ka ti"
mata hoki matou ki te whakakitekite i a ma"
tou mahi, haere ana a ka tae mai kia matou
ki nga Maori: ka whakaarahia te haka, paka-
ke ana te haere. Ko tenei te hakanga pai a
matou, e 40,006 nga tangata i matakitaki, ha-
ruru ana te umere a te Kotimana, katahi ka
tuaruatia ano, ko taua rite ano. E hoa ma,
tena e kite ana koutou i taua ope Maori i ha-
ere nei, tera koutou e miharo, tera ano hoki e
raruraru i a matou te hanga moko nei, nana
nei taua tangotango. He tu pakeha rawa atu
etahi, ko te nuinga kaore ano i mahi i taua
mahi a te haka, engari na te mohiotanga he
mahi na te iwi koia tenei ka hapai hei mahi;
ka penei te whakaaro i te kitenga i tenei iwi,
he iwi pai he iwi aroha. I taua whenua hei
taua iwi, katahi ano matou ka whakamanuhi-
ritia. Kaore e taea te korero te manaaki a te
Kotimana i a matou.
ERINIPARA.
I te ahiahi o tetahi ra ka haere, mai matou
i reira ki Erinipara. He whakapaipai atu te
ahua o tenei taone i te mea i mahue atu ra.
I tetahi rangi ka haere ki te karakia, ka-mutu
ka hoki mai, ka ki e matou i tetahi kaumatua
pakeha, ko Te Rata tona ingoa, i noho ki He-
retaunga. Tetahi kaumatua pai atu, tona ki-
tenga i a matou ka haere mai ki te ringaringa
tuku rawa te ihu. Na te nui o tona aroha i
te kitenga i te Maori i pera ai ia, mohio atu ki te
reo Maori, i haere ano etahi o matou ki tona
kainga I te ahiahi o tena ra ka haere matou kia
kite i te piriti teitei atu i te ao nei. He tika ano,
e kiia ana ki te peitatia taua piriti i tetahi pito,
tae rawa ake ki te pito whakamutunga, ka ki-
no te pei o-tetahi pito, ka hoki ano ki te peita.
He pena tonu te mahi. I tetahi rangi rawa,
ka haere matou kia kite i nga wahi whakami-
haro o tenei taone, ka kite hoki i te manaaki a
tera iwi i a mau u. Te wahi tuatahi, i haere
ai matou kia kite ko te Kahira o Erinipara.
Tetahi Kahira nui whakapaipai, he mea hanga
ki runga i tetahi toka, whakamataku aua te
ahua o tena whare. Kei waenganui tonu o te
taone e tu aua, kaha atu te tu, me te ahua o
taua kahira. Kaore e taea atu e te hoa riri i
nga wa o te whawhai. Kaore kau he huarahi
atu, me haere atu ma runga piriti ka tae atu
ai, he mea hanga ano he mea e tae atu ai.
Hei te wa o te whawhai ka tangohia taua pi-
riti, kaore te hoa riri e tae atu. I reira matou
ka kite i tetahi mea whakamiharo, he karaka,
ki te tae te taima ki te tekau ma rua ka tangi
tetahi purepo, ko te karaka tonu ki te pupuhi,
he mea hanga ano kia pera. Ka mutu tena
|
|
7 7 |
▲back to top |
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
Kimiroa
Aparoa
Kahutuanui
Matapirau
Rongokako
Tamatea
Kahungunu.
1 Rongomaipapa
2 Tupouriao
3 Kahukuranui
4 Mahinaarangi.
Me tiki atu i to Tura kawai. Na Tura ko
Iraturoto, na Iraturoto ko Ueroa, na Ueroa ko
Tahitotarere, na Tahitotarere ko Rakaunui,
na Rakaunui ko ;—
Tuawhiorangi
Ruatapunui
Te Aomatarahi
Ruatapumaikuku
Ruatapu wahine
Tahitokuru
kuroa i a Uetakataka, ka puta ki waho ko Ta-
manuhiri me Hinepare. Ko Papauma tetahi
o nga wahine a Rakaihikuroa. Me tuku atu
a Papauma ki a Ngatikahungunu, e noho na
ki te Aitanga-a-Papauma. Ko Tamanuhiri
me tuku mai ki Ngaitahu nei, ko te tuahine
ko Hinepare kei kona tetahi wahi, kei Ngati-
apa tetahi wahi me Rangitaane me Ngatika-
hungunu hoki.
Ko te take i tuhituhi atu ai ahau kia mara-
ma ai nga tangata o tena motu me tenei motu
mo nga whakatipuranga e tuku mai nei, kei
pohehe i a ratou a muri ake nei. Ko tetehi
kupu aku ko te matua mai o Porourangi me
nga uri o Porourangi kia ata whakatikaia.
Ko te taahu o Porourangi kei te haere mai i a
Te Kahuitipua.
Te Kahuitipua
Toi
Rauru
Ritenga
Apa
Rongomai
Tahatiti
Ruatapu
Motoro
Rakeiora
Tamakiterangi
Poupa
Te Rangiwhakamaru
Hounuku
Hourangi
Houatea
Uenuku
Paikea
Whatiua
Porourangi
Koia tenei te putake mai o Porourangi i ha-
ere mai ai i a Rangi e tu nei i a Papa e tako-
to nei. . Heoi ano aku kupu whakamarama
atu ki a koe.
Na to hoa aroha,
HEREWINI IRA.
Moeraki, 27/9/02.
HE PANUI KAWANGA WHARE NUI
E TU ANA KI TE RAHUI, WAAHI O WAIAPU.
HE pohiri atu tena ki nga iwi, ki nga hapu,
ki nga reo ki nga huihuinga tangata, e
noho ana ki a waahi, ki a waahi, o Aote-
aroa me te Waipounamu tena koutou katoa e nga
hoa aroha. Haere mai, haere mat, haere mai ki
te kawanga o to tatau tipuna o Rongomai-aniwa-
niwa ka tu a te 19 o nga ra o Pepuere 1903 e heke
iho nei. Na haere mai, haere mai, kia tae a tira a
mai koutou ki taku aroaro a taua ra
mai nga kainga wae o to koutou tipuna o
kura e takoto na ki a waahi, ki a waahi. Mauria
mai hoki tona tatua, he kao nei te kai o roto i reka
ai ki te kaki o Toi a whitikia ana a tawaahi e ia.
kaati ko te kai o roto o tuaa tatua inaianei he
hiriwa, he koura, he nooti. Tena ra e hika ma e
aku tamariki e aku mokopuna kia rarawe mai te
man mai, kia hihiko mai te whakaaro, kia reka ai
hoki ki toku kaki, kia whitikia ai hoki nga mahi o
te whakapono, hei whakamama ano hoki i te mate
e peehi nei i runga i nga pokohiwi o to koutou
tipuna o Rongomai-aniwaniwa. Kaati, haere mai,
haere mai, i runga i te ngakau aroha, i te ngakau
tatu he mea paihere na te rangimarie. K ki ana
te kupu he mea mate te whakapono kite kahore
he mahi, kaati ma nga. mahi te whakapono ka tu
ai. Haere mai. haere mai maku koutou e manaaki
e tieki a tana ra, a tae noa ki te mutunga o te hui
Heoi ano
Na NEHO KOPUKA
RAUHUIA TAWHIWHI
Ngatiporou katoa.
MEMA MAORI.
HEI te 22 o tenei marama ka tu te pooti
mo nga mema Maori.
Tai-Rawhiti.
Wi Pere, Turanga ; Pirimi Mataiawha, Ro-
torua ; Mohi te Atahikoia, Heretaunga.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Tai-Tokerau.
Hone Heke, Hamiora Mangakahia, Hape-
ta Henare, Eru Ihaka, Kipa Whatanui.
Tai-Hauauru.
Henare Kaihau, Waikato ; Eruera te Kahu,
Turakina; Ngarangikatitia, Patea; Weraroa
Kingi, Whanganui; Hone Teehi, Raetihi:
Heuheu Tukino, Taupo.
Waipounamu.
Tame Parata, Waikouaiti; Taare Tikao'
Rapaki.
TE PAKARUTANGA A TE ELINGAMITE.
I RUNGA I TE MOTU.
I te nui o te kohu kaore i kitea wawetia he
unga- mo nga poti, ko Kapene Rire te tangata
i mohio nona te poti i u wawe ki uta, no muri
mai ko etahi o nga poti e rua me te mokihi.
Na te kaha tangata tonu i u ai te mokihi he
mea patuki tonu atu ki uta. Te unga atu ki uta
ka takoto noa iho i runga i te toka i te mate i
te ngenge, kaore nga poti i taea te to ki uta.
I hoki ano te poti o Kapene Rire ki te whaka-
ora i tetahi tangata i runga toka i tata te mau-
ria e te tai, ka tata atu te poti ka kau mai ki
te poti ara he mea to mai ki te taura. I te
mea kua tino ngenge nga tangata hoe ka hoki
engari kaore i u ki te motu tuatahi i te kino o
te moana, heoi u ana he motu ke. E kiia ana
heke ana te toto i nga ringa o etahi i te kaha
ki te hoe. I hangaia nga heera o nga poti hei
whare mo nga wahine me nga tamariki. Ka-
ore i nui te kai, heoi ano kai ana i te papaka.
Hei nga po ka pipiri tonu te moe kia mahana
ai, ko te marakerake o te motu ka puhia e te
hau. Ko Takuta Goldie tetahi tangata tino
toa, nana anake tetahi o nga mokihi i tuku ki
te moana. Ko tenei te tangata he moko-pa-
rae tana kai i mau ai tona wairua. I puta
ano te whakaaro kia haere tetahi o nga mete
ki te kawe korero ki te tuawhenua, otira i pa-
karu nga poti, heoi ka tatari noa iho ki te pu-
tanga mai o tetahi kai-whakaora. I te Turei
ka kitea atu te pawa o te Zealandia, ka tahu-
na he ahi pongere tonu, kua tae ra hoki te ko-
rero ki te kapene o taua tima i te poti te auka-
ti kua pakaru tana hoa a te Elingamite ki Ma-
nawa-taawhi. Te kitenga atu kua huri mai
te tima ka timata te umere me te himene. E
86 nga tangata i whakaorangia e te Zealandia.
I hoki mai taua tima ki Akarana ki te whaka-
hoki mai i aua puhihi. Te taenga mai ki A-
karana nui atu te tangata ki te waapu e tata-
ri ana, nga whanaunga, kaore hoki i mohiotia
ko wai ranei i ora. Te kitenga atu a tena i
tona whanaunga ka hari kakaranga, " Ara ke
a ia!"^ Ka karanga atu tetahi, " Kei kona a
mea?" hei te whakahokinga mai, "Kaore"
ka timata te aue. I te mohiotanga o etahi wa-
hine kaore o raua whanaunga i runga i te ti-
ma ka pupuri ki te taha o te whare i te waapu
ka timata te tangi aurere.
ETAHI ATU KORERO.
Kotahi te wahine i mahue raua ko tona wha-
ea ki runga i te tima kua matara ke nga poti i
te tima, i te kiinga kia rere ia ki te wai kore
rawa ia i whakaangaanga heoi ano rere ana ki
te wai te pueatanga ake ka toia atu ki runga i
te poti, ko te whaea i puritia mai kia tata atu
te poti, otira kore noa iho i taea atu, ko te mu-
tunga tera o te kite a taua kotiro i tona wha-
ea.
I mahue ano tetahi tangata raua ko tana
hoa wahine ki runga i te tinia, tokorua he ta-
mariki katoa. I karanga atu raua ki tetahi
tangata me aha raua, ka mea mai tera kua ri-
ro ke nga poti, ko to raua awhinga ka rere ki
te moana, mate tonu atu.
Kotahi te poti kei te ngaro tonu ko te poti
o te mete tuatoru, ko te kitenga whakamutu-
nga e ahu mai ana ki te Motu o Pao (Cape
Maria), kaati ki te whakaaro kua tahuri ki te
moana kua mauria ranei e tetahi kaipuke he-
era. I kaha ano nga tima ki te kimi kore ra-
wa i kitea. He poti kaha tenei he nui te kai,
he tokomaha nga wahine me nga tamariki i
runga. I tata ki te 43 nga tangata katoa i ma-
te. Ko Manawa-taawhi te ingoa o nga motu
nei, ara ko Three Kings ki te pakeha, ke
Ohau te ingoa o tetahi o nga moutere nu-
nui. Ko te huarahi mo te tima kei waenga-
nui i nga motu me te tuawhenua.
TE TU O TE RANGATIRA.
Ko tetahi mea nui o tenei aitua ko te mai
tonu o te whakaaro o te tangata kaore i pora
hurahu, i whai tonu tena ko ia kia ora ko i;
kia ora. Ko nga wahine me nga tamariki i te
tuatahi kei muri nga tane ki te watea. K<
nga tangata anake i takahi i tenei ture ko eta
hi tangata no Ahitiria he iwi ke, i popoke ra
tou ki runga i nga poti na te heramana tonu
patu ka wehi. I ui tetahi Maori, " E pehe
ra te Maori mehemea he Maori etahi i runga
i taua tima?" Ki te pakeha ko te tangata
tute ana i te wahine i te tamariki ranei i nga
mea ngoikore ranei he tutua, he taurekareka
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
HE POROPOROAKI, HE POWHIRI.
" Nga mahi pai o te tau tawhito nei—Powhiri i te
tau hou me nga mihi ki nga hoa."'
(Na HONE HEKE.)
Kei runga i a Papa-Whenua te kahu o te po,
E kotui nei nga hihi o nga whetu maha noa,
I ona remu, o nga taha maha noa,
Te ataahua, hei miharo hei whakapai.
Ka hiki po te po, ka tau mai ko te ao,
Me tona rawa mahana te pai,
I te ra ka whiti mai, he tohu atawhai
Ki ona mano iwi me nga taonga tupu mai.
Te tohu nui o te wa e takahuri nei,
I roto i nga tau me ona wa;
Ko te rama o te po, te maramawhiti nei,
Ana whakairo mai i runga i te rangi nei,
A, ka ngaro i ranga i nga tai,
Ka pari mai ano ki runga maanu ai,
Ka timu ai ano ki era atu tai, tere ai:
Ka hoki mai ano ki te tohutohu i nga wa,
Kia mohio ai nga iwi ki nga mahi pai—a, te Atua.
Ka mohio te. ao me ona maro mea,
O runga i te whenua o roto i nga wai,
Ki ona wa hei tuunga mahi kai,
Me ona wa hei moenga, ara mai,
Ki ona wa e whiwhi ai i nga hua pai,
. Me ona wa e tu ai, me ona kahu pai,
Me te whakanui hoki ki te Kai-whakairo mai.
He nui nga mahi pai o te tau tawhito nei,
E ata whakahemo haere nei,
Ki tua o nga pae maunga ki era takutai,
Ki te riiwhi i te tunga o te manuwhiri nei, •
Te " Tau Hou" nei, tenei kaputa mai,
I runga i nga moana me nga rehu o te tai,
I runga i nga maunga me nga niania tu mai.
I roto i te rangi me te ra e whiti mai,
Kia tomo ki tana whare i waiho iho ai,
I era nga marama kua taha nei.
Kia poroporoakitia te tau tawhito nei.
Haere atu ra e te tau tawhito nei,
Ki era mano iwi iwi i waiho atu nei.
I era moana, i era takutai.
Haere atu ra me nga reo i tangi nei,
I wiri ai nga iwi i te pouri tino nui,
Ki tona Rangatira i tata hemo nei
Kua puritia mai nei ano e te " Ringa Kaha "
Kana nei nga mea katoa i runga i aro nei,
I nga inoi a nga iwi, me Tana tohu atawhai,
Ki a Kingi Eruera te Tuawhitu e tu nei.
Haere atu ra e te tau tawhito nei,
Me nga reo o nga iwi i mapu nei,
I pakuu nei ki runga, a i hora ki nga tai,
I ru ai te whenua i nga tini tapuwae
O ia iwi, o ia reo o nga tini takutai,
Ki te ra i karaunatia ai tona Kingi atawhai,
Ki te ahurewa o—" Wikitoria te Pai,"
Me ona maunga teitei kua toremi atu nei,
Ki roto i nga kapua ki reira noho ai.
Haere atu ra e te tau tawhito nei, \_
Me to ingoa nui, to ingoa pai.
Waiho ina ra ko te taonga hira, pai,
Ko te maunga-a-rongo nui i oti nei,
Ki waenganui i o iwi i whawhai nei.
Nau te ra, nau te wa, i whakamutua ai,
Te tii o nga taringa i te tangi o ngapu,
Te tangi a nga whaea me ona taongi awhi mai,
Te mamae o nga ngakau me te mate i te kai.
Te rere o te toto a nga tao i wero ai,
I kite ai nga ngakau i te ao marama nei,
I tau ai ko te Kupu-Atua hei whakapai,
Kia tau te rangimarie, kia mau te rongo pai.
Haere atu ra e te tau tawhito nei,
I runga i nga roma i haria atu ai,
O matou matua, , whanaunga maha noa.
Ki te iwi nui kua inaha mai,
Te kainga mo katoa anga wa ka huri mai.
Haere mai te tau hou me te ra e whiti nei,
Ki roto ki to whare e tu nei:
Kua tae mai o karere, i whakatopa mai,
I runga i nga moana me te kare o nga wai,
Kua rongo tonu matou i te " Kui kui mai,"
I te " Whiti Whiti Ora," a te manu tangi pai,
Me tana " ti. ... o" mai i runga i terangi nei.
Haere mai e hoa te kai-awhina pai,
I nga tini taonga e tupu mai.
Tenei ra kua tu o iwi maha noa,
He ngahau, he koa mo te taenga mai,
Kei te tu tatari tonu kia powhiritia koe,
Kia haere tonu mai me o tikanga papai,
Koia nei te reo i mapu ake ai,
Kia ora koa, kia ora hoki nga hoa aroha.
Kua ki te ao i runga nei i nga manu tangi pai,
I nga manu o te whenua, me nga manu haere mai.
Kua kii nga mano rakau i ona reo he maha noa,
He tohu koanga ngakau nga ta.ke koroki,
He mihi kia ratou kua tutaki nei ano,
Kua hui katoa nga reo, kua mihi kua koa.
Kua karanga manu ' Huia,' kia " hui, huihuia,"
Kua karanga manu ' Matuhi,' kia " tui, tuituia,"
Nga aroha o nga iwi kia pumau ai te pai u,
I roto i te tau hou, nei kua tata mai.
Te puti Pua-wananga e awhi nei i ona hoa,
E kahu nei i a ratou ko ona rau papai;
Ano ta ataahua ana whakaaroha mai
I ona peka maha me nga puawai ngawha mai;
He hanga rangatira tona tunga teitei mai.
Ko te pioi kau e kitea, ko te tungou mihi mai.
Kia ora koutou e hoa ma, ko au tenei, haere mai.
Te iwi putikuti kua whanau hari mai
I roto i nga parae, i roto i nga maara mahi mai,
I nga ngahere maha, me nga tini takutai,
I runga i nga maunga me nga taha awa wai,
He iwi tihoirangi, he iwi ata pai,
E poi nei i ona ata kia hihiko mai,
E ura nei te rangi, nga moana me nga wai,
I ona ata whero ngangana ana mai
I runga i nga Rataa me nga Pohutukawa pai,
E koa katoa ana hoki ki te manuwhiri mai,
I tangi ai nga mihi me nga karanga kaha mai,
Kia ora ra e hoa ma, me nga hoa aroha.
—»xx—-
PANUITANGA.
KA tu te hui tau o Te Kotahitanga o N
Tamariki o Te Aute ki Taumata-
Mihi, wahi o Waiapu, a te 19 o nga ra
Hamure, 1903.
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
PITOPITO KORERO.
I WAREWARE i a matou te ingoa o He-
nare Wepiha Te Wainohu i roto i nga
ingoa o nga tangata o Te Rau Kareti. No
Ngatipahauwera ia, Mohaka.
I tae mai ki a matou nga korero a Tuhaka
•Kohere o Te Araroa he tangi mo te hokinga
mai o Henare Kohere i Ingarangi, he whaka-
hau hoki ki te iwi kia pupuri tonu ki te Tiriti
o Waitangi ki te take ora o te Maori.
No te 8 o tenei marama ka tuwhera te " wa-
ea whero katoa " ara te waea hono i Ahiterei-
ria i Niu Tireni i Kanata me te huhua o te
moutere o te moana ki te matua ki Ingarangi.
Ko nga whenua anake o te Ingarihi te paanga
o tenei waea na reira i kiia ai he " whero ka-
toa."
A A *
TE RIRIKI TE WAIPIRO.
HEI te ra pooti a te pakeha e rua nga ta-
ke hei pootitanga ma ia tangata ma ia
wahine. Ko te mema, ko te whakatu tonu i
te hoko waipiro, ko te turaki ranei. Kaore
ano tenei mana kia homai ki te Maori. Ko
tetahi take e kore te Maori e pooti i runga i
Turanga
Te Aute, Te Aute. I riro raua i nga tangata
hapai i te waipiro. He minita rawa etahi i
tautoko i te taha hoko waipiro.
He tino whawhai i Turanga nei i te rohe
pooti o Waiapu. Ko Reweti Kohere te ta-
maiti Maori i tino kaha tana mahi kia hinga
te hoko waipiro i tenei takiwa, i tuhituhi ia ki
nga nupepa pakeha, i whai korero hoki ki nga
pakeha. Te take i kaha ai ia ki te turaki i te
waipiro no te mea e tino mohio ana ia koia nei
tetahi mea e patu ana i tona iwi i te Maori.
I tino kaha rawa nga tangata o te taha waipi-
ro, i korero teka i ngau-tuara. I te pootita-
nga ka tu ano te hoko waipiro engari nui ke
atu nga tangata i pooti mo te turaki e 273 te
nukunga ake, i he ai na te tikanga o te ture
kia eke ra ana ki te 359 nga tangata e whaka-
kore ka tika ai. Ko te taone o Kihipane i ka-
ha te pooti mo te patu i te waipiro e 400 te
nuinga ake i te taha waipiro. Engari na nga
takiwa i patu te pooti na nga wahi e tino ma-
te nei te Maori. Ko nga wahi i tino kaha te
pooti o te pakeha mo te whakatu i te waipiro ko
Waipiro, ko Te Araroa, ko Te Awanui, ko Tu-
paroa, Wheturau, Te Arai, Whatatutu, ko nga
wahi e tino patu nei i te Maori hei aha hoki
ma ratou na te Maori. Otira he tu hurorirori
te tu a nga whare waipiro inaianei, kei runga
i te whana, hei tera pootitanga te porohuri ai.
Kei te piki te pooti turaki i te hoko waipiro.
Ahakoa i pouri te ngakau o nga tangata o
konei i te korenga e hinga o te taniwha kai
nei, nui atu to ratou hari i te rongonga kua
hinga te hoko waipiro i era atu rohe pooti he
tokomaha i hinga he tokomaha i tata tonu, he
nui i turakina etahi o nga whare waipiro. No
te tau 1896 ka timata tenei ture, heoi ano te
wahi i hinga te hoko waipiro ko Clutha kei te
Waipounamu. I te tau 1899 ka hinga ano i
Clutha, engari kore rawa i etahi atu waahi.
I kaha nga tangata e tautoko ana i te waipiro
ki te korero kino mo Clutha, hei whakawehi-
wehi i te tangata kei whai i te tauira a Kuru-
ta, otira kaore te tangata i whakarongo. I te-
nei tau ka tino nukuhia atu te pooti o Kuruta
turaki i te waipiro, ko Mataura me Bruce e tata
tonu ana ki Kuruta, kua turaki hoki i te hoko
waipiro, ko etahi takiwa atu e tata ana ki Ku-
ruta ko Awarua, ko Invercargill, he mea pa-
ka noa kua tino hinga te waipiro; enga-
ri i whakaititia nga whare waipiro. Ko nga
takiwa pooti enei kua mutu te hoko waipiro,
ko Clutha, ko Mataura, ko Chalmers, ko Bruce
Ashburton ko Newtown. Tata tonu te hinga
te hoko waipiro i Kaiapoi, i Murihiku, i Awa-
rua, tekau ma ono nga takiwa kua whakaitia
nga whare waipiro. I tata tonu ki te haawhe
nga takiwa i nui ake te pooti mo te turaki i te
whakatu, nui ke ake nga tangata o Niu Tire-
ni i pooti mo te turaki i te whakatu heoi me-
hemea kei te tikanga tuturu o te pooti kua hi-
nga te hoko waipiro i Niu Tireni, otira ki te
whakaaro a nga tangata matau e kore e hapa
te mutu o te hoko waipiro i Niu Tireni katoa
kei te piki tonu te ngakau whakatakariri o te
tangata ki te waipiro. Ko nga mema tuatahi
tonu o Poneke o Otautahi me Otepoti he ta-
ngata turaki katoa i te waipiro. He tamariki
noa te mema tuatahi o Otepoti engari nona te
pooti nui atu i te koroni katoa nui ake i te
10 000. He tamaiti turaki ia i te waipiro he
Karaitiana ka rua. Hei ra tino hari nui mo
te Maori te ra e hinga ai te hoko waipiro—te
kai whakapohehe, whakaporangi, whakapoha-
ra i te tangata.
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA te marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua
nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te
Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
a wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta, katoa :•—
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri,
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei: ko te utu :—
He mea nui, kiri noa : 2/6
He mea nui, kiri whero .. 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4—
He mea nui kiri pai rawa ... 5/6
He mea paku, kiri pai ... 2/6
He mea paku, kiri noa ... 7/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
He Himene ... ... -/6
Ki te tono Himene nga Minita ki a
J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu.
Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
TE RAU, GISBORNE.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera, ki te
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-, 3/6,
4 me te pane kingi 3d.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
5/- Eru Ihaka.