|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 36. 06 September 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Paper.
TE TIUPIRI
HEPETEMA 6, 1898. WHANGANUI. HEPETEMA 6, 1898
— TATINI, —
KEI RAWAHI MAI O TE WHARE
PUREI.
E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga
Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,
me nga mahi katoa e tika ana, mo nga
whakapaipai Whare.
Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia
paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere
mai tirohia nga rawa o taku haapu.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamura—NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday Hepetema 6, 1898. Hepetema 6, 1898. [No. 36
TE PIRE MO NGA MAORI.
TENEI kei te whakarongo
ruarua te taringa me te
ngakau, mo nga Pire e wai-
hangatia mai nei e te Iwi
mohio ki te whakairoiro, ara te Iwi
Pakeha. Ka toru rawa nga Pire
Inaianei, e rua ia nga tino Pire
tuturu, kotahi na te Pirimia " ko te
Pire Poari whakahaere whenua
Maori. " Te tahi na Piraani mema
o Pamutana. " He Pire kia taka
nga whenua ki raro i te mana o te
kaitiaki mo te katoa. " Te tahi o
nga Pire na te kai tiaki me te Iwi e
whai paanga ana ki Ohotu Poraka i
roto i te takiwa o Whanganui. Mo
te Pire a te Pirimia, tera kua kitea
iho tana, me nga whakatikatikanga
ara a te hunga i tautoko i taua Pire,
me nga rarangi hei whakauru atu ki
roto ki taua Pire me te tirohanga i
ta te Pirimi uru atu ki roto,
I na hoki na te hunga whakatikatika
i tana Pire, " E kii ana kia tokowha
nga Maori hei mema mo taua Poari
hei hoa mo te komihana, " E kii ana
te Pire kia tokorua nga Pakeha. Ko
te tino tara tenei o te whai, i mahara
ai nga kaiwhakatikatika kia whaka-
puhukitia, kia tu ki te tangata tera
ano e taea te unu i te kore tara, tena
e mau ana te tara, te tunga atu ki te
tangata e kore rawa e taea te unu, I
mahara hoki ahau a te TIUPIRI, I
tonoa kiahau kia te Kuini o te
TIUPIRI e te Iwi Maori kia pai ahau
ki te Rahui i nga toenga whenua hei
painga hei oranga mo nga morehu
Maori I raro i taku " Tiriti o Wai-
tangi " taku kupu whakahoki atu ki
nga rangatira, hoki atu ki nui Tireni
kei kona e tu mai ana " te Ture
whakamana nui o Nui Tireni 1852 "
na ana i whakatu to Paremata to
Kawana, to Kawanatanga, hei whaka-
haere ia koutou, Heoi ano nga mea
kei au ko nga rarangi o te Tiriti o
Waitangi, me etahi onga kupu kaore
i tapahia i roto i te Ture whaka-
mana. Whakaotia ana e te Pirimia
o te Kawanatanga. Tenei to koutou
Pire, ko te ingoa, he Poari whaka-
haere whenua Maori, oti tonu iho i
kona, kaore e hoki tuarua ki a te
Kuini, kaati kawea ana tana Pire ki
Papawai kia rite te whakaae o te iti
raua ko te rahi, kihei tena i oti, na
te hunga i whakaae, he menamena ta
ratou nei, Heaha te take i kore ai e
whakaurua ki roto ki te Pire a
te kawanatanga, ta koutou whakauru
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898. [2] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898
i waiho ai, ki waho piri ai ? Mehe-
mea i whakaurua ki roto i taua Pire
he whakaaetanga tena ki te whaka-
tikatika.
No te mea i mahia ki waho o te
Paremata, o te koroni i homai ki te
kotahitanga mehemea taua mename-
na no roto i te Paremata kua tika kia
tu ke te tahi, i te tahi. Na inaianei kua
tae nga Pitihana turaki i taua Pire,
tera hoki pea etahi rangatira i tau-
toko i taua Pire, kua tuhi ki nga
Pitihana turaki. Na e hoa ma he
tikanga kino tenei mehemea ka pena
te whakaaro o te hunga Tautoko, ka
rere ki waho. Kaore ia ki taku ki
ta Whanganui whakatauki. I roto i
te pakanga, ka huakina ai te pa e te
taua, katahi ka karanga nga tamariki
a te Poumua, e Pou e e! kahuaaki!
Katahi a te Poumua ka whakatauki
ake waiho kia patua taua i roto, ka
patu ai taua i waho te hoatutanga,
ka hinga te Parekura, I whakatau-
kitia ake ai tenei e hoa ma, kua
ngaro to tatou kaumatua a Taitoko,
ona iwi e rara haere nei, ki te
kimi okiokitanga mo te motu, ki te
karanga hoa hei awhina, i nga iwi
ririki e aue nei; konga rangatira i
muri ona kei tana kete, kei tana
kete. He Honae kotahi iti nei i
whaona iho ai e ia tona iwi, me te
whenua, ara ko Ohotu koia te Pire a
te kai Tiaki mo taua whenua, kua
mate katoa o matou kaumatua, na
ana taua Pire i tono ki te kaitiaki,.
koia ano te tika o to ratou nei mate-
nga, i hanga tikanga ratou mo te iwi,..
me te whenua, kia mate i te mate na..
ano hanga ki runga ano kia-
ratou, e kore ai e pa atu ki tera ki
tera, koia te ritenga o tera whaka-
tauki, " waiho kia patua tana i roto
ka patu ai tana i waho, te kitenga
hoki o te iwi Pakeha kapai te Pire
a te kaitiaki mo Whanganui,.
me mahi hoki ahau i te tahi maku
mo katoa nga whenua o nga Maoa.
Na ka maranga ko te Pire a te
mema o Pamutana, na e hoa ma, me
ata titiro iho ki tenei ahua, Na runga
i te pai i peratia ai, me puta ki nga.
iwi katoa taua Pire e hara ia
kaitiaki mo te katoa tera Pirer
kotahi tonu tana ko te Pire mo
Ohotu Poraka, ko te tumanako a
matou ko te Iwi, koia tonu ra ko te
Pire a te kaitiaki he Pire, mo nga
whenua katoa a tenei iwi a Whanga-
nui, kaua hei pa ki waho atu o ratou.
TUPAPAKU.
Kua tae mai nga rongo kua mate a Hoani
Hakaraia o Ngatiapa, i mate ki Parewanui
onga ra o i tae ona iwi kia kite ia ia, ko nga
tangata rangatira tenei o tera iwi, a he he
tangata whakapono ano hoki ia, he kaha ki te
ki te tautoko i nga mahi o te whakapono.
He Uhunga nui na nga Maori i Pukoro-
koro i Hauraki mo te tahi kaumatua rangatira
kua mate ko Pokai te ingoa no Ngatipaoa, ka
80 nga tau.
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday Hepetema 6, 1898 [3] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898.
Amerika me Peina.
• I
i
Kua mau noatu nei te rongo a Merika raua i
ko Peina. Kaore rawa te ngakau o nga
kupana i te pai te whakaaro, ki nga Panioro i
heoi kei te whawhai ano raua inaianei.
Kii ana te Perehetini o Marika, kaore ana
whakaaro ina raru ratou i nga Panioro, mo ratou I
kaore i te rongo.
Ko te huihuinga mo te whakaotinga i te
maunga rongo a Marika raua ko Peina, kei
Parihi, te taone o Wiwi. Kua puta te whakahau
a Marika kia Tianara Merita (o Marika) kia
haere ki taua huihuinga maunga Rongo.
•Kua tonoa ano hoki e Akuiro te kai whaka-
haere o nga kiu pa te taha ki a ia kia haere ki
taua huihuinga, a he mea hoki na ana kia
tere te whakarite, me tau ki raro i te mana
Papiriki.
NA RONGOMAIWHITI.
Ko te whare nohoanga kirehe mohoao a
karaihe i Riwapuru Ingarangi, i pau te kai e
te ahi, e rima nga Repara, e wha nga raiona,
e toru nga taika, me etahi neke, kotahi te
puma, me te Hainia, i wera katoa i te ahi.
Konga utu mo te taewa, ki Tahimeria £8;
Nui Tireni £7 15s; ki te £8; kei nga
takiwa £6 5s ki te £7 10 mo te tana. Mo
te Aniani £15 mo te tana.
He nui te paanga o te mate kai ki etahi o
nga takiwa o Ruhia a kua whakaritea hoki e
te Kingi o Ruhia he konihana, hei titiro
haere i i ana takiwa, tera he maha nga
moni e pau hei hoko purapura mo aua takiwa
mate kai nei.
He mate Uruta kua pa ki Pompopei i
Inia, 2300 tangata kua mate i roto i te wiki
kotahi.
ROMA, Akuhata 2.
Ko Hohapa Potera ia raua ko tona wahine
e haereere ana i Itari, ka kitea te Wahine i
raro o te tahi pari e 200 putu te teitei kua
mate, ki ana tona tane, i mate aitua. I muri
iho ka kitea, he nui nga moni inihua kei
runga kei taua wahine te mohiotanga ano o
taua tangata kei hopukia ia, whakamomori
RONGOMAITATA.
No te Taite nei a Te Whatahoro i haere
atu ai ki Wairarapa, raua ko tona wahine.
Ko te whakapumautanga a Marika i ta
raua whawhai ko Panioro no te 24 o Aperira,
ko te whakakinga i te mutunga o ta raua
riri no te 12 onga ra o Akuhata. Ko nga ra
o ta raua pakanga kotahi rau kotahi te kau.
Kua taha ake a Meiha Kotiana e haere atu
ana ki Akarana, e kore e roa e noho ana i
I reira, katahi ka whawhiti ki Rarotonga.
He nui te whakapai o te komiti o te
Hohipera, mo te tukunga atu a Kapene Kara-
pana i nga moni e Rua tekau marima pauna,
mo taua whare. Ko taua moni na tona ropu
hoia, kua mutu.
Tenei te tahi korero mo te tahi
tangata he Airini. Ko te tangata nei ko
Anaru Hehia, i hopukia mo te mau patu, me
te tahae. I runga i te whakawakanga kaore
i tau i te huuri, ta ratou whakatau, whakaho-
kia ana ki roto ki te whare herehere, i muri
iho kapahure te tangata nei, he mea wahi na
ana i te putanga hau i runga o te ruma, pitta
atu ana ki runga o te whare, tae atu ki te
waara, katahi ka tarapeke iho ki te whenua
e 20 putu te teitei, ko te pahurenga tena
Ka roa tona ngaronga, me te whainga haere-
tanga i a ia, ka hopukia nga kotiro tokorua
mo taua hunanga i taua tangata. No muri iho
katahi taua tangata ka whakaatu ia ia, kia
ora ai nga kotiro ra, ha i runga i te whaka-
wakanga ia ia mo tona wahanga, me te
putanga i roto i te whare herehere, ko ona
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898. [4] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898.
kupu tenei ki te huuri, "E tika ana i haere
atu au ki waho o te whare herehere, " ka
mutu nei aku kupu. E 20 meneti o te nga-
ronga o te huuri e whakariterite ana, kii ana
hoki, i runga ake i to ratou whakaaro, na
runga ano i tona toa kihei nei nga Pirihi-
mana i ata tiaki; to ratou putanga mai,
whakaputaina ana taua tangata. I reira
ka tu taua tawhiti nei, katahi ka hama-
ma te waha, e toru nga hipi hipi mo Rima-
riki, whaka hokia atu ana ia ki te rakapu,
noho ai, kia whakawakia ra ano tona hara
tuatahi.
Konga tangata e whakatupu reipi oti,
paare, me tango i tenei rongoa Clarke's
Wheat Protector, e kore ai e pauratia nga
hua, ko te kai hoko o konei ko Hokena me
ona hoa.
Kua tae mai te whakahau a te komiti
whakatau mo te porohiri ia te Kawana, kia
Tutini ka mahi keeke, o Whanganui hei kai
whakariterite i nga ahua kai katoa, mo te
whakanui a nga Pakeha o te Hawera i na tae
te Kawana ki reira. Ko te 7 onga ra te
Pooro kanikani, ko te 8 onga ra te Tino
tina.
I roto i te kooti Hara i Whanganui nei, i
whakataua e Tiata Ketara te utu ma Wiremu
Romaki mo tana korenga e rongoa i ona
hipi e 600, te utu ma ana £7 10s. E toru
kapa mo te hipi kotahi.
I te aroaro o te kai whakawa o Invercargill
(kei tera motu) tokorima nga Pakeha putu
pooro i whainatia mo ta ratou noho kino i
roto i te Tereina, me te haurangi me te kai-
paipa, me te korero kino, kii ana taua kai.
Whakawa kei te nui haere tana mahi, a
me arai rawa atu, te whaina mo te tangata na
ana i timita taua mahi te utu mana e £5 mo
ona hoa e £2 ma te mea kotahi.
Tera te Pire a te tahi roia mo tana mahi
whakahaere ia Herora me nga teina, ko
tona Pire koia tenei e £3000 os od. No te
taaka tanga e £750 ano nga moni e tika
ana ma ana. Na te Komiti Tiaki o te Ture
tana Pire i whakahaere, na runga i to ratou
mahara kei te he rawa taua Pire, ko te nui
rawa o nga moni.
Tenei ake ka whakanuia ake nga
wharangi o to tatou TIUPIRI kia noho ki te
16 wharangi. Engari ka panuitia ano.
NGA WHAKAMARAMA MO TE
HAPATI O TE ARIKI.
He aha te take, i pupuri ai te tangata i te
Ratapu ? i motuhake ai tenei ra i era atu ra
o te Wiki ?
Ko te take, na te Atua, na Ihowa tenei ra
i whakatapu, no te timatanga mai ano
Tirohia Kenehi 2, 3.
Ia Ihowa e whakatipu ana i nga tamariki o
Iharaira hei iwi nona ake, i mea ia. Kia
mahara ki te ra Hapati kia tapu. A i te
haerenga mai o tana Tama ki te whakahou i
nga mea katoa, i ki ia, koia te Ariki o te ra
Hapati. A i roto i nga kupu whakapoto o
te Paipera, e kite ana tatau. I roto a Hoani
i te Wairua i te ra o te Ariki Whakakitenga
1. 10. Na, konei tonu i mohiotia ai nga
tangata o te Atua, ara, a, Noa ia Kenehi
8. 10, 12. Nehemia xiii. 12. me era atu
whakaaturanga. Na te whakaaro kore o nga
Hurai ki tenei tika i panaia ai ratou e Ihowa
i to ratau whenua, 2 whakapapa 36. 21. Na
koia tenei te mahi ma te mea e whakaaro ana
ki te whakauru ki roto ki te whakaminenga o
Ihowa ia Ihaia 56. 6 mo nga mea e whakaaro
ana ki te whakahaere i te karakia kia mana-
kohia e Ihowa Ihaia 58. 13. 14. Na me huri
mai tatau ki nga ra ia te Karaiti nei. I
konei ka kite tatau i te tautohetohe o nga
Hurai kia ia mona, ara, mo tona whakakore-
nga ia ratau whakaaro kuare mo taua ra, kia
u ai nga tikanga marama, ai ata
whakaatu ia, koia tonu te Ariki o te Hapati,
I pera ano hoki ona hoa tata, ara era i
whakapai i tona tinana mo te urupa, i okioki
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898. [5] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898.
hoki enei i te ra Hapati Ruka 3. 56. Na ka
ara ake te Ariki i te mate, ka whakahoutia e
ia nga tika nga katoa, ai waiho e ia te ra
tuatahi o te Wiki, hei ra Hapati, a no taua
wa mai ano ka waiho taua ra o te Ariki hei ra
Hapati. Hei ra motuhake tena nga Mahi
20. 7 te pukapuka ki nga Koriniti Whaka-
kitenga 1. 10. Na mo aua wa mai ano, ko
tenei tonu te tohu onga tangata whakapono,
o era e titiro atu ana ki te rangi hei kainga
tuturu mo ratau, ara era e waiho ana ia te
Karaiti hei Ariki mo ratau, era e kukume
ana mai i nga tikanga o te Atua e ara ai
Tatau me o ratau hoa, me to ratau iwi. Ki
te takahi te tangata i taua ratapu o te Ariki,
kei te whakaoho tenei i te riri o Ihowa kia
ia me tona whenua. A he tangata kino ia.
Na e nga iwi Maori e ara, whakahoutia te
tapu o te ra Hapati o te Ariki kia ora ai
koutou me a koutou tamariki.
Na PERERIKA PENEHA.
I ROTO I TE KOOTI WHAKAWA
HARA.
I TE AROARO, TIATI KETARA.
He whakawa na Wiremu Nganarangi (ko
Panekoti tona roia) mo Hawira Puhaki (ko
Tereriwuru te roia).
Ko te take o te whakawa a te kai tono, ara
i te 22 o Oketopa, 1897, ka hoatu e ia tona
rima hereni, hei, utu mo te hawhe tikiti,
kahuia ai ta raua tikiti he 10/- he Nama 4 te
. nama o te Totara o taua Tikiti, wini ana i taua
hoiho, ko te tiwi e Ł31 15s kaore hoki i
pakina mai e te kai karo te tahi wahi o taua
moni me te whakahe hoki, kaore, rawa ia i
whai hea ki roto, ko ta raua tautohe ka tahi ka
tukua ki. te komiti Maori, a whakataua ana e
taua komiti, kitea iho e tika ana te kai tono,
kaore rawa taua tangata i whakaae ki te
whakatau a te komiti. He nui nga korero,
ahua taupatupatu ai nga korero.
Whakapuaki ana Te Roia o te kai karo, ki
runga ki nga ritenga o te Ture, kaore i ahei
te kai tono kia whiwhi ki te tahi moni, i raro i
te Ture arai mo taua mahi, ka tae ki a
Pukapuka Ture, o ia tau, o ia tau hei whaka-
kaha i tona korero.
Whakahe ana a Panekoti, ka tae hoki tenei
ki ana pukapuka Ture hei patu hoki i nga
Ture a te hoa. I te mutunga o nga whai
korero. Katahi te kai whakawa ka ki, e tika ana
ano kia tamia tenei mahi, engari kaore e taea
e kooti te tutaki, te whakaaro mo tenei whaka-
wa, mo nga raruraru, engari ki taku mahara,
me hanga rawa e te Paremata he rarangi ki
roto ki te Ture Arai, me kaua tenei take e
whakawakia i roto i nga kooti. Mo tenei
keehi, te tikanga ia he mea Apira mai i te
komiti Maori, ki taku mohio he tika tonu te
whakatau a te komiti i runga i nga korero.
Kaati mo runga i nga Ture kua korerotia mai
nga e te roia o te kai karo, maku e ata titiro
akuanei, hei reira ka whakataua ai e au.
MO TE RA O TE ARIHI EHARA I TE
RA HAPATI.
Kei te ui etahi tangata, he aha i whakarere ai te
Hahi i te Ra Tapu o mua i pupuri i tetahi ra ke,
ara i te ra tuatahi o te wiki? He pai tenei tu
whakaaro, i te mea hoki ma te rapu ma te uiui hoki
e marama ai te ngakau o te tangata ki nga mea
ngaro, na reira kia ata whakaaro mai ki tenei
whakaatu.
Na Mohi i whakaatu ki nga tamariki o Iharaira
nga tikanga katoa e u ai to ratou kawena ki a Ihowa;
ai whakapumau ia i nga tikanga i tukuna ki nga
Tipuna, a na Ihowa ano etahi mea hou i whakaatu
mai; ko enei etahi o nga ture o mua, ko te tikanga
mo te Ra Hapati, na reira i penei te timatanga o.
, taua ture " kia mahara ki te Ra Hapati, kia whaka-
tapua, " ko tetahi ano ko te tikanga o te kotinga, ko
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898. [6] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898.
etahi o nga mea hou, ko te kapenga. Na e ata
whakaatu ano a Mohi (u Tiuteronomi 18, 15) ki
tetahi ka puta mai i muri i aia, i penei ona kupu
" Ma Ihowa matou atua e whakaara ake he poropiti
mou i roto ia koe, no ou teina, rite tahi ki aau; ko
ia ta koutou e whakarongo ai. " Ara i te mea he
pononga kau a Mohi, ko Ihu karaiti te Tama
Hiperu 3. —6. Na reira te kupu o te Karaiti ki nga
Hurae i whakahe ra i aia mo tana mahi, tohu i te
Hapati. " Whaihoki ko te Tama a te tangata te
Ariki o te Hapati " Maka 2. 28. Na reira ia te
Karaiti e whakaara ana i tona Hahi i whakahou ia i
nga kakahu o nga tikanga, i pera me tana i ki ra
kaore i pai te hoatu i te waina hou ki roto ki te mea
tawhito kei pakaru hoki taua mea tawhito ka
maringi te waina, engari me hoatu te waina hou ki
nga i pu hou a ka ora tahi raua Matiu 9. 17.
Na reira ko te kahu hou o te whakauru ki roto ki te
kawenata o Ihowa, ko te iriiri ki te wai, haunga te
Kotinga; ko te hakari hou o te Atua ko te Hapa o
te Ariki, haunga te Kapenga. Na ko te kahu hou
mo te ra tapu ko te ra tuatahi o te wiki, haunga te
ra whitu. A i ata korero te Karaiti i nga mea
katoa mo tona Hahi ki nga Apotoro i mua o tona
kakenga (nga Mahi, 1. 3) na reira me rapu tatou ki
o ratou kupu me o ratou tikanga kia marama ai
tatou ki nga kakahu hou o te Hahi. Na, i ata
whakarere ratou i te Kotinga, i homai i te iriiri
(tirohia nga mahi 2. 38 te 8, 38; te 10. 48, me te 15
onga upoko te 16. 3, Karaitia 2. 3 te 5, 1—12). Ai
whakarere ratou i te ra Hapati, i homai i te ra
tuatahi o te wiki, tirohia nga mahi, 20, 7, te tahi o
nga tuhituhi ki nga Koroniti, 16. 2. Te whaka-
kitenga 1. 10. A ahakoa i hokihoki tonu etahi o te
Hahi ki nga tikanga tawhito o nga Hurai, kaore i
roa kua ngaro to ratou whakapono ki a te Karaiti, i
maringi hoki te waina hou i te i pu tawhito; ko era
i u tonu ki nga tikanga herekore o te Karaiti; i
maka atu e ratou te kahu kua tawhitohia, ara te ra
whitu; ai u ki te ra tuatahi o te wiki, hei ra tapu mo
ratou, i ora te waina hou i roto i te ipu hou; I
waho te ra hoki Hapati hei tohu ki nga Hurai mo
tu ratou putanga mai i te urupa o Ihipa; Whaihoki
ko te ra tuatahi o te wiki te ra i ara ake ai te
Karaiti i te urupa, ai whakaara tahi ia ia tatou i
taua ra, korohe 3. 1. Na reira ki taua ra tatou u ai,
kiau ai ki a te Karaiti.
P. H. P.
PUTU POORO.
I te putu pooro a nga tamariki o te Kareti
o Whanganui, ki nga tamariki o te Kare ti
o Poneke i purei ki Whanganui nei, na
Whanganui i wini e 36 ki te kore. Tera ano
aua kareti e purei ki Poneke, a ka tae mai
hoki nga tamariki o te kareti o whakatu ki
reira ratou purei ai.
I te putu pooro a Whanganui ki te Mana-
watu, i te pureitanga i te Rahoroi nei mate
ana a Whanganui e 3 paina a te Manawatu.
PITOPITO KORERO.
E whakaarotia e Rore Toropere (Lord
Salisbury) kia whakahaerea tetahi whaka-
ritenga i waenganui ia Ingarangi ia Ruhia
mo te pai.
E 7000 nga hoia o Panioro kua puta mai
ki waho o Manira i naia nei.
E ki ana i muake o te putanga onga
Panioro ki waho o Puroto Riko, (Puerto
Rico) ka patupatua nga tangata whenua ake
o taua wahi e 90 i mate, a tangohia mai ana
te Haki o Marika ia ratau e mau ana haehaea,
ana.
Tera ka huihui nga turupa o te Wairoa,
Manawatu. Hawera, me etahi atu wahi ki
Weweri (Waverley) i te 19 Hepetema, e
whakaarotiana tera e nui taua Huihuinga.
I roto i te kooti whakawa hara nei, ka
hamenetia e tetahi kaimahi tona Ariki i mahi
ai ia, mo ona utu mahi, he kore kaore i utu
atu kia ia i te mutunga o te Wiki. Ka mea
te kaiwhakawa o Whanganui nei, i te tekiona
3 o te Ture o nga Kaimahi o te tau 1883.
Ki te whakarite tetahi kaimahi mo nga mahi
noaiho nei, me utu Wiki ia, a mehe mea he
mea ata tuhi rawa te whakaritenga kaiahi ka
rereke. Engari ia ki te kore e utua e te kai-
whakarite kamahi tona kaimahi, i wharitea
nei e taua tekeona, ka taka ia ki raro i te
whiu, e kore e neke atu i te £50 A ki te
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898.. [7] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898.
kore e utua ka wharehereheretia mo te 3
marama: Na e te iwi Maori kia tupato ki
nga Pakeha e haere noana, peka atu ki o
koutou kainga noho ai, kaua hei waiho kia
noho i koatu i te po kotahi, ka ki atu kia
haere i tona huarahi, engari ko te aroha kaua
tera hei popia, mo te moe, mo te kai. A ki te
whakaritea hei kai mahi tuhituhia rawatia he
pukapuka whakaritenga utu, koi mate koe.
Tera tetahi korero mo etaei tamariki e
takaro ana i tetahi wahi e tataana ki te ara o
te Tereina, ka kite aua tamariki i etahi wahi
pokopokorua o te ara o te rerewe, ka houhou
ratau ki reira takoto ai, i te mea e haere ana
ana te Tereina tae ki tetahi ra, ka kuhu
kotahi te tamaiti taane, ka haere mai te Ini-
ana o te rerewe hangai tonu ki runga ake o
tamaiti ra, ka taka iho tetahi waro, e ka tonu
ana tau tonu ki runga i te tuara o te tamaiti
e tapapa ra i raro o nga haeana o te rerewe
kore rawa i taea e tamaiti ra te korikori i te
wehi koi mate ia i te tereina, i te kiki hoki
o tena tinana i raro o te haeana o te rerewe,
ka wera te tamaiti nei i te ahi nei, pahemo
rawa ake te rerewe whano mate te tamaiti
Pakeha nei.
Tera etahi tima pikau taonga e rua he mea
nunui rawa, 20, 000 tana o tetahi. Mahi noa
ra te tangata Pora i tau mahi i te whakamene
taonga moni.
Kotahi Wiki i muatu o te 27 o Akuwhata
nei, ka tonoa nga Pirihi mana toko 3 kite-
tahi kainga Maori e tata ana ki Rangiaohia
he ui ui ki nga take i mate ai a Ruhia Poha-
rama i whakawakia ui ui tiara i te 10 onga ra
o Akuwhata nei. Ka hui nga Maori katoa o
taua kainga, me te tohunga Maori a Noho
Popota, ka noho taua tohunga i runga i te
ahua onga tohunga Maori kore rawa i taea
tetahi korero a nga kai whakaki korero kia
takoto tika mai. I te mea he whakawa ui ui
i runga i to te Maori ritenga, a i kitea hold ki
reira te Wehi, me te noho nui o te Iwi Maori
ki raro i te mana wehi i nga tohunga Maori;
a e whakaarotia ana e kore pea e taea e nga
pirihi te kimi nga take tika i koatu. Kaore
e taea te whakatu he take whakawa ia Popota
tohunga, ki te aroaro o te whakawa he
tangata whakamate tangata ia. A tetahi e
kore e tukua e te kaiwhakawa tera tu ahua
take whakawa ki te aroaro o te Huri. Engari
ia e ahei ana nga korero kua takoto i nga ui
uinga hei whakatupato atu i nga mahi a nga
tohunga Maori. Na e nga tohunga Maori
kia tupato ia koutou, kia tika rawa te mahi,
koi pa mai he whiu mo koutou a te Ture e
haere ake nei.
Na tera tetahi whare purei kaari i Kipa
tiriti, (Cuba Street) o Poneke. I hopukia e
nga pirihi, tokono taua hunga me te
Rangatira o te whare hoki, i muri o tetahi
whare hokohoko pukapuka to ratau ruma
perei kaari. A kei te herehere taro ake
whakawhakia. Na e nga tangata mahi i
tenei mahi kua kia ake nei, whakamutua
tenei mahi kino, ara koia tenei te kino, ka
koa koe e te tangata e riro ana ia koe nga
hua o taua mahi, engari ka waiho pouri e, e
koutou ranei te ngakau onga mea i kore nei
e waimarie, hoki hari atu nga mea i waimarie,
hoki pouri atu nga mea i kore e waimarie ki
o ratau kainga, a pea ka mutu tonu ra te
oranga o era kua riro ra i runga i taua perei
kaari a ratau. Na e hoa ma e mohiotia ana
taua mahi, he mahi kino, he mahi whakapo-
whara tangata katahi, tuarua he mahi ara-
taki i te tangata ki te tahae i nga moni a
a tetahi tangata, a tipu iho te raruraru, no
konei me ata whakaaro nga tangata purei
kaari o te iwi Maori i runga i te purei utu ki
te moni, me mutu tera mahi kino titiro ake
tatau ki era tangata Pora ka mate.
Kua tae mai nga waea tono mai ia H. T.
Whatahoro kia haere atu ia ki te kooti o
Kereitaone wahi o Wairarapa, a mo te taite
nei ia i haere atu ai, a ka waiho kia Wiremu
Waata Hipango te kai whakahaere mo te
TIUPIRI me te kai whakaea i nga reta a nga
tangata i muri ia ia e ngaro ana. A koia
ano te tiamana o te komiti i muri ona.
Ko te ingoa o te Wahine nei ko Mihi Watikini na
na ko te Wahine tuatahi rawa tenei i haere hei
ripoata i nga korero o te whawhai a Marika me
Peina, mo te nupepa o Toronoto. Tera tetahi
kotiro i Ranana Ingarangi i hamene i tona rangatira
i nga utu mo tona mahinga. Te take i paua ai
taua kotiro e tona rangatira he ngongoro no te ihu,
ka kore etahi o nga hawini e warea e te moe, na
reira ka pana a tono ana tona kotiro kia utua mai
ona mahi mahi mo te marama, kore i whakaae te
rangatira, heoi hamenetia aua, tau ana te he ki te
rangatira, engari kaore i whakataua nga moni
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 6, 1898. [8] Te Tiupiri, Hepetema 6, 1898
Inga ra i muri tata ake nei tera tetahi Tianara
hoia, e titiro ana ki nga ropu hoia e maati haere ana
katahi ia ka iu katu ki te tahi Apiha Taitamariki,
Pewhea towhakahaere mutunga i nga hoia ina tae ki
te tahi whenua kei te whawhai na tupono atu koe he
rangai iwia i nga punui, na he repu hoia i to taha
kotau, kei to taha mani he roto, mo te wahi hei
putanga mou kua iti te tohapa mai e te ropu hoia.
Ae tipu karanga. E tu; tukua nga pu ki raro.
Tukua nga pu ki te whenua, tuturi o koutou turi,
na me inoi koutou, ki te atua koia nei ra taka
whakahoki.
Tetahi mea whakamihara kei roto i te Peehe o
Ingarangi i roti i te tahi onga ruma, perehi, ko te
pakeha tuhituhi, ia toru tekene ka tae atu i te
mihimi ki a ia e rua nga rima pauna noti, Na ki te
noho a ia ki taua wahi mo te Eno haora, ka putu
nga moni ki a ia e £70, 000 a i rito i te 300 nga ra
e neke atu i te £20, 000, 000.
Ko te koura moni nei, he rua tekau hereni nei
kei roto a ko te pane tonu o te Kuini e mau ana, ko
taua moni kei runga atu i nga moni katoa o nga
kuingitanga o te ao; ina hoki kei karamapo i
Marika he taone no Paniora e homai ana e 25 nga
hereni tahi tahi nei mo taua paima, ki Inia e 22
hereni me te nuinga atu i nga whenua. He pena te
mahi a nga pakeha o runga i nga tima nunui nei,
tango ai i nga koura, ka hari ki aua takiwa tini ai.
Tera te tahi mahine i Nohuru i taua tamaiti i
Roritia Auherika ko te take i Nohuru tia ai e ia no
te tupunga horotanga o nga niho o runga i nga niho
o raro.
Ekoro aua te tahi pakeha o te Hawera kei te
whakamatau ia ki te tahi tekanga hou hei whakata-
punga i te tanoa. E ki aua hoki ia ka whakatakoto
kotongea e ia nga purapura ki te whenua katahi ka
uhi ki te manua, o nga tepara. I te wa kaputa nga
tupu, kotahi ka uhi iu te repo, mo te kopaha. He
tere tona te tupu, a kua tino whakamataungia ki
Taranaki tenei tou taewa, kitea aua te pai.
Ka mate i au te puku hiakai Waipiro !
Haere mai ki au kia
HAKEI (HAGEY), kei Whanganui
nei. Kei ahau te tino rongoa i kitea inaia-
nei hei patu i to hiakai, e kore atu ai ia koe
taua wai kino.
TUHIA MAI KI AU KI TE WHAKAHAERE KEI
WHANGANUI.
PANUITANGA
He nui te pouri o [te Kamupane mo nga*.
Pepa a nga tangata e ngaro ana, Tera pea e
riro ana i nga Maori i roto i nga Poutapeta ko-
nga tukunga atu kei te rite tonu ki nga ingoa
onga tangata tango pepa i roto i te Pukapuka
a te Kamupane. Heoi ano ko to matou
pouri, ko te ngaro i roto i nga Poutapeta
Kapai hoki te Kamupane ki te whakakapi i
nga Pepa i ngaro ina tukua mai nga pane
Kuini, hei utu mo te tukunga atu.
WAATA HIPANGO
PANUITANGA.
Ki nga tangata e tango TIUPIRI ana. A e
utu ana hoki ia ratou TIUPIRI. Ko nga
hereni e tukua mai ana mo TE TIUPIRI, me
tuku mai ma roto i te Poutapeta, kaua hei
tukua mai ma roto i te waea, he nui rawa te
hereni e riro ana i tera huarahi.
Me whakamau mai ki runga ki toku ingoa,
me nga reta e ahu mai ana ki ahau mo te
TIUPIRI: Ara me penei,
WAATA HIPANGO,
Box 93, Wanganui.
He kupu tuturu tenei kia koutou.
Tuarua: —Ko nga tangata e tono pepa mai
ana mo ratou, taihoa e utu, me tuku mai nga.
pane Kuini ara me penei—mehemea mo te
ono marama e 27 nga hawhe kapa pane
Kuini. Mo te tau e 54 nga hawhe kapa pan
Tuatoru: —Me mahara mai nga tangata i
tango mo te hawhe tau ki te tuku mai, ia
ratau hereni E kore e whakamutua te tae atu
o. te Pepa, ki te tangata ina kore ona kupu
tutaki i te rere a te Pepa ki a Ia. Me te tono
ano kia utu. Na e hoa ma koia tonu nei te
ritenga mo to tatou Pepa a kia mau tonu mai
hoki koutou ki tenei ritenga.
WAATA HIPANGO.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
THE JUBILEE Whanganui, Hepetema 6, 1898. TE TIUPIRI.
— PAORA ME ONA HOA. —
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE
- - PIRITI. - -
Kei au nga tino kakahu mo ia ahua
mo ia ahua, Te Huru Kaingaru,
Paraikete, Horo, nga hutu kakahu,
nga kaate.
Nga kakahu Wahine, o ia ahua.
E meiha ana au i nga hutu tino pai
rawa.
Haere mai ko nga po tenei o te
Takurua me te powhiriwhiri ano ki
te ringaringa kia whiwhi ai koe.
HUI PARAKI,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Runi Taiman, me era atu ringi,
nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te
moni iti rawa.
Toku haapu ki runga rawa atu o te Pautaetae.
KURUMUPIRITI,
-KAI HANGI ROHI KEKE. —
E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei
te taha ki Putiki.
TIMI HURU,
—PARAKUMETE. —.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaha, Kai Haeana Hoiho, Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI.
F. W. IUA,
ME ONA HOA
KAI WHAKAEMI TAONGA.
HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He
nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa
Nga piwhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o
ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu.
Pataia, He tino pono tenei korero ?
TE TINO TARI O TE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa ka whakaotia paitia e
au P. RANANA,
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti, Whanganui
GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
TARAMANA ME TE TAMA,
TE WHARE RINO I RARO MAI OTE
— POUTAPETA. —
Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei
nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe! Tenei
nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti ana te utu mo te
moni.
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa.
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea.