|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 26. 28 June 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No. 26 Vol 1
TE TIUPIRI
JUNE 28, 1898. WHANGANUI. HUNE 28, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No 96.
Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA.
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to
march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol 1. ] Tuesday, June 28, 1898. Hune 28, 1898. [No. 26
PANUITANGA.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 12 6 mo te tau; e <
7/6 mo te hawhe tau.
Ka tukua atu he Pepa ki te tangata ki te
wahine e tono mai ana. Kia marama hoki te
whakaatu mai i te kainga me te Poutapeta.
Amerika me Peina.
TE PAKANGA.
E kiia ana e rua nga manuao whawhai o
Merika i mate i te hokinga tuaruatanga ki te
pupuhi i te pa o te Paniora ko Kuanataina
te ingoa.
, Hune 11.
Kua tae i te manuao o Merika nga rauna
kariri e 3, 000 me nga raiwhara pu e 400, ma
nga hauhau o Kuipa.
Kua pa te mate kai ki Tatiako. E 20
Kapa te utu mo te ringa ki i te piini. [E rua
nga manuao o Merika kei te pupuri i te taha
whakararo o Kuanatome, e 40 maero i te
taha o Tatiako].
Hune 12.
Te kapu a Atimara Hamahona ki te Ati-
mara Kawarehi (o Peina) mehemea ki te
tukitukia e te Paniora ona manuao i roto o
Tatiako (ara ko ana manuao o Peina kei roto
o Tatiako e tutakina ana e nga manuao o
Marika kaore e puta mai) he mea na Nga-
panioro kia kore ai e mau herehere ia
Marika, ka keremetia ano i runga i nga ture
whawhai, ka whakaritea ano nga utu o ia
manuao o ia manuao, hei utu mai ma Peina
kia Marika.
Kua tukitukia a Kuanatame e nga manuao
o Marika, tekau matoru nga haora o raua e
riri ana. Konga hoia manuao i eke rawa ki
uta, tokowha i mate, ko nga toro kua ngaro
atu, ko to ratou Keepa kei te akau o te
moana, kia riro ai ma nga manuao ratou e
tiaki.
Kotahi te tima no te Ingarihi kua mau i
nga manuao o Marika, e hari waro ana mo
nga manuao o te Paniora.
E rua haora e puhia ana e nga manuao o
Marika a Tatiako. E ki ana te Panioro
kotahi te punui a Amarika i whara tae atu
hoki ki nga kaipuke.
E wha nga manuao a Tiamana e 3000 nga
hoia heramana o runga kua tae ki Piripaina,
kaore i te mohiotia tona take i haere ai ki
reira.
TE WHAKAARO A TE TAHI ATIMARA.
E ki ana Atimara Eriota o Ingarangi i roto
i te tahi Nupepa o Nui Ioka, ka pa enei tohu
ki te whawhai a Peina me Marika: —
Ki taku mahara ka tukua e te Panioro nga
pa o Hawana ki nga manuao o Merika, me
te tuku hoki i nga hoia kia eke mai i te taha
tonga o taua Moutere, ma te piwa kowhai
ratou e e whawhai (ko te mate
nei kei taua Moutere, ko nga iwi ano o taua
Moutere kaore e pangia e taua mate, he mea
hoki kua pangia ratou e taua mate) na ma
i reira a Peina katahi ka tahuri ki te hoa riri,
engari mo Hawana kua mohio au kua mate i
te kai; na taua tutakinga hoki i pa ai he
mate ki nga hoia o nga pa. Na katahi nga
manuao o te Panioro ka haere mai he whaka-
ora, hei konei ta raua riri i waho i te moana.
HE TIMA ATAWHAI NA MARIKA.
Ko Toreihi te ingoa o te tima nei, a he
i mea pa hoki i roto i te riri. He tima tenei
, hei atawhai i nga tangata i tu kai a kiri
ahakoa no merika, no era atu iwi ranei,
kua oti a roto te mahi te whakanoho-
noho he peeti takotoranga nei e 500 aua
peeti, me te nui atu hoki o era atu moenga,
nga rongoa nga tuuru a nga takuta, me te
i tini kai ma nga turoro, mo nga tangata i tu
kai a kiri i te mataa he maha nga wahine
tiaki, ko te tima nei ka whai i roto o nga
manuao e haere ana ki te riri.
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, June 28, 1898. [2] Te Tiupiri, Hune 28, 1898
Ko tona peita e rereke
ana i o era atu kaipuke me tona
teitei hoki ki runga o te wai, kia kitea atu
ai ina tu mamao mai, ka rere ano tona haki
i te maahi he whero he ripeka te tohu, kia
mohiotia ai ia. He tino tikanga hou rawa
tenei, katahi ano ka kitea. Na i te wa e riri
ana ka tu noa ma ia i Tawhiti, ki te mutu te
te whawhai, ma era manuao e hari mai nga
mea i mate, me nga mea i tu kai a kiri, ki
runga ki aia, ma ratou e tanu nga tangata i
mate, ma ratou e tiaki nga tu kai a kiri.
Mehemea ki te mou he kaipuke a te hoa riri
a ki te totohu ranei; ka atawhaitia o ratou
tangata mate.
Tenei ano te tahi o nga tima kei te mahia
kia pera ano me to runga ake nei. Na
Marika tenei mahi.
Foreign News.
I RARO I TE WAI.
NUI IOKA, Aperira 17.
No nanahi i whakamatauria ai te tahi poti
ruku i raro i te wai, kote roa o te rukunga
kotahi maero me te hawhe. Kote ahua ote
hanga o te poti nei, penei te ahua i te wera
ika nei. I te rangi i whakamatauria ai nui atu
nga kaipuke me nga poti whakateretere nei,
i haere ki te matakitaki. I te rukunga
kaore rawa he ngarungaru ote wai, te koropupu
ranei ote wai, heoi ano te kitenga atu i te
rukunga, kia ngaro iho kore rawa e mohiotia
tona haerenga me te wahi e puea ake ai
He nui atu te whakahari ote iwi ki te
tangata na ana i kite i mahi, me te tino
mohiotia hoki e te kawanatanga e tino tika
ana. Ko te ritenga o tenei poti, hei poti
topito whawhai nei heoi nei tana riri kei
raro kei te wai, ara kei te turanga o tangaroa. I
panuitia ano e te TIUPIRI te tahi poti rere
amanu hei whawhai iho i te rangi. Na ka
rua enei taonga nunui.
E 3000 MATA.
Tenei hoki te tahi pu kua oti, e toru mano
mata i te rerenga i te meneti kotahi; tere
tere tonu ai te pakupaku. He rau mataa pea
ki te tunga ki te tangata kotahi ka hinga ai
HE ARAI MATAA.
Tenei te tahi arai mataa ina haere ki te
whawhai, ko taua mea he tiira haeana nei he
mama noaiho ki te hari, ki te whawhai ka
whakaturia ki mua hei arai mataa, he koro-
puta ano kei aua mea hei puhanga atu.
TE AROHA KI TE RAWAKORE.
Ko Rotaera (te tahi tino tangata whai
moni kei te ao nei) ko nga moni e £8, 000
i riro mai ia ia i te wini tanga o tono hoiho i
te Reihi i Parihi kua tuwhaina e ia aua moni
ma nga rawakore.
NGA UTU MANUAO.
Kua puta te whakahau a te Tino kai
whakahaere o nga manuao o Ingarangi a
Roori Taare Puretiputu kia whakapaua nga
moni e £25, 000, 000 hei hanga i nga mamao
whawhai e 21, e 24 nga manuao tere te rere,
e 50 nga poti Topito.
NGA RONGO KORERO O TAINA.
RANANA, Hune 10.
I roto i te Paremata i Ingarangi korero
ana Raiti Honore Katanga mehemea ki te
tukua mai e Ruhia ona hoia ki te raorao o
langatiti (i Taina) i runga i te kore mana i
tonoa tuatahitia ki nga tainamana; he tono
pakanga tona tikanga. Mehemea ki te pera,
ka tahi ka tukua atu nga manuao o to Ingarihi
ki te tiaki i ona wahi i reira.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
TURANA.
\_\_\_
Ko te Iwi nei ko Tawihi (he mangumangu)
kei te horo haere atu (kei te takiwa o Ihipa
tenei whawhai). E 20, 000 nga hoia Ingarihi
me nga hoia Ihipiana, ka kokiri ki te whai,
hei roto i nga ra o Akuhata haere ai.
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 28, 1898. [3] Te Tiupiri Hune 28, 1898
RUHIA.
Kua tae mai te korero whawhaitia e te
kotahi mano hoia lukomana, nga hoia e
300 o Ruhia e rua tekau i mate rawa, ko
taua iwi i horo, a mou iho to ratou ranga-
- lira.
Whakaaturanga.
(Ko nga korero ano o te hui ki Papawai).
ERUERA TE KAHU—Taku korero ko nga '
korero a Tomoana, i te marae, ka rukea ana
rahi, tuarua. Ka haere ia. Na e hoa ma
he pana tonu te Poari nei ia Waikato. Ko
te kupu anake ki atu haere e hako. Mo
nga Whanganui me Tuwharetoa kaore i ki
mai i Whangaehu me Whanganui kia Wai-
kato kai runga koutou i te Poari nei. Kaati
me titiro atu tatau ki nga mate o te kotahi-
hanga ehara i te mea na te tangata komou
tono kia tu hei ateha hei aha atu hoki. Ku
Taitoko mate kau atu ia kaore ia e haere
ana i runga i te whakahaere a etahi tangata
rangatira heoi ano ko tika ko te tika anake
neko ana te whare i te 4 p. m. ki te 7 p. m.
7 p. m.
Tamahau Matupuku
Ko taku kupu me whakahaere te Pire.
PARATENE NGATA—Ki taku titiro, kua
takoto ta Waikato, a e takoto nei hoki te
Pire a te kawanatanga i o tatou aroaro.
Kaati ko taku kupu ko nga aue e auetia nei
e tatou i te tau i te tau ahakoa kaunihera
aha ranei me uta ki tenei Pire, i runga i te
mea na te kawanatanga tonu hoki i homai ki
tatou aroaro, a kaati mahia i runga i ta
tatou i whakaaro ai. Ka mutu ka korero ia
kia whakakotahitia nga Iwi Maori katoa kia
kotahi te mana ko te Kingi Maori engari
kaua e wehea tatou i te kawanatanga o te
koroni engari kati tonu mehe mea hoki ki te
rapu te motu tera e taea te whakatopu a tatou
tikanga katoa.
HEREPETI RAPIHANA—He whakaatu naku
ko oku teina, tuakana ko te Kingi ko te
Iharaira i roto i tenei kotahitanga. -..
Mo te Pire nei kaore aku whakaae whaka-
kahore ranei. Ko te mea kei te tu tonu o
tatou mema i te Paramete ko te Mana o te
taha kia matou e turaki tonu inga Pire a tenei
kawanatanga. Ko toku tae mai ki konei ko
nga whakahaere a te kawanatanga o te
kotahitanga Anake, kaore mo te Pire.
R. REWETI—I tu ki te korero tautoko i te
Pire i runga i te mea he here inga whenua te-
mea nui o roto o taua Pire kia Wawe te toe
nga whenua e rere tonu nei inga ra katoa ki
te moana. He roa ana korero heoi i runga
i te mea koia tonu te kai tuhi o enei korero
kaore hoki e taea e ia te korero me te tuhi-
tuhi hoki.
RAINERA WHARERAU—I korero ia i nga
mahi a te kotahi tanga mai o te timatanga
tae mai ki tenei ra, heoi ki tona titiro kua tu
Mokemoke taua tu i runga i te mea kua eke
katoa ki runga i te Pire nei kaore nei e
marama ia au ia Ngapuhi no te mea ka riro
nga whenua papatupu o tatou tupuna ki raro
i te Poari, kua mate te ahua o tatou tupuna.
No te mea e 800, 000 nga eka whenua o Ngapuhi
e takoto papatupu nei. Ko taku mahara
hoki waiho atu mana e pahi atu taua Pire.
A ki te kite nga Iwi o tatou i te pai o taua
Pire ina pahi ma ratou e tango mai. Ka
watea ahau. Ko taku pouri ko te homai
Langa ki roto ki te whare o te kotahitanga
pahi ai a ka eke ki runga ki nga Iwi katoa, kei
pouri mai ki aku korero tenei ko a te kuare.
TE UAMAIRANGI—I korero ia mo nga
kirihipi a te kotahitanga i whakatakotoria te
kupu a te kotahitanga ki te Kauhanganui kia
haina a te Kingi i aua kirihipi e waru kaore
i pera kaati he hapa ienei ti taku titiro. I
korero hoki i te taenga onga Iwi nei ki te
hui ki Waikato me te hainatanga i ratou
ingoa ki nga kupu i oti i reira. Na he mea
naku me timata he korero ma tatou i tera kia
mutu ko te Pire nei.
TARAUA UTIKU—I korero ia mo tetahi
Pitihana i mahia e etahi onga iwi o te Tai
Hauauru i te matenga o Maraenui whakahe
i te poari engari kia purutia nga whenua o te
i Iwi Maori. I tukua ki te kawanatanga kaore
ano matou kia mohio, kua pehea te rahi atu
ana korero.
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday June 28, 1898 [4] Te Tiupiri, Hune 28, 1898
WI PIRE —Mo te kupu a Raniera ka mate
nga papatupu. Taku kupu ki te pai ia me
kape nga papatupu Id waho tirohia iana i te
rarangi 11. o te Pire.
POROKORU PATAPU—E tautoko ana ahau
i te korero a R. Reweti kua korero nei mo
nga korekore mo te Pire nei me ta Waikato. I
korero hoki ia ara i whakama rawa ia mo te
kupu a Whanganui kia Waikato i Whanganui
&c., &c. Me tana whakamarama hoki i te
mangere o te kotahitanga ki te mahi i nga
mahi i hanga e to tatou kawanatanga e
Taitoko ara te kohi moni i te Tiriti
ki Waitangi £10 pauna i takoto i aia, i
Rotorua; £10 i te Kauhanganui £50 pauna,
kuia nei te huarahi i Korero ai ia e oti ai a
tatou mahi. No reira i mahara ai ahau me
mahi tatou i tenei mea. Koia taku kupu
apiti ria ta Waikato hei mahi ma tatou.
HOANI PUIHI—He whakaatu naku ko toku
Iwi ko Muaupoko he Iharaira. Heoi he roa
ano ana korero, tetahi o ana kupu ki te kite
au ka rite te haere a katoa ka mohio ahau ki
tetahi maku ki te kore, kaore kau.
TAMAIWHAKAKITEA—Taku kupu te kupu
ta Taitoko e takoto i roto i te whare nei no
te tau 1896. Waiatatia ana e ia taua kupu.
TANATI TE PIWA—Taku tae mai ki konei
he whakahe he whakaae i te Pire nei. Taku
whakahe no mua mai ano Ko taku
whakaae no naianei. I penei ai V ua whaka-
ae hoki etahi o tatou he Maori. Kua
whakahe etahi he Maori ano. Engari he
rahi atu ana korero.
PENE PIRERE—Taku tu ake he tautoko i
te Pire nei ko te take ko nga whenua katoa
o toku takiwa mai o te 1882 ka timata te tere
. i te wai. He mahara naku i runga i taku
titiro ki te ahua o te Pire nei ma konei pea
e mau ai.
TE METE RAUKAWA (Ngaiterangi)—E
tautoko ana ahau i te korero a R. Reweti e
rua nga take e tenei whare me tenei kupu
me whakatikatika katoa aua take e rua e
tatou ara me whare kauru atu o tatou Mana
Maori. Tetahi o aku kupu e manawapa ana
ahau mo to tatou Honore mema (Wi. Pere)
e hanga nei i ana korero mo te Pire nei, no
te mea ko taku mahara me waiho ma nga
Iwi e hanga heoi mana ko te hari ki te
Whare.
WIKITORIA KEEPA—E tautoko ana ahau
te korero a taku tane me ta taku tungaane a
Porokoru no te mea ko te mutunga tenei o te
haere a taku papa i te ao nei ko te Pire. I
penei tana kupu e pai ana te Pire engari me
whakatikatika E takoto nei taku whaka-
tikatikanga. Me tahuri hoki tatou ki te
tirotiro i ta Waikato.
Ko TE WHAKAMUA—Te take e takoto nei
i o tatou aroaro ko ta Waikato me te Pire.
Ki te rite ia tatou ko tetahi pai tonu, ko
tetahi pai tonu.
TATANA WHATAUPOKO—Taku kupu kaore.
au i haere mai mo te pire nei i te tuatahi mo
te whakarongo i te kotahitanga o nga Iwi
kua eke mai nei o te motu. No te mea ke
te pire nei he mea hou. No reira kaore e
pai kia mahia ko te mea hou engari rae
tahuri ki te whaka kotahi i te Kingi me te
Whiti no te mea koia nei nga tangata kei
roto ia tatou kua waimarie nei ki te uru mai
ki roto ia tatou, ho te mea ko te mea tika
tenei kia kotahi te motu katoa. Ko te Pire
nei e tapahi ana ahau mai o runga tae atu ki
raro, engari me hoatu ko a tatou ake, me ta
te Kingi e takoto mai nei i te Paremete.
TEIRA TIAKITAI—He mahara naku kua
pau katoa nga korero anga Iwi nei kia tahuri
tatou ki te whakarapopoto no te mea kua
toru enei ra e korero a Iwi nui ana. Engari
kanui taku whakapai ki nga korero anga
Iwi kua korero nei
(Tenei ake te roanga o nga korero).
HE RETA.
(He mea tango mai no te Pukekihikurangi).
Putiki Whanganui.
Ki Te Puke Ki Hikurangi Nupepa
He ahakoa kua pahure te taima e tika ana nga
kupu o tenei ohaoha Hape Nu Ia kia whakahuatia i
runga i te tau hou o tenei taonga ka Marewa atu
nei i tenei ra, koia ka hoki ki taua mihi nei, he
i Hape Nu Ia kia koutou, tane, wahine, tamariki, i
i runga i te hari ake o te ngakau, ka pahore te
tinana ki tua o te tau tawhito, i runga hoki o te pai
ote Atua, ki a puta o tatau tinana ki tenei tau hou
e timata atu ana te whanui haere onga ra kawe ano
tatou i mohio noa he aha ranei nga mea ka tupono
mai, kia tatau i roto i tenei tau hou. kote riro atu
ranei o etahi o tatau i te ringaringa o aitua ako te
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday June 28, 1898. [5] Te Tiupiri Hune 28, 1898
waha ranei tatau i nga pikaunga taimaha o te ao, e
rua enei kupu kei te tapaae mai i mua o tatau aroara.
I hua hoki ahau, te kai tuhituhi tera e parea nga
whakaaro, a o tatou tupuna, a tera hoki tatau e kimi I
atu i te mea kei te takoto mai i mua o tatau aroaro, ]
a nga mea ranei ma tatau ake e whaihanga, heoi no
te putanga ki nga kupu nga Kaumatua, heoi puta
ana te aroha, tangi ana te ngakau mo ratau i mate, i
kua ora, mo ratau i ngaro kua kitea, ina ra te ora ko
te Kotahitanga e rapu nei te ora mo te motu, na i
runga hoki i nga whakaaro onga kaumatua, i oti ai
ia ratau te hanga he pa, no muri i heke atu ai ratau
ki e te po, e tu mai ra taua pa i Ingarangi ko tona
Ingoa ko Te Tiriti o Waitangi; ina tatou e waewae
atu nei te huarahi kia tae atu tatou ki taua Mana o
ratau, i te mea kua tata atu tata: te kite ia ratou
te mohiotanga ano o te kai tiaka i te tatau o to ratau
pa. Ina nga mokopuna a nga kaumatua, te haere
atu nei kia kite ia ratau, katahi ka tukuna mai he
uira, he whatitiri, he ua, a he hau nui whakahara-
hara, a ngateri ana te whenua, a ohorere ana te
mauri o nga mokopuna a tirotiro kau ana ki etahi
rakau hei whakaruru, a noho kau iho ki raro ki nga
rakau a ka pewhea ai tatau te kite i tu ratau mana,
hua atu e hoa ma, ma te manawanui una ke ko to
ratau mana hoki kei Ingarangi e tu mai ana e ata-
whaitia ana, ko tatau ia kei Niu Tireni nei, he mano
mano maero te matara atu ia tatau, he moana te
kai tiriwa ia taiau, ko te kai tiaki kei konei ko te
Paremata, mehemea hoki ki te kai tatau i nga hua e
kore rawa tatau e whiti, e rite ana tenei taonga ki
te karaka rahui i whakatokia e te Atua ki roto ki te
kaari o Erena, i whakatapua hoki kia kauae kainga
a kihei i rongo a Arama raua ko Iwi, a kainga ake e
raua, a heoi kore rawa raua i kite UE ora hei tino
tauira tenei mo tatau titiro tatau ki nga hua katoa
o te kaari, i meinga kia kainga, ko te rakau o te ora
i rahuitia, waihoki Ko Te Tiriti o Waitangi i
rahuitia hei mana, ko te Ture whakamana o Niu
Tireni 1852 i homai hei mahi, kia mahia nga hua i
roto, ko nga tino mana tenei i homai e te Kuini o
Ingarangi mo tatau mo nga Iwi e noho ana i Niu
Tireni nei, kia toru tonu nga tino huarahi e ai ki
taku whakaaro e tae atu ai ki enei mana kua
whakahuatia ake nei.
Kote Whakapono, kote tino arawhata tenei mo
nga huarahi katoa e whakahaerea ana, e kimihia
ana e nga tangata matau.
(2)
Ko te matauranga, ku tenei kupu kei nga ahua
tangata tokorua e whiwhi ana ki te rangatira, e
whiwhi ana hoki ki te tutua, ma te kotahitanga
tenei mea e manaaki.
(3)
Kote kaha, ma te tohe, ma te manawanui, ma te
tupato, ka riterite ai enei mea e toru te hapai, e nga
tangata matau whiti rere atu Iu tua o Tawauwau.
Ma te rangimarie tatau e whakahuihui, ma te
Wairua Tapu tatau e whakaau ki runga ki te
Kotahitanga e tumanakohia nei e te ngakau, kia
kaua te mauahara i tetahi rangatira, tetahi matau-
ranga ki tetahi matauranga, no te mea hoki ko tenei
Kotahitanga e rapu ana i te ora, mo te mutu katoa,
ina hoki tatau e aue nei i nga tau maha ka hori ake
nei, kore rawa i te ata tatu iho te ngakau, me te pai
ote noho ki runga ki te whenua, e haere mai nei nga
ra, e vvhakataukitia ai ma te werawera o tou rae, e
makona ai koe i te taro mau ko te take i hore ai e
tae ki tenei kupu, ko nga mana o tatau tipuna kei te
waha tonu i runga ia tatau ko te atawhai, ko te
aroha, na tenei ka u tatau to tatau rangatiratanga.
E mea nei o tatau whanaunga te Pakeha kia kotahi
te Ture mo tatau, me pewhea tatau e mohio at ki te
pono o tenei korero ina hoki he tau, kua kite tatau
"Ture Whenua "Ture whakatikatika "Ture poto
" Ture vvhakamana me te tini tini noa iho onga
Ture, ka pewhea ai te tikanga o taua kupu kia
kotahi he Ture e kotahi nei hoki tatau, e utu nei
hoki tatau i nga tini huahua rawa ate Pakeha,
kaore he mea kia kore tatau e utu, a he nui ke te
moni e pau atu ana, ki Niu Tireni nei ano, ko te
moni ia a te Pakeha he moni haere atu i kona, ki
etahi atu moutere whakatiputipu haere atu ai, ko to
tatau Kotahitanga hei pupuri ma tatau, i runga i
tenei kupu Na Ihu Karaiti tatau i whakatata nga
noa i noho matara kua meinga e nga toto kia piri
£ kore hoki te Ture e whakahe kia tatau, ina haere
tatau i runga ano i te Ture, me titiro tatau ki nga
Pakeha kai mahi i whakakotahi ratau ia ratau, nga
Heramana, nga Humeke nga kari Waro, me te tini
noa iho onga kai mahi Pakeha, engari ratau i mau
patu, a ohorere ana te ao, heoi i roto i enei ra na te
hanga he Ture mo ratau, koia ka tau te rangimarie
kia ratau nei ko tatau ia kei te mahi atu i runga i te
rangimarie.
Heoi kei te wehi noaiho te whakaaro, he aha hoki
te he o ta tatau tono, kia tatau ake te mana mo a
tatau whenua, i te mea hoki i whakaaetia e te
Tiriti o Waitangi, a i whakapumautia e te Ture
whakamana o Niu Tireni 1852. No nga ra katoa
enei i o tatau Kaumatua e ora ana, e rua tonu enei
mana nui, no nga ra ia tatau, hanga ana he tatau
nga mahi, nga whakahaere, kaore he timatanga,
kaore he mutunga, heoi iri ana i te takiwa hei hopu
rango, naenae, ko te ora tenei o te Pungawerewere,
me mahi tatau i te mana o nga tipuna kia riro mai
kia tatau.
Kaua tatau e awangawanga kia te Whiti raua ko
Tohu, kei runga raua ite Kotahitanga o te Oroko-
hangaanga mai ra ano o te Ao, ko te puranga
whenua, me te puranga kei a raua e takoto
ana, engari ko o raua Iwi me titiro mai kite
puranga Whenua, o nga Kaumatua, kua whakaarahia
i tenei ra, na ratau nei hoki te Kawenata, i whaka-
pumau ki runga ki enei motu, koia ano i kotuhi ai nga
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 28, 1898. [6] Te Tiupiri, Hune 28, 1898.
Iwi o te Waipounamu, me Aotearoa i huaina ai
tenei ki, te Kotahitanga o te Iwi Maori.
I te tau i hori ake nei, i tukua atu e to tatau
Kotahitanga, te mihi a te motu ki o tatau. Kuini,
i roto ite ra o Te Tiupiri o te Kuini, he
mihi atu kia te Kuini kia rahuiaia te
morehu Whenua hei oranga mo tatau, ara, e
5, 000, 000 eka e toe nei kia tatau, heoi, mihia iho e
te Kuini, whakahokia mai ana ki tona Kawanatanga
i Nui Tireni, ma ratau e whakaaro taua Inoi a te Ko-
tahitanga, na e hoa ma, kote pito kupu tenei i tenei
tau hoou. hei ruku ma tatau, ara ma katoa kia rahuitia
e tenei Kawanatanga nga toenga whenua, hei wai u
mo tatau mea tatau Uri?
W. W. HIPANGO.
TE HUI KI WAITOTARA.
No te 19 o Hune ka tu te kai
a Ngarauru e toru nga tahua; te
tahua tuatahi: —Ki Whanganui ki te
Iharaira, tae noa ki nga iwi o te Tai
Rawhiti, ki nga Ringatu, me te
kotahitanga, tahua tuarua: —Patea
ahu atu, tahua tuatoru i te marae
heoi tahua tuatahi tuarua tua.
toru i hurihia kia Tohu raua ko Te
Whitu, me o rana iwi.
Katu ko Whiu, ka mihi ki nga iwi
katahi ka whakatakoto i te moni a
Te Ringatu e £3 pauna ka tukuna
ki nga iwi o Tohu ko te take ko te
manakitanga a Ruka raua ko Puka i te
poi a Taranaki i whakatakoto ai ki te
Marae o Ngarauru me te manaki
hoki a Taranaki ia Ruka Ringatu
o
Whakarua: I te tau 1897 ka tae mai te
Ringatu taku kupu haere ki tera
maunga e tu mai ra, koia nei taku
pao. " E kore Taranaki e marere
atu. " Kaore a N'Rauru me
N'Pourua i te mohio ki tenei moni i
hoatu na. Taku kupu kia koutou
temoni na kainga e koutou i te ata,
Te Matuku. I whakaaturia mai
ano kia matou i nga ra o Hanuere ka
tae mai te Ringatu ka tae mai hoki
taua moni.
Ka Kokiri mai te whiu poi a nga
wahine o Ngatiruanui e 36 katoa
ratou, ko nga terehi he kowhai, ko
Te Ngaruru te kai whakahauhau
nui atu te rawe, tokorima ano nga
wahine i taia nga kauae, ko te nui-
nga he pangore katoa. Ko te
whakapai onga kai titiro ki taua
whiu poi, i runga i enei tohu; he
pai no te ahua o nga wahine, tanuku
kau atu te korokoro, tuarua he nga-
wariwari no te mahunga tuatoru ko
te pukana, ano ko puanga i te rangi
tuawha kei nga ringaringa e mahi
ana te poi, e huki ana nga tumu, e
ko kiri whakawaho ana nga teke-
teke, tuarima ko te hope kaore i te
aurere, engari kei te ata ngawari
apiti ki te tinana pai ana te taka
okeoke ko nga paina tena i ki ai te
kai tuhituhi ka nui te pai. Te tahi
pai ano na to ratou kai taki taki, he
matara no te reo o te ngaruru, he
korikori no tona tinana katoa, ma
tenei e wana ai nga kai haka.
Konga wai ata o a ratou poi tera
ano e taia ki te TIUPIRI.
Ka mutu tenei ropu, ka whakaputa
mai te tahi ropu ano, he Kakariki
nga Terehi o nga kotiro te 18 te
maha o ratou tokorua ano nga
wahine i taia nga kauae. He pai
hoki tenei he pera ano hoki me to
runga, ko te he kaore i tukua mai e
Tupatea nga waiata o tona poi.
Kamutu te haka. Katu mai ko
Tauke (no Tohu) kei runga au i te
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 28, 1898. [7] Te Tiupiri Hune 28, 1898. koutou kopapa ia Aotea kua iti nei te hua he manuao nui, kei te waka au ia koutou putea o runga i to koutou waka, kua tutuki mai ki te pou herenga koia tenei. Tena koe e Rauru e Whanganui e N'Tiapa, Rtane me Muaupoko, nga morehu tangata o tenei waka tae noa ki nga wahi o te Ao nei. Konga taonga tenei o to koutou tupuna a Taitoko, kaore he ritenga mo nga hikoinga waewae tenei au e whakahaere nei i runga i to koutou waka ia Aotea he waka pirau, inaianei kua rewa, e hara i te mea na tera rangatira i tiki mai i whakaora, kaore engari naku ano. E ki ana te korero teka nga waka katoa me uta ki runga ia Aotea, me pewhea eke ai ? Engari ma nga mahi. Kua ka hoki mai ki a koe e Rauru; kaati tenei, mo te kupu mo Taipake, me Waitara ko enei wahi kei taku tinana katoa, me etahi ake wahi kei a ia. E pai ana te kupu a te Ropiha e hara i te mea kotahi ano te ra, tenei ake nga ra, kei te takoto mai kote kupu mai a Tohu ko Waitotara ka mutu, I he ra mo tena mo Taipake. I Ko te motu kei te mahi ki te I whenua, ko au kei te mahi ki I nga hau. Kaore he korero i te I mautauranga i tenei rangi heoi ano I ko te titiro ki tenei ngaki, heoi ano I taku ko te poi. Tuatahi: —E Nga- I rauru haere mai to waka me te I taonga o nga Kaumatua e horahora- I hia mai na e koe, me ki e au kaore I aku whakahe mo au kupu kanui te I marama, engari ko taku kupu hei whakaui utu ki a koe e Tupatea? Ko te whea Rangiatea hoki tau. Ko N'Rauru ko N'Timaruu kei runga ia Aotea. Ka tutuki mai i roto i tenei ra. I nga ra o Titokowaru ka toia te toi " Te kupu a Waru ko Pukea- ruhe i raro, ko Patea i runga, maku e powhiri tiapu mai Ewaru "; ka ea tenei kupu Tuarua o nga toi a Waru. " Aotea te waka i puta ai ki waho te utanga o runga e whiu poi e au. " Kei te mau i au nga kupu. He toi ano " Kimi mai e Rauru tenei to Hawaiki kei roto i te wa i te rangi nei e Riwaru. I muri katahi ia ka karakia. " Tao tao kei runga e Tao tao kei runga e rangi; (tena atu te); roanga: —Katu mai a Te Rangitu- taki. Ka whakamarama mo te patai a Tautahi, Whakarua (Ngarauru) Haere mai e Whanganui e Mareata e Hipango me nga iwi, ka pai ka tae mai koutou hei karanga i o tatou Iwi ko nga taonga tenei o to tatou papa o Taitoko i waihotia ake nei e ta. Haere mai e Mareata kua mate atu a Te Waero, a Takarangi a Turei, ko koe i waiho ake hei hautu i to waka; haere mai karanga ki o Iwi, Haere mai N'Ruanui haere mai ki o ratou marae, a taea noatia tenei ra, haere mai me te taonga, ko te Iwi tangata e kore e warewaretia e au notemea he whaki na aku tupuna Eki ana koe na Tohu i poka nga raho ote motu ko au e ki ano naku ano oku raho i poka. Ka tautoko ahau i ta te Ropiha, me takahi a Taipake. Mareata. —E pai ana ta koutou mihi mai, i haere mai au kia mate tahi tatou.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 28, 1898. [8] Te Tiupiri, Hune 28, 1898,
He Waiata: —I hoki mai au i ngatai
nga mate tu ki Papawai ra. Ka tupu
a tete a karo rawai i ona ruhi; e kai
te manana tonu taku tara ki
nga whenua. Me te tapu ra e
tenei motu i te rahui a Tohu Kakahi.
Piko mai te tini o nga tohunga ki te
hamukamu.
Ngapaki: —Haere mai ki konei
tatou mahi ai, e ki ana au ko ngati-
ruanui ko te nei iwi ko N'Rauru he
iwi pai he iwi kino, toku matakutaku
ake ki te tu he N'Ruanui au, kaore i
pai i au nga korero i te marae note-
mea kaore rawa i putaputa i takoto
kopuni tonu, e kore e aio, ko nga
iwi nunui o tenei ra kei te whawhai
kia raua whaka te tangata.
Hunia Mei: —Ka whakamarama i
nga take i tae ai ia ki Papawai.
Tutahi; — Ka tonoa e Paratene
Ngata (he rangatira no Ngatiporou)
te poi a te Iharaira, whakaaetia ana;
takoto atu ko nga piupiu me nga poi,
tono ana a Paratene kia tukua atu
he tamaiti hei ako i a ia me ona iwi,
he ra e kitea ai tona taonga.
Tuarua: —Ko Te Huki (he ranga-
tira no Ngatikahungunu) whakatika
mai ana ki nga kupu i hoatu e au ki
te marae, ara ko taku pakanga mo
te hunga ririki, Te Kupu a te Huki,
ae, ahau me toku Iwi me Hamua, ka
manaki i to kupu, koia ana taku e
whai nei, mau te ra e whakaatu mai
mo Parihaka.
Tuatoru: —Ko te kupu a Tama-
hau (rangatira o Ngatikahungunu
me te Marae, me nga whare nunui o
te Kotahitanga e tu mai nei i Papa-
wai) Ae e whakaae ana ahau ki to
kupu mo Parihaka.
—HE UIRA. —
Ko te Raiti Honore Hereni te Pirimia o Nui
Tireni kua pahika ake tona tunga Pirimia i o era atu
e tu ana hei Pirimia; ka 5 ngatau ka 42 nga rangi.
Te tahi Pirimia hoki i roa ko E. W. Tarawhete, i
timata ia Hune 2, 1856 ki a Hune 12, 1861.
Kua whakaaro a Tiati Waari, tiati o te kooti
whenua Maori o Whanganui kia tae ia ki Pipiriki
Kooti ai i nga whakawa papa tupu o Whanganui i
runga i te tono a Ngatikura kia Te Pirimia i te
taenga mai ki Putiki.
Kua tae nga tamariki o te Aute kei Whakatu, e
rua nga take o taua haere a aua tamariki he Putu
pooro ki nga tamariki o te kareti o Whakatu (Na nga
kareti hoki taua mahi). Tuarua: —He kauwhau ki
nga Pakeha o taua takiwa, a ma nga Pakeha
rangatira o taua takiwa ratou e tiaki, ki te kore o
ratou raruraru katoa e, ea. ma aua Pakeha katoa e
utu. Mehemea ki te toe he moni i muri mai i te -
utunga i nga raruraru katoa, ka tukua ki te komiti
Maori o taua takiwa hei painga mo nga Maori o •
taua takiwa. —(Te Iwi Atawhai. )
PAREMATA.
Kei te Turei te 280 tenei tanei marama tuhera ai •.
te Paremata i Poneke.
TIMI HURU,
—PARAKUMETE. —
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaha, Kai Haeana Hoiho, Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI.
—KUA NGARO. —
He hoiho whero pouri i ngaro ki
Putiki. Ko te parani kei te peke o
mua TAU ka hoatu te £1 ki te
tangata mau mai ki an.
WERAROA KINGI.
PANUITANGA.
Ki nga tangata me nga wahine e hiahia
ana ki etahi hiiri pukapuka ma ratou, hei
hiiri i o ratou ingoa ki roto ki a ratou puku
puka. Tukua mai o koutou ingoa, me te
kainga, ma matou e whakaatu te ritenga, o
nga utu.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
DAVID McFARLANE,
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER,
Ridgway Street, Wanganui,
Hold large stocks of —Fencing Wire, Corru-
gated Iron. Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens. Axes. Slashers, Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates, and
General Ironmongery.
Ail goods sold at lowest market rates.