|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 6, Number 29. 10 January 1906 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. (No. 29, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Hanuere. 10, 1906. (Wharangi No. 1) Nga Mahi e Kore e Ahei E kore te patuwatawata e whakaturia ki runga i te tahuna; e kore te whare e wha- katuria kaore he uhi. mo runga; e kore te waka e hoea ko te riu Ki roto ki te wai; o kore te papatere e maanu i te tupuhi, ma te aio piropiro anake ka eketia ai nga toka whakahau-matua; e kore e parea ko te taa o te waka hei ihu; e kore te tauihu e kawea hei rapa; e kore nga hoe e poua ki roto ki te riu e haere ai te waka; e kore e whaka- uria te waka ki nga papaki; e kore e hoea te waka ki nga turanga mehemea kaore he punga he taura whenua ranei; e kore e tu- kua te matau ki te moana mehemea kaore he aho he maunu; e kore e tukua te kupe- nga kaha-roa ki roto ki te pohatu, e kore hoki e kumea pito tahitia te kupenga; e ko- re e mau te haumi o te waka ki te kore he kuha; e kore e karia te aruhe i roto i te hu- hi i te repo ranei; e kore te koareare e karia i runga i nga maunga; e kore te whinau e kohia i raro i te matai; e kore te koniu e unuhia i roto i te rakau; e kore te kumara e tapuketia ki roto i te wai; e kore te taro e pihi i roto i te ahi; e kore te kiore e mau ki te kore he pao; e kore e mau te manu ki te hurihia nga ran mahanga ki runga o te tahu; e kore hoki e mau te manu ki te wha- katarewatia nga kaha kaore he pae; e kore e mau te kaka ki te kore e ata tiakina te mo- kai ; e kore e mau te ruru i te naha mehe- mea kaore he powhiriwhiri; e kore te huia e haramai i te whakatangi mo te weka; e kore te pipi wharauroa e waiata i te Hotoke; e kore te horirerire e pare i te whatitoka o tana kohanga ki te toonga o te ra me te to- nga; e kore te kooko e whai-korero i raro o te rakau; e kore te katoitoi e moe roa i te ata haparapara; e kore e rangona te reo whakanui o nga manu ki te kore he pua; e kore hoki nga manu o te taha moana e kai i nga hua rakau o te tua-whenua; e kore te kiwi e eke ki runga i te rakau kai ai i ona hua, engari ka tatari marire ia kia ngahoro iho ki te whenua ka kai ai ia; e kore te ka- kapo e wareware ki te kawe i tana kai ki roto i te wai penapena ai mo te raumati; e kore te keea e noho i nga raorao; e kore te kereru e wareware ki te rongoa i ona ma- te ina taotu ia ; e kore e maroke tonu te rae o te koau wai-maori, a, whiwhi noa ia ki
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. re ki te ngeru ; e kore te pekapeka e rere i te awatea ; e kore te nanakia e kitea ; e kore te taniwha e matakitakitia e te konohi ; e kore te ngarara e hoha ki te piri ; e kore te ao purehurehu e rere ki te kore he hau ; e kore e heke te awha ki te kore he kapua ; e kore te hukapapa e whakama i te rau matomato o te kumara. E kore e au te moe ki te kumea mai kia tini nga whakaaro ; e kore e pepeke nga pona kua marotia ; e kore e hoki mai te ringa kua motu te uaua ; e kore nga koikara e ngaoraora ki te whati te iwi ; e kore te rau o te takau e huri ki te kore he hau ; e kore e reka te reo ki te kore e mohiotia tona tikanga ; e kore te tangata noho takitahi e whai-korero; e kore ano hoki te ringa maui e hoatu hei here i te aroha ; e kore te whata e timatatia i te kapuhipuhi o te rakau ; e kore nga hua o te rakau e haua ki roto ki te kapunga o te ringa; e kore e pai te wai-tutu ki waho o te paatua; e kore e mau te manu ki te kore e herea te aka tuatahi i te putake ; e kore e taea te peka tautoro ki waho ki te kore he rou; e kore te manu te kiore ranei e otaina matatia, engari kia maoa ka pai ai ki te kai. Ka wehe i konei. Haere mai e te Rongo-pai o te motu, haere mai hoki e te hau whakatanga manawa, e tomo ki roto ki nga kokonga rau o Aotearoa me te Waipounamu, e hoe e te ora tinana i tou waka ia te tika, ia te pono, ia te aroha, e hoe ki Hikurangi ki te maunga o te mana huihui, hei here i te kiri waitutu ki roto i te Rongo-taketake. Na te aha ra enei take, te wairangi, te poauau, te pohehe, te taringa kore, te turi, te whakahawea, te takahi kupu, te taringahoi ? Na te ngakaurua enei tohu, hei mahi i tona pa, ia te kore te whiwhia ia te kore te rawea, ko tona kai o roto ko te ika nei ko te haku. Na, na te ngakau ata rapa enei tohu, te Rongomau, te whare, te ahi, te kai, te whiwhi, me te Ture tangata, ko te Ture Atua hei uhi mo waho i enei katoa. Kia mama ra e te Tairawhiti, ko te ra kai mua i to aroaro, ko te pouri- kerekere kai muri i to tuara. Hapainga a Tokohurunuku, a Tokohururangi, a Mamahinuku, a Mamahirangi, a Hautake-nuku, a Hautakerangi, a Rongokako, a Tamatea, a Kahungunu, a Takitimu, a Horo-uta, a Matatua, me era atu poa tokomanawa huri noa te Tai tokerau, tiawhe noa te Taihauauru. Whatiwhatiia whatiwhatiia, koo-ia kooia whitiwhiti-ora, Makerenuku Make-rerangi huia tangata kotahi, e ara e tera maunga, e ara e tera raorao, e hoki e nga wai ki tou hopuatanga. Te iwi kua taea mai nga ra e ngahoro ai nga rau o te rakau nei o te Paremata, e tu nei i rungs i Aotearoa me te Waipounamu puta noa i o raua motu ririki, e tahuri ai hoki nga iwi e rua ki te whakahoki i tena rau i tena rau, ki tona taunuke ; ko te rau kua rere, ko te rau kua pirau, ma te iwi e ata whakaaro ka oti, katahi ka hono ki tona taunuke" "mo nga ra e toru. Hei whakahoki i te wai o te rakau ki nga pakiaka hei mo- monatanga mo nga hua,' hei painga ki nga iwi, hei arawhata pikinga atu ki te mohio, ki te kaha, me te tupato. Na, ki te taea e tatau te whakaatu nga tikanga o enei reo o nga kaumatua, tena e waiho hei tika, hei taonga hui hoki mo nga whakareanga o te iwi Maori, koia tenei : — He Huia-upoko. " Takitaki-a-manu. " Tokatu-moana. '• Hiwi-maire. " Ruatapuke. " Kuratakaipuni. " Kurahorahora. " Wharaupo. " Tukutahi. " Timu. " Whati. " Whakarau-rakau. Koia tenei nga reo e korerotia i runga ake nei, ko nga tohu riri tenei a nga tipuna tae iho nei ki nga matua, no te wa tera ia ratau atu ; no tenei wa ko tatau e noho nei i runga i te rangimarire, me te aroha o tetahi ki tetahi kia ora koutou katoa. "Te Puke Ki Hikurangi." HE POWHIRI. He powhiri atu tenei ki nga mangai Kaunihera o runga i nga motu nei i Aotearoa me te Waipounamu, me o raua motu ririki, "haere mai." Ka tu te hui mo koutou ki Papawai Kereitaone Wairarapa, ko te ra hei taenga mai mo koutou ko te Wenerei, te rua tekau ma tahi o nga ra o Maehe, te tau 190G. Heoi, be kupu atu tenei kia koutou, kia tae a tinana mai koutou a taua ra, heoi "haere nui haere mai." kia ora e ora ana te Ariki mo koutou, me matau hoki. He kupu tuarua. E tuhera ana tenei hui ki nga tangata katoa, e hiahia ana kia tae mai Ki taua hui. "haere mai" me nga kapu i roto ia koe hei whakatakoto mau ki te aroaro o taua hui, ina kitea iho e koe e koutou ranei. He kupa tau hei pera, ki te kore he aha te he, heoi te mea nui ko te kite o matau ia koe, ai koutou ranei "haere mai! haeaemai!" kia ora. Na Meiha H. P. Tunuiarangi. " Hoori Te Huki. " Manahi Paewai. " Kingi Ngatuere. " Te Ama ote-rangi. " Patoromu Hoera. " Hami Potangaroa. ". Tamaiwhakakitea. " Nireaha Tamaki. " Hoani Rangi takai waho. aku i whakaaro ai. Te Karearea. Kereitaone. Pepuere 7th 1906. Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi," kia ora i to te Atua atawhai, heoi te mihi o te tau hou. E nga hapu o Rongokako kia ora tatau katoa i roto i tenei tau o to tatau Ariki atawhai o Ihu Karaiti, kaati te mihi. E te iwi tenei toka mahara mo nga mema Kaunihera o to tatau takiwa; ka timata nei a te 21 o te marama nei te whakaingoatanga mo nga mema 12, a, e penei ana toku mahara me whakamatau ano tatau ki te whakariterite, me kore e oti noa i runga i te ata whakariterite i taua 12 mema, kia toe ai nga moni a te Kaunihera, kai te mohio tonu tatau ma nga moni a te Kaunihera e utu nga Apiha whakahaere o nga whare pooti, ma tukua e tatau ma te pooti e whakatau tenei 12 mema, takirua Apiha ki te whare pooti kotahi, a, kai te nuku atu i te tekau whare pooti kai te takiwa o Rongokako, no konei kaore au i te pai kia moumoutia nga moni, mo te mahi tera e oti noa ia tatau te mahi, tetahi te pai o te whakariterite, ka tere te ta to tatau Kaunihera, kaore i te pai te whakaroaroa me te nukunuku, kai roto tonu tatau i nga ra o te Hui topu. E te iwi koia te take i kii ai ahau, kauaka tatau hei tukua ma te pooti e whakaoti, ka moumou nga moni, ka pahure ke te wa kei te 15 o Maehe ka mutu tenei tau, kai te 16 o nga ra ka timata he tau ke kia tatau. Heoi e te iwi kia kaha, kia kotahi te whakaaro ko te hanga i te tika kia hangai te tu, heoi enei kupu. E nga tai-tama, e nga tai-tamariki, koutou ko o tatau tuahine kia ngawari ta tatau hapai i nga tikanga o enei nga ra, kia tupato tatau, kauaka tatau hei takahi mana, whakarongo-na nga kupu A o tatau pakeke, kai runga i nga kaumatua te mana e whata ana, te inana i timata mai nei i te tau 1840, a, tae mai nei ki te tau 1881 katahi ka tiaho taua mana, kitea ana e tatau katoa. Waihoki kia tupato tatau, a, kia marama hoki ta tatau titiro i nga tangata totika, rangimarie, whai whakaaro ; kaati te ope noa i te ahua kau o te tangata, hei te hunga totika anake, kaua hei kaiponu tonu nga mea i tu i mua ake nei, me tuku atu hoki nga tuunga ki etahi o tatau, kaore hoki au e pai ki te kupu e kiia nei, kua mutu a nga kaumatua tau na nga tamariki ke enei tau, kai te waiho tona e etahi tangata taua kupu hei whakamutu rawa i nga tikanga a o tatau matua, kaore au tenei o tatau e whakaae, e-ngari me mahi tahi tatau me o tatau pakeke, nga whakahaere atahua a o tatau pakeke me honohono ki nga mea atahua o tenei wa, e ngari me whakamama aua tikanga me ona aronga katoa, kaati enei kupu. E nga hapu o Rongkako, tenei aku tangata i mahara ai au hei mema Kaunihera Maori mo tatau, i tenei timatanga a te 21 o te marama nei, koia tenei :— Ko Kingi Ngatuere •' Tame Hipi 2 " Takana Rangimauriora 3 " Haeata Tamati 4 " Taiawhio Te Tau. 5 " Taare Poutuki " Karaitiana Wirihana 7
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. " Ngawaka Marere " Ngarori Timihana 9 " Wainohu Te Huki 10 " Renata Tooi . " Pou Manihera 12 Kotahi tekau marua enei hei mema mo tatau, kaua hei pouri etahi o tatau e hiahia ana kia tu ia hei mema i tenei whakatunga mema. Hei muri atu ko etahi, a, ka rato o tatau hiahia ; kaati mo te hiahia o etahi o tatau matua kia tu ko au tetahi mo taua 12. e penei atu ana ahau, he nui te taimaha oku raruraru kai te arai mai i a au ki tenei taonga nui o tatau. Heoi kai pouri koutou, ko tenei hunga i whiriwhiria nei e toku whakaaro, e mau nei o ratau ingoa i runga ake nei, he rite tonu kia matau ko etahi i mahue i a au mo muri atu, heoi ra tukua mai a koutou whakaaetanga e nga hapu katoa ki o tatau pepa, kia te "Puke" kia te Matuhi, kia wawe o tatau whakaaro te whaiti i mua atu o te 21 o te marama nei, kaati i konei. Kia ora tatau katoa i roto i te tau hou. Te Ama ote-rangi. HE RONGO-KORERO. Oraititanga o tetahi kotiro Ingarihi. Kotahi tetahi kotiro ko Mihi Wepiha te ingoa, be tamahine na tetahi Kawana o te Ingarihi. Ko taua kotiro i puta whakauaua mai i roto i te matapuna o Ruhia, i te wa e raupatu nei a Ruhia i nga Hurai me ratau ake hoki, ko taua kotiro e rima ona wiki e noho tahi ana i te whanau a tetahi takuta o reira (Dr. S— s). E kii ana taua kotiro, ko te Kawanatanga whakawehi atu tenei o nga iwi Pakeha kai te ao nei ko Ruhia. I tetahi ra katahi ka haere ratau ko ona rangatira ki te kainga o tetahi Minita o Ruhia to ratau taenga ki reira nui atu te tangata i reira, i tona kitenga kua kikii tonu te whare o taua Minita i te tangata, hiahia ana ia ki te hoki ki to ratau kainga, heoi hoki ana ia ki to ratau kainga, no tetahi rangi rawa i hoki atu ai te Takuta nei me tona whanau ki so ratau kainga, i konei ka timata te tuhi a te kotiro nei i nga mahi kino a Ruhia e kite ana e ia, i te wa i noho ai ia i reira :— "I te tahi o nga haora i te awatea, ka karangatia ia ki te tina, e noho tonu iho ana ratau ki te kai, kikite mai ratau e oma atu ana tetahi tamaiti Hurai uru tonu atu ki roto i ta ratau ruuma, katahi ka karanga atu kia ratau kia tere ta koutou oma, tenei tetahi ropu kohuru kei te haere mai ki konei 100.rau nga tangata. I muri mai i tenei ka puta atu ano tetahi tangata ki te whakaatu kia ratau, kia tere ta ratau omaoma ka matemate ratau i taua ropu. Ko nga tamariki pepe e moemoe ana i taua wa katahi ka whakaarahia, ka pokai-kaha noa iho ratau ki te kimikimi i o ratau puutu me o ratau kahu mahana, i te mea e rere ana te puaheiri i taua wa, me te hau hoki e pupuhi ana. Ko ia ko te kotiro nei, i tahuri tonu ia ki ana mea hei mau maana whakawhaiti ai, ko te wa tenei i oma ai ratau ki waho hunahuna ai. Kaati i a ia e oma ana ka puta mahara ake ia ki tona peeke i mahue i a ia ki roto i te whare, he nui hoki ona taonga i roto, katahi ia ka penei me hoki ia ki te tiki i tona peeke, i te mea kaore ano kia kitea atu e ia taua ropu e haere mai ana, heoi oma ana ia ki te tiki i tona peeke, i a ia ka tae atu ki te whare ka puta mai taua hunga, ka haere tika tonu atu ki te whare, tokorua nga Pirihi i mua tonu e haere mai ana. ka mohio ia i konei e kore ia e puta. Te taenga mai o taua hunga katahi ka wehea ko tetahi wahanga ki tetahi taha o te whare, ko tetahi wahanga hoki ki tetahi taha, ka puare ko muri ko te waahi e haere atu ai ki te tepara hoiho, ka mohio ia ka mutu tonu te waahi e puta ai ia, me tika ma taua tepara haere atu ai, ka uru atu ki roto i te kaari ka tika otu ki te ngahere. Ko taua hunga te taenga atu ka hamama nga waha ki te akiaki ki etahi kia uru ki ro-whare, ko etahi kua riro ki te patu i te pere o te whare karakia, he mea kia rongo mai etahi o ratau i roto i taua taone ka haere mai ki te whakapiki ia ratau-1 konei ka tino kino tona wehi, i te mea kaore ia e mohio ka pewheatia ra te patunga i a ia, mehemea ia ka mau i taua hunga. I te rironga mai i a ia o tona peeke, katahi ia ka oma ma muri puta ai ki waho o te whare ka tika atu tona haere ki te tepara, i tona putanga ki waho ka kitea nuitia ia e taua hunga, kaore hoki he waahi ke atu e ngaro ai tona haere, Heoi ka whakatakaia e ia tona peeke, katahi ia ka oma ki te kahaki i tona tinana ma roto i te kaari, i a ia ka tae atu.ki tetahi pito o te kaari e tae atu ai ki te ngahere, ka kite ia i tetahi tangata e oma ana, pera ano hoki me ia te wehi i taua hunga. Ka mahara ia kua kitea mai ia e taua hunga, a, kei te whaia mai pea ia e tahi o ratau, katahi ka kaha atu tona oma hinga atu ia ka maranga ake ano ka oma, ka kitea e ia tetahi waahi puare o te taiapa, ka kuhu ia ma reira puta ai ki tua o te taiapa ka ahu atu ia ki te ngahere, tona taenga ki reira, katahi ano ia ka mohio kua puta atu ia i te mate ki te ora, ka noho ia i roto i nga rau rakau whakataa ai, me tona whakarongo mai ki taua hunga e tukituki ana i te whare ki te toki, ki . te hetiheti, ki te hama, me te hamama hoki nga waha. I te taanga o tona ngenge, katahi ia ka ka haere i roto i taua ngahere, ko taua whenua he repo katoa eke ake ana ki runga ake i ona pona te poharu, ka roa atu ia e haere ana ka kino atu hoki te poharu, katahi ia ka ahu atu ma te waahi maro marama hoki haere ai. He maha nga haora e haere ana ia, ka tae ia ki te kainga o tetahi Minita raua ko tona wahine, ka peka ia ki reira ka meatia mai he kai mana, ka mahia hoki be moenga moona ki ranga i te toopa, ka rua ai po e moe ana me ona kahu maku, engari ko te maha me te umere noa iho a te hunga kohuru ra, kaore rawa e ngaro te warowaro i roto i ona taringa. I te ohonga ake i te ata katahi ia ka hoki ki te titiro i to ratau whare, ko taua hunga hoki kua kore tahi i reira, kua riro ki etahi atu kainga tukituki haere ai. I tona taenga atu ki to ratau whare," kua pakaru katoa nga wini me nga. toa, me nga toroa, me nga tuuru, me nga toopa, me era atu mea whakapaipai katoa o roto i te whare, tae noa ki nga taonga, o roto i te kitini kua pakuru katoa, ko nga tino taonga o roto i te whare kua riroriro katoa, kore rawa tetahi mea pai nei i mahue iho, tae noa ki ona taonga ake riro katoa. Ko ona rangatira kaore rawa ia e mohio kei whea ranei. 1 konei ka hoki whakamuri mai ona whakaaro ki ona matua me te kainga hoki, ka tangi ia i reira. E wha ona ra e noho ana i reira, ka tae tona rongo toa ki te kai-whakahaere tikanga o te Ingarihi i Ruhia, ka tonoa mai in kiu haere atu ki tona kainga, katahi ia ka eke ma. runga i te Tereina, tae atu ana ia ki reira. He nui te mihi me te manaaki o iana tangata i a ia, me tona kii mai ano, he mea whakaata atu na tetahi Minita me tetahi Takuta ki a ia kei tona kainga koe, kaore ia i te mohio kai te ora ranei kua mate ranei te patu, engri me titiro e koe, ko ratau kua riro ki Kiwhi, kia marire ra nga raruraru ka hoki ai ratau. Heoi ano katahi ka timata te korero a te kotiro ra i tona whanoititanga ka mate, mai ano i te timatatanga tae noa ki te mutunga, koia tena kua tuhia i runga ake nei. I te mutunga o ona korero ka heke nga wai o nga konohi o taua koroua, ka kii mai ki a ia te mea pai mou me Hoki koe ki te kainga, ki te noho tonu koe i konei ka mate koe. "whakaae ana ia." Katahi ka homai he Ti-whikete mona kia tiakina haeretia ia, be Tikiti hoki hei hokinga mai mona ki te kainga heoi haere mai ana taua kotiro, kai Eringi ia e noho ana i naianei." Heoi ko te mutunga tenei. Mango kai Tangata. J tera wiki ka hori nei katahi ka haere a W. Hohepa Topahana me era atu ki te ka-ukau i tetahi awa e kiia ana ko St. George River i Poihakena, katahi ia ka unuunu i ona kahu ka makere ki roto i te wai, ko ona hoa ka nohonoho iho i runga i te tahataha o te awa. Kihei rawa ia i mamao atu i te tahataha o te awa, ka timata te hamama o tona waha, wete karanga mai Kia haere atu ona hoa ki te whakapiki i a ai, ka kite atu ona hoa kua whero katoa te wai i te toto, katahi ka oma atu ona hoa ki te kukume mai i a ia, ka mohio hoki ona hoa kua pau in i te mango te ngau, ahakoa riro noa tona ringa katau me tetahi taha o tona kuha i te mingo te kai, kore rawa ia i ngoikore ki te whaora i a ia. Ko te rerenga atu o ona hoa ka mau ki a ia ka kumea mai, kaati kihei rawa taua mango i mataku ka oma
|
|
4 4 |
▲back to top |
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. i te whenu i mate katoa i te ahi. I taua waahi ano i whakamatau te Rerewe kia hipa ia ki mua o te ahi, otira kihei rawa ia i puta i te kaha o te wera me te pupuhi hoki o te hau, ahakoa whakapau noa ia i tona tere ki te haere, kihei rawa ia i awhiwhi ki te ahi. I whakapau ai te tereina i tona kaha ki te haere, he wehi kai matemate nga pahihi i te puka i te kaha o te wera, tetahi be wehi hoki kai wera te Piriti i te ahi ka kore e whiti te tereina, kaati ko te tere hoki o te ahi ki te kaa haere, pena tonu me te kareko e haea ana tere. Kotahi tetahi whare kura i taua takiwa ano, i te mutunga o te kura a nga tamariki i te ahiahi ka puta mai ki waho, ka kite te kuramahita kua karapotia to ratau whare kura e te ahi, a, kaore hoki he wahi e ora ai ratau ko ona tamariki, katahi ano ka kii atu te Kuramahita nei ki ona tamari-ki kaore he waahi e ora ai tatau heoi anake te mea e ahua ora ai tatau, me takoto tapapa katoa koutou ki te whenua, kaua rawa tetahi o koutou hei maranga ake ina tae mai te ahi ki konei, ka whakaae katoa ona tamariki. Ka peke atu te Kuramahita nei ka whakatakotokototia ona tamariki ki te whenua, katahi ka tukua nga paraikete ki te wai, katahi ka uhia ki runga i nga tamariki; ko te maha o nga tamariki nei e 28. I te mea ka tae mai te ahi ki reira, katahi te tangata nei ka rere ki roto i te taika wai raua ko tetahi atu tangata, ka whakamakutia hoki he paraikete mo raua. Ko te mahi a te Kura Mahita nei, he ringiringi wai ki runga i ona tamariki ka mate ia i te puka ka rere ki roto i te taika wai whakanga ai, ka taa tona manawa ka puta mai ano ki waho ringiringi ai i ona tamariki ki te wai, ko tona hoa ki te hoake wai ki a ia, pena tonu tona mahi, a, hipa noa ake te ahi ia ratau, kore rawa be mea kotahi o ratau i riwha i te ahi. Ko nga mea o nga tamariki kua puta tuatahi atu ki waho o te Kura, koi ra nga mea i pau i te ahi. Kotahi tetahi wahine e hoki ana ki tona kainga me ona tamariki tokowha, ka karapotia e te ahi, ko te mea rahi o ona tamariki 18 nga tau, kaati i whakapau nui taua wahine ki a ora katoa ona tamariki, i te kaha rawa o te wera me te mura o te ahi ka mate tokorua o ona tamariki, i ora ui ia me nga morehu o ona tamariki i rere ia me nga tamariki ki roto i te awa, koia te take ora ai ratau, ko te take i mate ai tokorua ona tamariki, tae rawa mai ki te taha o te awa kua hemo noa atu, i te auahi i te puka. Pinihehe Ruiha o Kopaaka. Ko Piriniha Piripi o Hake-kopaaka rana ko tona wahine ko Pirinihehe Ruiha, kua wehea e te Ture, ara, kua kore he wahinetanga he tanetanga hoki, ko te take i mahue ai raua, kihei rawa i puta i te taane i te wahine ranei engari ko raua ake pea kai te mohio. Otira ko to raua wehenga i whakataua i runga i to raua hiahia kia mahue raua. Ko te moni i whakatakototia e Piriniha Piripi ma tona wahine mo runga i to raua mahuetanga e 400.000 kira (400,000 guilder) ara e rite ana ki te £84 000 mono pauna. Ko te moni e puta ana ki a ia i te tau i runga ano i tona turanga whakahirahira ara momo Kiingi e 7000 mano kira, e rite ana ki te whitu mano e waru tekau mawhitu pauna (£7087). ko Piriniha Ruiha Kiingi o Peratiama (King Leopold of Belgium) Eketera Haakahora Parihi Turanga e purei piana ana me era atu tangata tokorua, katahi ka haere atu te tangata nei ma muri i a ia, tona kitenga ake i taua tangata, haere ana ia ki roto i tona peeti ruuma. I muri iho ka hoki iho ano ia ki te ruuma i te Piana purei ai. I a ia e purei ana ka ta atu ano taua tangata, ka tu i roto i te ruuma, katahi ia ka titiro mai e mau ana re pu-hurihuri i roto i tona ringa katau, ko te nuinga o te pu-hurihuri i roto i te ringa o o tona koti, heoi ko tona kitenga atu ano i te pu a taua tangata, ko te wa tenei i rere ai ia me te hamama haere tona waha ki te haparangi, haere atu ana ia ki roto i tona peeti-ruuma tangi ai, kaore hoki i hamumu te waha o taua tangata. Ko te rerenga atu o tetahi o nga tangata o roto i te Kamutei-hana ka tangohia te pu a taua tangata. I muri iho o tenei ka korero ko te tangata nei, ka mea ia : — I runga i te korenga o te kotiro nei e whakaae kia haere raua ki te haereere i te po o te Nuia, ka pa mai be pouri ki a ia, katahi ka parangia e ia he Moni hei kai waipiro maana kia nga-ro ai tona pouri, koia i taua wa. kua kino rawa atu tona haurangi, kaore rawa i mohio ake ki ona mahi i taua wa. No te tirohanga a nga Pirihi i tana pu kaore he kai o roto. a. kaore hoki i kitea he kariri i taua tangata. Hoori Paraone Ahitereiria,
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. PITOPITO KORERO. Kua puta te whakahau a te Atimeratanga o Tiapana kia hangaia tetahi Manuao nui mo Tiapana, ko te rahi o taua, Manuao e rua tekau mano tana te taimaha (20,000 tons Battleship) a koia nei te Manuao nui atu kei te ao nei. Kotahi tetahi tangata no ;e iwi o te Ami- niana (Amenians) kua hopukia ki te herehe- re, mo runga i tona whakamatautaunga ki te kohuru i te Kiingi o Takee, a, mea ake nei ia ka tarewatia mo runga i taua hara ona. Ko te maha o nga koura o te Taranawa- ara i puta i te tau ka hori nei 1905, e rua tekau miriona, e waru rau e rua mano, e whitu tekau mawha pauna (£20,802,074.) I te 21 o nga ra o Noema ka hori nei, ka haere a Piriniha Ruiha o Petenepaaka ki Niu looka ki te haereere, ka rongo ia i tetahi Takuta mohio ki te whakamau niho,
|
|
7 7 |
▲back to top |
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. E nga iwi o runga i nga motu nei, titiro iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka- marama kia koutou, mo nga tikanga e ahu mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: — TURE 1. E wha putanga o te "Puke" i te marama, ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono marama e 9/- hereni; mo te toru marama e 5/ hereni. TURE 2. Ko te tangata e tono pepa mai ana mona, me tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here- ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te tikanga. TURE 3. Ei te tuku moni mai te tangata, nga ta- ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai i nga moni Oota Poutapeta, (ara Postal Note or Post Office Order ranei) me tuki: mai kia Niniwa-i-terangi, c/o "Te Puke" Greytown North. TURE- 4. Kia mohio ano nga kai tango pepa o te "Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te takai o waho o te pepa, he tohu tena kua tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore e tae mai he whakaatu mana. TURE 5. E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te "Puke" me to koutou taonga, mo nga wha- kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia tupato ano koutou, kaua nga korero kino e tukua mai.TURE 6. Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke' kia nama te tangata nga tangata ranei ki te "Puke."TURE 7. Ka perehitia nga korero katoa e tukua rua; ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nge korero whakakino ingoa tangata, kaore e whakaaetia. TURE 8. Ko te tangata kua, whakaturia e te ko- miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke" ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo- kako katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru- nga i te motu nei, koia anake hei whakaha- ere mai i tera taha. TURE 9. Ki te tono mai te tangata he pepa mona, me penei te ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita. "O Te Puke Ki Hikurangi." Box 20. Greytown Wairarapa. Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha nga korero ka maha atu hoki nga wharangi. ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.