wahi  E rua e toru marama i noho ai ia ki au mahi ai ia ki te tahu kai, he kuki a nui atu te ki whakapai mona i puta i te tokomaha 

Te mahi ta Pukapuka  Kua oti te whakaara  te whare mo te perehi te pukapuka kiano taua perehi i tae ake, kei te awa ano e hoea  atu ana  Ko J ron Dadelszen te rangatira o te perehi  he tangata whai mohio ia, na te  Pihopa o Niu Tireni i  whakamahia taua taitama

Kua oti te whakarite he tikanga kia akona nga tamariki Maori ki te mahi humeke, ki te mahi ta pukapuka, he kaha hoki no te hiahia o ratou e haere ake ana ki te matakitaki i te Kura  Tera pea e tokomaha mai te tamariki ki te e Kura, kia whakaakona ki aua mahi e rua 

E hiahia ana au kia whai pirori waru rakau mo te Kura me tetahi whare hokohoko, ki te  mea o tika, tenei whakaaro aku ina kake haere nga mahi o te Kura Ko tenei kahore aku kupu hei whakahira mo mahi ako ke atu 

Ko nga tamariki o te Kura o tonoa ana ki nga mahi e whakaritea ana mo ratou  ko te mea ia, o tirotirohia ana nga mahi e manakohia ana e tenei e tenei tamaiti  I te mea e mahi ana, kua kiia, kia rorongo nga tamariki ki nga whakahaunga o te Pakeha e whakarite ana hei kai tohutohu i te mahi Ko nga whakahehekanga o tetahi o tetahi ka meinga Ma ka a ake ki au  E ki mai ana nga Pakeha katoa, o mahi tika ana nga tamariki a, kahore noa ako nei nga kupu whakahe e rangona ana 

TE WERANGA O TE WHAREKURA MAORI KEI TE WAIMATE,

No te Paraire, te 13 o Pepuere, i wera ai te whare kura maori a te Para kei te Waimate I waenganui po ka kitea te ahi  Ka rere atu a te Para i tona whare, e tata ana ki te whare kura, karanga atu ana ki nga tamariki, "Kua puta katoa, ranei koutou ki waho?"  Ka ki mai nga tamariki, "Ae " Muri iho, kia 10 miniti pea, ka kitea kua ngaro tetahi, he tamaiti iti, a kihai i ahei te I whakaora i a ia, he nui no te ahi i taua wa  Ko te korero a tona hoa moo, ki a te Para, i tona ohoanga ake i te moo ka whakaara i te tamaiti, puta, ana i waho mea ana kua whai i muri i a ia  Heoi Kihai pen, i tino ara i te Moe hemo ana te nui o te paoa I te mutunga o te ahi ka kitea tona tinana 

TE TAONE HOU KEI TE AWAMUTU

Kua rongo matou i korero a nga a tangata maori kia turia he taone Pakeha i runga i te kanga o te kura kei te Awamutu  E hoa ma, he horihori tenei ki ta te mea no te Komiti tana kainga a kua whakapumautia hei kainga tuturu mo te kura anake  Ko te take e noho nei a te Kohi ki reira ko tona mahi tiaki i te kura Mehemea he tikanga patipati tana kia whakataonetia ki te kainga o te kura kihai i tukua e te Para kia noho ia ki reira a ka whakarerea e ia, tona mahi tirotiro, ka puta ki waho i nga rohe o te kura, Ko nga manawhiri kua tae mai ki konei, he riwhi etahi mo te Karaka kua hoki atu ki Ngapuhi, ko etahi he kamura  ko etahi he kaitiaki turoro Ko te turanga mo te whare turoro ka hanga nei o Te Patiti, ko te whenua o te Rata kei te Tomo  Ka mutu te mahi whare, ka hoki atu te tini o nga kamura o nga kai-kani-rakau ki te taone 

No te hoenga mai o Ihaka raua ko Mohi ka kite i nga rakau  ka puta ta raua kupu mo nga rakau  ka hua hei  hangahanga ake  kaore  he mate mo te iwi  Koia maua i tukua mai  Ai kia rongo  Waikato kua tata te mate 

Kia hoe raua i waenganui po ka tae ki Rangiriri rokohanga atu kua haere ki te
moe nga huihuinga tangata i Rangiriri  Ka puta ta raua kupu KIA rere maua i na Ihaka raua ko Mohi mo nga rakau i te Kohekohe o mea ana raua kua tata te mate mo te iwi No reira ka whakaae a Waikato katoa kia haere ki te kohekohe ki te kawe atu i nga rakau ki te Ia 

I taua po ano ka tukua ta ratou karere ki te kohekohe kia rongo nga tangata ka
haere te ope ko Hetaraka  Muru raua ko Mata Herewini Na tata ki te awatea ka
tae mai raua rokohanga mai e moe ana nga tangata i te kohekohe Na raua i whakaara Ka huaki Kei te ata te ope te puta mai ai  Na Mohi raua ko Ihaka te tikanga ko ta raua kupu tenei Kua tata te mate mo te iwi  Rokohanga iho kua wareware noa atu i Waikato te whakaaro mo tenei whare Na Mohi raua ko Ihaka katahi ka whakahoutia Koia a Waikato i haere mai ai Ka ki atu a Wiremu ma ki aua karere Ekore matou e whakaae ekore e tukua E matou he taonga kua takoto ki 
roto ki to matou nei whare

I te maru awatea ka taki a Hetaraka Muru kia kawea nga rakau ki te Ia ka mea atu ratou Ekore e taea te whakahoki taku wahine kua moe nei maua  Muri iho ka tae mai te ope  Ngatipo  Ngatitapa  Ngatihini Te Ngaungau Ngatimahuta  Ngatiteata 
me a ratou pu

Ka whakatika a Puteruha  Haere mai aku matua  aku tuakana aku teina te iwi 
Tenei te moe nei te wahine hou  Ko tenei ekore au  e ngawhere  kia mate iho au ki toku taonga 

Kei runga a te Kihirini Tenei te haere nei e aku potiki o taku mokopuna ko nga rakau nei  mo whakahoki ki te Ia me nga tangata  hoki  me haere atu ki te Ia  ki te wahi a Te Kawana i au tenei i te kingi  No te mea he mate tena mo te iwi   

Kei runga a Wiremu Te Wheoro  Haere mai aku tupuna haere mai aku ekore taku Wahine e whakahokia e au  he wahine kua pa ki toku kiri he taonga tiki naku ki te whare o tera tangata  ka whiwhi ai ki toku taonga hei taonga moku  hei taonga  mou  ehara i te mea moku anake tenei taonga engari mo taua tahi ki te kore koe heoi ano waiho ki an toku taonga  

Kei runga ano a te Kihirini  mea ana ahau me whakarere te wahine he Wahine puremu te wahine ekore au e pai kia waiho i konei he wehi noku kei mate au  

Koi runga ano a Wiremu  Ekore au e whakaae  No te mea kahore ano ahau i kite i te he i te puremu ranei a taku wahine kia kite au i te puremu maku ano te whakaaro ki te whakarere ranei  ki te pupuru ranei  Ko tenei ekore rawa ahau e whakaae kia whakahokia toku taonga 

Kei runga a Tamati Ngaporo  Whakarongo mai e taku potiki ko te mate tenei mo te iwi  Na te iwi i kite he mate tenei Koia ano he mate tenei 

Kei runga ano a Wiremu  Kahore ano ahau i kite he mate tenei  engari kia kite au kia haepapa ai taku he  Ko tenei  ekore e hoki e au taku taonga 

Kei runga a Ahipene (he kai whakawa a te Kawana tenei tangata)  Whakarongo mai   aku potiki e aku tuakana kia ngawari ki te korero a te iwi  Na te iwi i kite te mate koia ano i mate Me taku hoki kotahi tonu te kupu a te iwi whakaae tonu au  Ko te mana a te Kawana kahore i runga i enei rakau i a koe hoki engari ka hoki atu au  ka whawha marire toku taha  ka puta he kupu maku ki nga Pakeha  Ko nga
mea a Hiha  hoatu ki a Hiha  nga mea a Te Atua  hoatu ki Te Atua  

Ka whakatika ano a Wiremu  E Ahipene whakarongo mai ko tatou, tatou na tatou ta tatou mahi  korero ke mai ana koe i tena taha e ki na koe kia whawhakia tau tuha  Ae  Haere koe ki te mahi i tau  kia mahi au i taku  korero koe ki te Pakeha kia ahatia he aha maku?  E mea ana koe kia hoatu nga mea a Hiha ki a Hiha ekore rawa ahau e whakaae 

Kei runga a Hori Tauroa (he kai whakawa ano a te Kawana) Te tikanga o te kupu a Ahipene mo te kupu ki a Hiha  ko ta Ihaka ano me hoatu ki a Ihaka kauaka ki a Waikato  Engari e taku potiki kia ngawari ki te iwi  

Ka whakatika a Eraihia Makomako karanga atu ki a Te Kihirini E Kihi e mea ana koe kia haere matou ki te Ia? 

To Kihirini  Ae
Me nga rakau nei?  
Ae  
I a Wai tera piihi? 
I a te Kawana

He aha te take i pana  ai matou e koe ki te piihi a Te Kawana
Ki ta Te Kawana piihi ra 
A tahuna atu aku whare ki te ahi inaianei ano ki te Mea ka waiho mo apopo ka okioki ano ahau

Ka mutu ta Eraiha raua ko Te Kihirini 

Kei runga a Neri Whakarongo mai taku potiki taku tuakana  ko korua nga
kakano a Tapaue  ko tenei e tama  hoki ki te korua tunga ko te tuakana  I mahia tenei mahi mo korua ko tenei  hoki mai  whakahokia nga rakau  ekore e rite i a koe nga taonga a Te Kawana te utu  Akuanei ka riro ko tenei whenua hei utu  Koia au i mea ai kaua e hanga te whare ki konei Kua mohio ahau ka riro te whenua  

Kei runga ano a Wiremu E hoa e Neri kahore tino tetahi maku kahore ano kia hoko whenua kore rawa  E mea ana koe He aha hei utu mo nga taonga o Kawana? Taku utu  ko ahau  ko taku mahi  E ki na koe  ka utua nga moni o Te Kawana ki te whenua  Ka riro koia a Ngaruawahia hei utu mo nga taonga o Te Kawana i haria atu e koe ki Ngaruawahia ?

Ka ki a Neri  He mea ke tera  
Ka ki a Wiremu   He taonga hoki tenei  

Kei runga a Karaipu Te Kuri  Whakarongo mai taku potiki me whakahoki nga rakau ki te Ia  ki te Te Kawana wahi No te mea kua kitea he mate tenei  Waiho tenei wahi  hei mahinga mo aku mahi 

Kei runga ano a Wiremu  E Karaipu e mea ana koe kia kawea ki te Ia nga rakau kia rongo mai koe  ekore rawa ahau e whakaae  engari me homai e koe a Pokeno ki au katahi au ka whakaae  Ko tenei mahia tau ki runga ki te wahi i au tenei wahi  hei mahinga maku i taku mahi   

Kei runga ko Hika  whakarongo mai a taku mokopuna kiia te ki  kia haria nga rakau  kia waiho ranei  ko tenei e taku mokopuna kaua e huna te kupu  Kua kitea e te iwi he mate tenei  Ko tenei hoki mai ki te korua turanga ko te tuakana i mahi tenei mahi mo korua 

Kei runga ano a Wiremu -  Whakarongo mai e taku tupuna e noho nei hoki au i Niu Tireni he mahi tena he mahi tenei kahore ano ahau i whakaaro he tika tena mahi nau hoki i ngaruru ki tenei  taonga hei taonga mou I mahia e au mau tenei mahi 
ki te kore koe e pai waiho ki au taku  

Kei runga a Maihi Rori (he upokorunanga o  te Kawana tenei tangata)  Whakarongo mai e taku potiki  e aku tuakana kia ngawari ki te iwi na te iwi i kite te mate  waiho i ta te iwi i kite ai 

Ka mutu i reira te korero  ka hoea atu a Tamati Ngaporo a Ngatiteata me nga kaiwhakawa me nga upokorunanga a Te Kawana

I te ata ka tatua te ope hei ruke i nga rakau ki te wai  kia tera ki te Ia  ka kitea e tetahi tamaiti no te Kohekohe  ka korero ki a Wiremu ma  Kua tatua te ope ra me ake ka hapainga mai ko te ruke i nga rakau ki te wai katahi ka huihui a Wiremu ma ka rongo te ope kua rangona ta ratou haerenga mai  ka haere tetahi kaumatua  ko Heteraka Muru ka mea he horihori na te tamaiti ekore e pa nga ringa ki nga rakau engari he korero anake Ka mutu te tupato a Wiremu ma mo te haerenga mai o te ope ra  ka haere noa atu etahi o ratou 

I te maru ahiahi katahi ano ka haere taua ope ko te whiu i nga rakau ki te wai  ka whakatika a Wiremu  ka mea  Kia mate iho ahau ki runga ki toku taonga 

Ka tae te ope ka whakatika ko Waikato  Whakahokia nga rakau  me nga Pakeha me haere atu  whakapaea o koutou taonga  e nga Pakeha  kati ta koutou mahi  Hohoro te haere inaianei ano  

Kei runga a Wiremu  Ekore au e pai kia haere nga Pakeha  ehara i te mea na ratou ano ratou i haere noa mai  engari naku  ko tenei kahore rawa e haere 

Ka whakatika taua ope  ko te tangata tuatahi ko Tamehana Taranaki  ka uru ora
atu katoa  ka mau ki nga rakau  ka whakatika a Wiremu ma  ko Te Wirihana te tuatahi  ki te pupuru  I reira ka whakatika te ope katoa me nga tangata whenua  ko te ope hei whiu atu ki te wai ko nga tangata whenua  hei whakahoki ki uta  Te hoa riri o taua ope  he wahine kotahi tekau ma rua tokowaru  nga tane  Ka whawhai  kihai roa te whawhaitanga  kua kapi katoa te tangata ki te toto  na te rakau i ngau  I te mutunga ka mahue nga rakau ki uta ka riria kia mutu te  whawhai  

Ka whakatika a Wiremu   Ko tenei  e te iwi  heoi  ka mate koutou  ka mate matou  E noho koutou ki ta koutou  me noho matou ki ta matou   

Ka whakatika a Eraihia   Ko tenei e aku teina e mahi i ta koutou  

Kei runga ko Tipene   Ki mai  e aku matua ka noho au i runga i taku  

Kei runga a Arama Karaka   Whakarongo mai e te ope nei  ka mau taku ringa ki aku mokopuna ka riro i au kua waiho ki ta koutou ki ta nga rangatira  Kahore au i
rongo ake i tetahi kupu pai a nga rangatira Ka tae mai a  Wiremu ka tangi ka mau te ringa ka tangi raua  Ka mutu te tangi katahi ka puta tana kupu Taku mokopuna
tenei te oneone ko taku tinana  Haere mai taku mokopuna kahore au e pai kia mate 
koe engari ko koe kia ora ko ahau kia mate Ka po i reira  ka  mutu te whawhai me te korero 

I te aonga o te ra ka hapainga mai ano te ope hei whawhai ano ka tae mai  ka whakatika a Honi Kingi  E eraihia he aha te tikanga e tenei kupu au  aku teina aku teina kia mahia paitia te taonga? 

Ka Karanga atu a Eraihia  Ko te tikanga e taua kupu na kia mahia e koe nga rakau kia whakaterea nga rakau me ahau ki te moana

Ka patai a Honi ki a Wiremu   He aha te tikanga o tenei kupu au  aku tupuna heoi ano heoi ano ka te mahi i te ra e whiti ana? 

Ka mea a Wiremu te tikanga e tena kupu e mahi koe i tau kia mahi ahau i taku  No te mea kua puta tenei kino  

Ka whakatika ko Heteraka Muru E te ope nei  he aha i peneitia ai i whakapaea
ai te korero? ko tenei  e taku mokopuna whakatika haere  whakatika  haere  Kia watea hei mahi maku  Ekore koe e waiho e ahau whakatika inaianei ano i tenei ra  kia mate iho ana au be maunu nui 

Kei runga a Wiremu  Ae  ka whaka tika au Ko tenei ka whakaaetia e ahau te kupu

Ka whakatika ano a Heteraka Ae whakatika kia watea hei mahinga aku kia mate iho ana ahau hei maunu nui 

Kei runga a  Te  Huirama  Ka pai a taku potiki ka Whakaae koe ki te kupu a e tupuna  no te mea ka noho koe ka waihotia koe hei turanga waniwani ma tera iwi ma tera iwi   

Ka whakatika ano a Wiremu Taku tupuna taku tupuna  heoi ano heoi ano heoi ano   Heoi ano taku whakaae ki te kupu Ko tenei e taku matua e ki na koe kia waiho
tenei wahi hei turanga waniwani ma tera iwi ma tera iwi  Ka hua ahau e nui ana o
koutou ringaringa ko e matua hei rahurahu moku  Ko tenei ekore au e whakatika ekore rawa  Kia ngaro iho ahau  ngaro iho ki konei ki runga ki taku taonga no te mea  ka oti au te pauna ma tera iwi ma tera iwi Ko taku ano tenei kia ngaro ano au ngaro iho ki runga ki taku  

Ka mutu i reira ka whati te ope  Ko te take i whati ai ko taua kupu turanga  waniwani  kia riri tetahi ki tetahi mo taua kupu  Ko whakatika tetahi tangata riri   Tikina taku hamanu ekore au e rongo mo tenei mihi pikoni  Nga tatou ko nga Pakeha he aha i whiriwhiria? Ka mea Te Raiti  Ae, ae, ae,  ae   ka piri te hamanu me te patiti ano ki te ringaringa ka motumotu nga Pakeha kei hana  Ehara ta raua i te ngakau riri  ki nga Pakeha engari he riri tetahi  ki tetahi

Taranaki 
Maehe  14  1863  

E toku hoa aroha e Taati Te Waru  kua tae mai to pukapuka kia au  Ka nui te pai o o kupu o o whakaaro hoki  E Tama  kua peke au kei runga i taku whenua kei Waireka  Okurukuru  kahore au e peke kei runga I nga whenua i nga tangata Maori  Otiia  ka haere au kei runga o Tataraimaka  no reira ka
mea ahau kia hohoro e mahi e mua  me nga mahi e Tamehana  e nga tangata pai  noho pai te whenua nei kia noho marire  
Heoi ano 
Na te hoa aroha 

Na G  GREY 
Ki a Taati te Waru
Rangiaowhia



Taranaki 
Maehe 14  1808 

E aku hoa aroha e Tuta e te Paea e Patara  e Makere  e aku hoa aroha katoa kei Ngaruawahia e noho ana  Tona koutou  kua kite au i ta koutou pukapuka  kia mate te kino  kia tupu ai te pai  E tama mo  e kui ma  mau koutou ki ena whakaaro pai   e rite tahi ano hoki aku whakaaro mo te pai 
Heoi ano 
Na te hoa aroha 

Na G  GREY 

Ki a Tuta te Paea  Patara  Makere me era atu  Rangatira e noho ana  kei  Ngaruawahia

I TAIA KI TE PERIHI KEI OTAWHAO