KO TE KARERE O NUI TIRENI
[Na te Kawana i mea kia taia]
Vol 3.] AKARANA, WENEREI MEI 1, 1844  No 5.

I te nuipepa mo Aperia korero
na e matou te wakaaetanga o te
Kawana kia wakarerea te tikanga
a te Kuini tika atuatia hoko te
whenua, otiia hoa ma e pouri ana
o matou ngakau kua rongo hoki nga
Pakeha ki te he o nga wakaaro a te
tangata maori nga tangata hoko
whenua ana tenei ra te mea i te ai,
he totohe, he, ngangare tetahi ki
tetahi Ka hiahia te pakeha ki   
tetahi kainga mana, ka puta mai he
tangata ka ki a noku te kainga,
homai nga utu ki au. Ka wakaaro
te pakeha ko te tangata tenei, nana
te kainga, ka homai nga utu ka
haere te pakeha ka nohoia taua wahi,
kite i roa ka puta mai te tangata,
ka mea e aku tenei kainga, na wai i
hoko kia koe? Na mea ra, E katahi
te tangata hoko puku i toku kainga,
homai te utu ki au. Kihai ano i
roa, ka puta mai tetahi, ka puta mai
tetahi, ka penei ano, ka mea o
pakeha ka tahi te iwi maminga he
tangata maori, ko to ratou wakaaro i
rite ki ta te tutua. No konei a
Ngapuhi i wakapaingia ai e te pakeha,
mehemea ka hokoa tetahi wahi whenua
 ki te pakeha ka riro mai nga
utu oti tonu atu te kainga ki te
pakeha, e kore e mea kia rua kia
toru nga utunga. Ka maminga tona
te tangata maori, e kore pea hokoa
a ratou kainga e te pakeha ka mea
ai pakeha, ko te iwi hianga nei
ano tenei e kore e koutou kainga e
hokea maumau aku taonga mo tena
whenua! kapatao, kotahi utunga e
pai ana, tena ka rua, ka toru noa iho
utunga, e kore ahau hoko whenua."
wakaaro hoki ki Mahurangi i mua
hokoa ana e Ngatipaoa ki a te
Kawana, muri iho ka tohea e Pomare,
ki tetahi utu mana, muri iho ka tohea
e Ngatiwhatua, ka Kiapara ki tetahi
atu ma ratou. Na he aha tenei ka
toru hokonga? Kote mea tenei hei
wakamutu te hoko whenua, ka 
wakakinomia koutou e te pakeha.
Kia rongo koutou ki te ritenga a te
Pakeha. Ka hiahia te pakeha ki to
hoko kainga ka haere ia ki tetahi

pakeha ka mea kahore e kainga
kia hokoa e au? ka me te pakeha
he kainga ano, Kia hia utu I Kia
mea a heoi ano ka hoatu nga utu ka
haere te pakeha ki te noho taua
kainga kihai roa ka haere mai te
pakeha nana te kainga i hokoa pukutia
 heoi ano ka hopu kia te tangata
ana i hoko puku te kainga, ka 
kawea ki te whare wakawa, ka waka
wakia ka kitea he pono tona utunga
pokanoa ka kawea ia ki tetahi motu
ke noho ai mahi na, hei utu mo tana
hara.
Titiro koutou ki tetehi atu wahi e
tenei nuipepa ki te maminga o nga
tangata o Poneke.

Ka toremi te ra ki tua o te pae, maro
tona ake ana nga hihi ki te rangi,
puta mai ana Haereahiahi.. Ka tu ki
te awa nui ki Poneke taea kaipuke
no Ingarangi, he kaipuke uta heke
mai. I haere mai a pakeha i o
ratou wenua tawiti, he kimi tetahi
kainga mo ratou i konei.
Kotahi te rangatira kaumatua i
runga i tenei kaipuke ko Arohamaungarongo
te ingoa. 
He tangata taonga ia i mua, otira
kihai hua ake aua moni na te mahi
tinihanga a ona tangata i iti haere ai
te moni ia ia, koia i kohikohi ai e
ia nga taonga o ana taonga, a, ka
rere mai ki Nui Tirani, ki te rapu
i te tahi kainga i te tahi mahi mana
kai taea ai e ia te noho pai ki 
te ao. He kaumatua ataahua ia he
hina te upoko i ahua marire te kanohi,
me te tinana katoa koia ano a kia
huro!
Otiia kaua e kiia he rapu moni
kia tana i haere mai ai kaho
 ko tana tino pai ai kia whakaakona
te tangata maori ki te tikanga pai,
kia whakatupuria ratou, he iwi mo
te iwi pono, kia paku haere te
rongo ki nga topito o te ao. Ano
te pai o nga Tangata o Nui Tireni."
Kihai maha nga ra i noho ai i uta,
ka haere ki te tirotiro i nga tangata
noho tata ki tona kainga E haere
pouri ana ia tuohu ana te matenga,
wira ana tona ngakau no te mea
kua rongo ia ki te parekura i Wairau
 hua noa tenei kaumatua e noho
pai ana e aroha tahi ana nga pakeha
me nga tangata maori tena, ka tae
mai nei ki uta ka tahi ka mohio he
mauahara kau, he tautohetohe tetahi
ki tetahi.
Ka ngenge ia te roa e te ara ka
mamae hoki te pehanga ana wha
kaaro pouri ka noho ka okioki i
runga i tetahi rakau e takoto ana te
taha o te huarahi Kihai roa tana
nohoanga ka puta mai tetahi ranga
tira Maori, ko Ngakau-tupato te
ingoa i hoki mai te toto i ona
whanaunga. He kakahu maori ona
kakahu hoki rawa te mahunga ki
te raukura he pu ano ki te ringaringa
 me te hamanu e pakawea ana
ki te pokohuri. E tirotiro ana e
kanakana ana nga kanohi ai ahua
tupatu tonu te tangata i tana haere,
ka maranga tera e "Aroha-maungarongo
 ka toro atu te ringaringa ki
a ia ka ki atu kia noho mua, kia
korero, Na ka tuturi marie a
Ngakau-tupato ka tahuri mai ki a
Aroha-maungarongo ka mea ake
ko wai tou ingoa? Ko koe hoki
tetehi o nga Pakeha i haere mai ki
tenei motu, kia tangohia e matou
kainga. He aha koe te noho atu ai

te kainga kei haere wai ki konei
ki te mukarau i a matou ?"
Aroha-maungarongo - Ko aroha
maungarongo toku ingoa E he ana
koe ki au e hara tena i te tikanga i
haere mai ai a kau. Ko taku i haere
mai ai hei whakanui i a koutou kei
ki koe te tangi taonga toku i haere
mai ai au. Kahore. He aha ranei
koe tupato ai i whakaaro riri ai ki
aku hoa? E kino ana pea e taha
otira, e i kore e ma me ka hurihia
katoatia nga hara e te tokowaru ki
runga ki te tokomaha. Tena ki
mai koe, he aha i whakaaro kino ai
koutou ki a matou ?"
Ngakau-tupato.  He aha koia ?
Kua nukarautia nei hoki matou e
koutou. I te pito taenga mai o
koutou nga pakeha ki te hoko whenua
ka tukua kuaretia atu e matou,
ko koutou ia kihai i noho marie ki
runga ki te oneone tika ai te utu 
peka ana koutou ki o matou wahi
katoa tangotango a i o matou
ngakinga., a, ka nohoia katoatia e te
Pakeha nga kainga ki ano i hokona
e matou. E hara koia tenei te take
mauahara? E kore ranei tenei e
whakatupato i a matou? 
Aroha maungarongo ana koa,
kihai ma te tangohanga i o koutou
kainga nei ra, kia mahara koe he
mahi tenei na he tangata kotahi kau
aka e kiia na te matou nuinga ;
nana, na te kotahi i mea kua oti
te hoea e ia tenei whenua katoa
ana hoki i ngarengare i aku hoa,
pakeha kia haere mai kia noho ratou
i runga i te oneone kua hokona e ia.
Hua noa ratou, he pono tana ki
ka haere mai tena ko tenei tona
inaminga ki a ratou, ka tahi ratou ka
mohio, he maua iho te kupu, kua
tika tana hoko i te whenua kahore
a ratou he Nei ra, me pehea ra?
me ki mai ranei koutou ki nga pakeha
 i haere mai nei tawhiti kia hoki
ratou? aua engari me whakaritiriti
 nga wahi he kia tika ai to
ratou noho. E hiahia ana koia koe
kia penei tonu te mauahara te huri
tuara te tahi ki te tahi kia houhia
ranei te tatou rongo. 
Ngakau-tupato E pai ana ahau
kia houhia te rongo, otira me pehea
ka taea ai ? Ka tohe nei te pakeha
ki te tango i te matou whenua, a ka
tohe matou kia waiho mo matou.
Aroha-maungarongo. Ki te mea,
e pono ana tau me hohou te rongo,
me korero e au ki a koe tena, e mea
ana te waiata nei the hanga na te
waha he waho kau o te ngutu, no
mua iho ano me te mea ka penei
te kupu me te waiata nei maumau
korero kau au ki a koe.
Ngakau-tupato. E hoa, e nui ana
toku ngakau ki tenei e mea ana ahau
kia ata noho tatou ko nga pakeha nei
ra e kore e kitea e au te mea e taea
ai te ata noho. 
Aroha maungarongo. Ka pena iota
whakaaro, ka pai kia rongo mai
koe whakamaha matou taringa,
kia ngoto kupu ki roto ki te
ngakau ki taku whakaaro, nui noa
ake te maungurongo te koura a me
tuku e an oku rawa katoa kia pumau
ai tenei ki a koutou taea koa,
nei ra ma te ngakau ngawari o te
tahi o te tahi. Ko koe ra kaua e
whakakake, kaua e tautohe tohe ko
te pakeha ia kaua e mahi he.
Ngakau-tupato. Ma tena koia e
matou whenua ka tika ai?

Aroha-maungarongo Whakarongo
 mai a maku e korero kua rongo
koe ki a Wikitoria ki to tatou Kuini
he wahine wai mana ia tika tonu ana
mahi Kua rongo ia tenei te raru
raru nei koutou ko ona pakeha no
reira tonoa mai ai te Kawana ki
te whakariterite. Tera atu ano he
tangata mohio rawa kua tukua ma, a
te Kuini kia rapu i te tikanga o ta te
Pakeha hoko te whenua kua kite
ana koe i a ia, ko te Peina te ingoa. 
Na ka kitea e ia, kua nohoia tetahi
wahi e te pakeha kua ruritia ranei,
hei nohoanga i te whenua koia
kahore tika te hoko mana e korero
atu ki a te Kawana a ka whakaritea
e te Kawana tetahi atu utu ki to
ritenga e tika ana ki te ture, hei 
whakatika te utu mo ana whenua nei.
Tena ka kore koutou e tango i aua
moni, ka whakakino i te ritenga o te
Kawana, ka pehea ranei te Kuini ?
E kore ranei e whakahuatia mo koutou
 te tahi whakatau ki a o matou
tupuna, maungarongo arero ringaringa
 wawai. 
Ngakau-tupato  Arara! Tena
koa, e nohinohi te moni e homai hei
utu mo nga kainga, me tango ano e
matou ?
Aroha-maungarongo. E kore te
Kawana raua ko te Peina he mai te
utu he e tika ana hoki ta raua e 
whakaritea nei, kei wakawakia ra e te
Kuini - nei ra? te iti no te moni koia
ko te mea e kore ai koutou e tango i ta
ea tikanga. Ne ? katahi ke mohiotia
pai ake ki a koutou te moni i te
maungarongo! he tohu hoki, kahore
e ata tika te ngakau.E Tama ko
te tikanga tenei mo koutou kia wai
tonu koutou ae whakaaro a Kawana,
e kore rawa koutou e nukarautia e
ia.
Ngakau-tupato - E tika ana e au
e Pa, nei ra ekore pea o matou nui
nga e whakaae ki te tango i nga
moni o te Kawana raua ko te Peina.
Aroha-maungarongo. He ahakoa
ra ratou ka tohe e taea hoki te aha?
kei te pai tonu ratou ki te tautohetohe
 kite raruraru ki a ratou e ki,
he ana te pakeha, na koa he hara ke
a ratou.  E kore te Kuini e pai ki a
ratou e kore e kiia, he iwi rangatira,
he iwi mohio ratou. Ko taua ia, kia
puta ke e taua whakaaro i a ratou ka
me inoi tau kia whakaakona tatou
katoa e te Atua ki te matauranga,
kia rahi ke atu te tatou aroha ki te
mau ngarongo to te aroha ki te
moni, kia nui ake ki a tatou, te
rangimarie te atanoho, te aroha
whakateina te hiriwa ko reira
koakoa ai taua a ka rite ki a ta te
kupu nei E ringiringi rawa nui ki te
tama rapu pai. E!  ka po me haere
au.
Ngakau-tupato - Haere haere ra
ki te kainga e pai ana au ki au kupu,
a tenei ake ka korero taua. kei hea
koia te whare? 
Aroha maungarongo. - Na koa
kei te wawarua e anga nui mai ana,
e ma mai ra nga papa hei apopo koe
ka haere mai kia whakamutu, ta
taua korero.
 Ngakau-tupato. - Ana, me haere
atu au apopo.
Poneke, Maehe 14, 1844.

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana.