KO TE KARERE O NUI TIRENI
[Na te Kawana i mea kia taia]

Vol 3] AKARANA, PARAIRE, NOWEMA 1, 1844. No 11]
KI NGA TANGATA MAORI O NUI TIRENI
ME NGA RANGATIRA O PEWHAIRANGI.

Tena koutou. E pouri ana teka
ta te mea kua rongia ahau i nga mahi k
nga tangata kino, e hiahia ana kia
Wakatuturia nga tangata ata noho.
I nga wahi kua nohoia e aua tangata kino,
i nga wahi kai korerotia ta ratou korero
takateka kia oho ai nga tangata maori
me ake e titia o nga pakeha ona, ki nga
wahi ata noho te mataku ki Akarana pea
ki te wahi ata noho, noho ana nga pakeha
me nga tangata maori ano he teina he
tuakana ano kotahi ano Iwi. E hoa ma,
ko te tukunga iho o enei mea he kino, he
rawakoretanga mo nga rangatira e noho
ana i nga wahi tutu. Haunga ano te
rawakorem., a e nga tangata, otiia, e kore
nga kaipuke e tapoko atu ki aua wahi.
E mea hoki ratou Ko te hunga tutu nei
ano enei, kaua tatou e haere ki reira a
e kore e tata atu nga pakeha pai ki reira.
u kore teitei mahi tutu e paingia e te
Atua 
E ngari kia huihui nga rangatira me
nga tangata ata noho kia kotahi o ratou
wakaaro, kia kaua e tukua kia tupu ake
enei kino Me tino pehi, me whawhai te
hunga tutu, ahakoa rangatira, ahakoa tutua,
kia ata noho ia kia pai ai te whenua.
Na, kia huihui nga rangatira katoa kia
wakaaroa tenei mea kia kaua ai e tupu ake
he kino. Heoi ano.
Na to koutou hoa aroha
ROBERT FITZROY
Kawana.

KI NGA TANGATA MAORI O NUI
TIRENI.

E hoa ma, Tena koutou. I hiahia ana
riroa kua tuhituhia atahi pukapuka teitei
Wihi, teitei wha ki a koutou. Ko tenei
pukapuka, mo nga whenua, hiahiatia ana
a koutou kia tukua ki te pakeha.
he maha o koutou hiahia ana kia
tukua etahi o o koutou whenua mo te
pakeha, a e hiahia ana kia noho te pakeha
ki roto i a koutou i te maha nga pakeha
hiahia ana kia hokona o koutou wheatua
kia noho ki roto i a koutou, otiia he maha
ue ka mea i wakatupatoria ai te pakeha.
Maku e wakaatu atu te mea, i tupato ai
nga pakeha ko te take o te Whenua tetahi,
ko te taimaia mana e tuku te whenua.
tetahi  ko te tangata e wHIwhi ki nga utU

tetahi. He maha o koutou tikanga, he
tikanga ke pea te tenei iwi he tikanga ke te
tera iwi ia e kore e mohiotia e te pakeha,
he maha nga pakeha o Ingarangi e haere
mai ana ki konei, i e hiahia ana kia hokoA
he whenua mo ratou ka hokona te whenua,
ka riro i te kore ratou e mohio ki a koutou
tikanga), hoatu ana nga tau ki nga tangata,
e noho ana i runga tana whenua, hua
noa ratou nga pakeha, ko ratou na take
o te whenua kahore tera ke nga tangata
kei tawhitu ke ka nohkiia te kainga e nga
Pakeha, kia hanga i te whare ka ngakia te
whenua, ka tahituhia hei te pukapuka ki
tamaiti ki nga whanaunga e noho ana i
reira ka mea ia, Koia ano te pai o tenei
motu koia tino te pai o nga tangata maori,
haere mia ki konei tatou noho ai. Kihai
i roa, ka tima nuki nga tinirata na ratou
ake ano te kainga, te mea i haere mai ai
naou roheo ratou k a nikina a matou
whenua ki te pakeha ka riri ratou, ka mea
ratou kia kite mo, ka tutu ratou ki te
pakeha kia pena e ratou nga pakeha, ko te
hira kino rawa ka whawhai, ka hinga tetahi,
ka hinga tetahi. Maumau nga moni o te
pakeha! maumau hanga noa i te whare!
maumau ngaki i te whenua. Ka
wakakinongia a Nui Tireni e te pakeha ka
wakakinongia nga tangata maori, ka
tuhituhia ano e tetahi pukapuka ki Ingarangi,
ka ana whanaunga kia kaua ratou e haere
mai ki konei, otiia kia haere ki te tahi
motu ke, ki nga iwi atanoho hoko whenua
ia kia ata noho ai ratou me a ratou tamariki
ka mau tonu atu. Na katahi koutou ka
kite i te mea kore ui e hoiho ki te haere
mai e nga pakeha o Ingarangi ki te hoko
i o koutou whenua ki te noho i roto i a
koutou kia kite ai koutou i te hipi i te
kau i te hoiho, kia hanga ai he kaipuke
he mira hei huri paraoa, ki te wakaako
i a koutou ki te whatu paraikete, koa,
kia wakamatauria koutou ki te hanga
hate, tarautete, me nga tini mea a te
pakeha, kia utua koutou ki te moni mo te
koutou mahi he mana o koutou e mea
he mokane tenei, otiia ke te mea kino.
rawa ka muri tupu ake ai mehemea ka
mai te hoko i a pakeha te whenua,
mehemea e kore e ata noho te tangata
maori. Mehemea katoa te tangata maori,
ka hoki ki o ratou ritenga tawhito, kia hara
ki te ture, a e kore ngta rangatira e homai
i aua tangata hara kia wakawakia ki to
ritenga o te ture ko reira pea nga pakeha
ti noho nei i tenei motu, otiia ia e kore
hoki nga pakeha o Ingarangi i pai kia
noho ki nga wahi e kore e wakatikaia nga
tikanga o te ture. Mehemea ka haere nga
Pakeha katahi ka kia mai nga mea tino
kino ki a koutou Kahore he ritenga kino
o te Kuini o Ingarangi ki a koutou. Ko
te rangatira hoki ia e te rangatiratanga
nui rawa o tenei ao kahore ia tahae
i o koutou whenua nia ana tangata kia
Wakaae ano koutou kia hokika, katahi ka
kia hoko. Otiia ka kite te Kuini o
Ingarangi e kore e tukua ana tangata kia ata
noho i roto i ,koutou e kore pea ia e
mea ki ana hoia, kia ana Kaipuke kia homai
ki konei, otiia e twiaowhia katoatia ana
tangata i Nui Tireni, i te wahi tutu i a
kore ia e anga mai ano ki a koutou. He
ana te tukunga iho ? E mohio ana koutou
he maha nga rangatira o nga tini iwi o te
no nei, otiia kihai i rite tatou tikanga ki
o te Kuini ki Ingarangi kihai i rite to ratou
mana ki to te Kuini o Ingarangi ke ana
kaipuke kei nga moana katoa, ko ana hoia,
 kei nga tini motu kei nga tini kainga o te
ao nei. I nga wahi hua tae ana kaipuke
Ana hoia e kore era iwi e tata mai ki to
tutu mehemea ka tangohia e ia ana tangata
konei, ka tangohia e tetahi o nga iwi
whawhai nei, nga iwi tukituki nei i nga
iwi nonoho tango noa i nga whenua a
mehemea e waiho ana koutou e te Kuini,
ka tangohia e koutou kainga, e kore e
hoatu he utu mo a koutou kainga. Te mea i
wakaae ai te kuini kia noho ana tangata ki
konei hua nei e pai te noho o te tahi, o te

tahi. E mea te ririo e wakaaro he kino nui
o tenei a tenei pea etahi o koutou e mea
ana me pehea ra te wakarite kia hoko ai 
te pakeha i o matou wahi whenua?
Ko te mea tuatahi, koia tenei, kia
wakaritea o koutou tikanga te tangata,
te take o te whenua, kia mohio ki nga
Pakeha kua roatu nga wa ki te wai ranei,
ki a wai ranei.
Ko te tuarua, koia tenei i te he hoia ka
tutu te tangata ki nga pakeha ka tahe
ranei, ka aha ranei, kia mahara nga
ran gatira kia hoatu nga tangata tutu ki te
Kai Wakawa kia wakawakia ki te tikanga
o te ture Ingarangi.
Na, kia rongo mai koutou iti ake, kupu
makoaiton e wakaaro e hai ana nmei
E kinatia nmei E Na iti  i riri
anhia ana ki te hoko whemi ki te pakeha,
kia nohea paki,ha ki roto i te matou
wakarongo mai kia huihui a nga tangata
katoa e ti! hapu, kia komititia, tuhituhia
te ahua o te oneone ki mua ki te pepa,
tuhituhia nga ingoa o nga rohe tuhia koki
nga wahi e hiahiatia ana e koutou kia
waiho mo koutou, me o koutou tamariki 
tuhituhia nga take o te kainga, me nga
tangata hoki e noho ana ana tawhiti tata
ki taua kainga hihamua ai ki nga ingoa
o nga tangata ka wiriwhi ki te tau kawa
atu ki te Kai tiaki o taua wahi ka kite ia,
Kotahi ake enei mea, mehemea e Hikaria
ana koutou kia noho ia pakeha ki roto i
a koutou ko nga raiwatia e te kai ia kia
komiti kia wakaae ratou kia tukua nga
Pakeha, mehemea kia ro e ngia tangata,
maori ki nga pakeha kia wakaae ratou ki nga
rangatira ki anei, kia hoatu o i taua    
tutia nei ki te Kai Wakawa, ko etahi pea a
koutou e pai ki anei ko etahi e kino.
Mehemea e pau etahi o nga tini iwi nei ki
tenei korero tuhituhia mai tetahi pukapuka
ki a te Kawana, a e kore e roa ka rangona
ki I ngarmai e kai aua etahi o nga iwi o Nui
Tireni, kia noho te pakeha ki roto ki a
ratou lo reira nga pakeha o Ingaringi
Hri mai ai ki enei arahi,mutoho hoko iti i
hui mai ai ki enei wahi atanoho hoko ai i
etahi kainga mo ratou. Ka tae mai nga
Pakeha ka haere ratou ki a te Kawana ka
mea atu, E hiahia ana matau ki te hoko 
kainga i nga tangata maori. Ko reira te,
Kawana mea atu ai Kaua koutou e hoko
i nga kainga o tera iwi he iwi tutu e whawhai
ana e totohe ana ratou nop wai ranei
te kainga no wai ranei te kainga, waihoki
e kore ratou e homai i nga tangata tutu
tahae kia wakawakia ki te tikanga o te
ture, ko ta ratou mahi, he tika ki te pakeha. 
E ngari haere ki tera iwi, te iwi atanoho
te iwi e kore e totone me a ratou whenua,
waihoki, he iwi wakarongo ratou, ka tutu
etahi o nga tangata o to ratou iwi ka
homai kia wakawakia ki te tikanga o to
ture, haere ki a ratou hoko whenua ai, ki
reira koutou noho ai te iwi atawhai hoki. 
E hoa ma, i nma i penei mo nga
rangatira o tawahi, o Ingarangi to tutu, kihai
i oi E nga atu aita iho nei te paate, e
I awari ana hoki nga ture, kihai ratou i
wakaaro atu ki te tikanga o te ture otiia,
I penei tua na tangata maori te hau i reira
he kainga pomana te Ingarangi kahore i ma
te uta t e te whenua kino kino ana hg,
whare o nga tangata kino atu nga kakahu.
kino ana au kia I teitei e kai ana e
tika ana te hoko o te kainga, ta te mea e
rite noho aim e wakaaro, ta ratou i te
tikanga o te ture, e kore tenei me konei,
kia mai kia tera hokonga o te kainga, ka
Hokoa oti tona mahi te tangata nana i
hoko. E kore a Kihai o Ingarangi a
tapa e to wheatia e teiteiki i aua tangata,
akakoa tono a,ka e kaha ana te
ture mehemea aha te tangata ahakoa
rangatira nui wakaharahara ahakoa tutua
noa iho nei mehemea ka tutu tetahi o
nga rangatira o Ingarangi ki tetahi pononga
o tetahi iwi ki, e haere ano taua rangatira
ki te whareherehere a mehemea i kohurutia
taua pononga e wakamatea ano te
rangatira ahakoa rangatira nui wakaharahara.
E mohio ana koutou, he iwi kaha

rawa te Ingarihi, ahakoa kaha ki tutu     
tetahi a nga rangatira o Ingarangi,e
e tohungia.
Heoi ano aku kupu ki a koutou wakaaroa
e koutou e pai ano ranei, e kino ranei.
 NA TE TINO KAI WAKATAKOTO
TURE.
Na TE Kawana i mea ka taia.
Ki te kau tuhituhi i te Karere o Nui Tireni  

Poneke, Oketopa 9, 1844.
E hoa ma e ora tangata maori katoa o
riti e Wakarongo mai koutou ki tenei korero 
kah tae mai o koutou korero ki Poneke
nei, i utaina mai i runga i a Wikitoria ka
kite matou katoa i o koutou tikanga mai i
o koutou tikanga m. Hoki, kia mate matou
nei i te wakama mo enei mahi kino. Aue
e kore koutou e whai mo te tohe tonu ki
te kino tenei ano hoki o konei maori,
kahore e pawe me koutou e tu katoa ana
E i nga i a takita ,mkonei kino ai
Matou ki nga pakem nei. K koro ma, kei
tango atu koutou ki te tikanga o Hone
Heke engari ma koutou ano tetahi ma
koutou e mahi ara e hoko ki te riwai
ranei ki te kai ranei ki te poaka ranei
ki te kanga ranei ki te merini nei, ki a
ano ranei ki te aha ranei ki te nui noa
ihoa o nga kia maori..
Ko nga tangata e noho ana ki a taone,
e noho ora ranei e noho hemo ana
ranei  ka tahae no te mea kahore
a ratou kai i E ia ra katoa, no te mea hoki
kahore ratou e mahi, kahore a ratou
kahore I ratou i mahi i ka tahae ranei a
hoko i nga taringa e nga pakeha ki a
iti ratou e ta, noho koe t( ata ti!
 watea ranei, ka hemo koe i te kai ka haere
koe ki roto ki a tahi whare pakeha ki tone
ktu koe ki a ia ka mea atu kwi Pamti, uta
o tera mea ka titiro ke ona kanote, ka
wakaaro ia he mit tau korero, otira
m maminga kua tahuri ke m no reira ka tango
koe ki te taro ranei ki te aha ranei ka huna
ki roto ki takak iho, ka tatari Hihi te
tahgaia o te wareka mea mai ki a koe,  E pai i
ana koe ki tera mea ka ki atu te pakeha
ki a ia Kahore, ka mea a utu, ka ki riri ai
ki a koe, i Mere ki waho matou putanga ki
Wano, ka takarepatou kakahu, na ka We
tata ai tana moi tahaetia, e koe ka rere
atu ia ka hopu i a koe, k a pupura ka kite
tito iti i nga katipa e haere ana,
atu ia i nga katipa e haere ana ka karanga
atu E hoa arahina atu maori nei ki te
ware herehere ka mea mai taua katipa. He
aha te mea, ka ki atu ia Nana i tahae toku
mea, katahi ka tupato te katipa ka arahina
atu koe ki te ware herehere. Ko  te tikanga
tenei o koutou o nga tonoa o Akarana.
Wakarongo mai hoki ki te tikanga o nga
rihori o konei o Poneke, ka tekau ma ono
oku marama i toku haerenga mai ki Akarana
ki konei ka matakitaki ahau i nga Maori
o konei imatu ki te ware herehere toko
torutoru ratou i mai tena ko koutou m
tonu nga ra mo nga tu te tahae, no reira
ka hereherea tonutia koutou e nga pakeha,
Na te aha koia tokomaha ai nga tangata,
o Waitemata i hereherea -ka mea mai pea,
koutou, Na te tokomaha o nga tangata i
noho ki te taone tahae ai, kahore, he
maha ke nga maori o konei, tenei hoki nga
pa maori  e rua, e tau ana i waenga nui
o te taone o Poneke, ko Pipitea tetahi ko
Te Aro tetahi ka huihuia enei pa erua,
kotahi pea te rau tomo roto, e noho pai
ana ratou i te aroaro o nga pakeha, kahore
rro ratou i pokanoa ki te tahae penei uta
kouttau e noho homarire ana ratou. Kei
ka mau koutou kua patua  a pakeha o
konei e rmori, e ke ana hoki tena he
iwi ke na ratou tera mahi, kei tawhiti noa
atu to ratou kainga. Akuanei pea, ka
rongo he koutou tenei korero, e kore
t kitea e whakama, e kore koatoa i wakarere
atu tera mahi he, he mea
wakatutuatanga kua rongo nei hoki tatou i te ture
o te Atua aua koe e tahae a kua tahae
koutou, kua wareware koutou ki tenei ture.
Heoi ano ka mau tenei korero ki a koutou.
Na to koutou hoa
NA MAORI PAKEHA

WAKARONGO

Wakarongo e nga tangata maori
kua tere tetahi o nga poti o te
taone, no te po o te hararei, tere ai, ko
te ahua o taua poti koia tenei, He kata
ara he rakautahi, i tua ma te peita.
Mehemea e wakahokia atai a tenei pea e te
tangata maori ka utu te kai wakahoki
mai.
WAKARONGO.
E hiahia ana Te Apakarame raua ko
Pene Rori ki etahi kai mahi ma raua,
ki Aotea, ko te ritenga o te utu koia tenei
kotahi tekau hereni mo te marama kotahi
mo nga kai, Kia rima tekau nga tangata.
KIRITOPA PURUTANA, Kaita o te KAWANA.